‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

lerogliflar  tu rli  m am lakatlarda  har  xil  y o ‘llar  bilan  paydo  b o ‘lgan. 
X itoy  va  H in d isto n d a   u la r  oilaviy,  qabilaviy,  siyosiy,  diniy  va  m aishiy 
tim sollar  q iyofasida  ixtiro  qilingan  bo'lsa,  M esopotam iya  va  M isrda 
k o ‘proq  xudolar,  tu rli  harakatlardagi  insonlar  va  buyum lam ing  rasm lan 
shaklida  yuzaga  kelgan.  lerogliflar  u zoq  a srla r  davom ida  asta-sekin 
soddalashib,  o ld in   m ixxatga,  undan  keyin  esa  alifboga  aylandi.  M asalan, 
m iloddan  a w a lg i  2 9 0 0 -y ü d a  «xum*  deyish  u c h u n   bevosita  shu  îdishnm g 
rasm i  chizilgan  b o i s a ,   25  asrdan  keyin  u   m ixxatda  «h  n   m*  shaklidagi
yozuvgacha yetib   keldi. 
. 
t.
M utaxassislar  fikricha,  dastlab  yozuv  sa n ’a ti  dim y  arboblar,  aniqrog 
1
, 
kohinlar  to m o n id a n   y ashirincha  axborot  alm ashuv  vositasi  sifatida  ixtiro 
etilgan.  Eslasak,  s o ‘z   h am   ilk  kashf qilinganda  jiddiy  sehr  hisoblanardi  va 
ibtidoiy  o d am lar  m u a y y an   b ir  narsa bilan  u n in g   n o m i  o ‘rtasida deyarli  farq 
k o'rm aganlar.  T u rli  tarix iy   m anbalarda  aks  ettirilganidek,  yozm a  so  z   esa 
ikki  karra  jo d u g a rlik   vositasi  sanaladigan  b o 'ld i: 
birinchidan, 
so ‘z  va 
ikkinchidan, 
y o z m a   shaklda  ekanligi  u ch u n .  X IX   asrlargacha  oddiy 
o d am lar  yozuv  se h rig a  m ahîiyo  b o 'lib   kelganlar  va  o ‘lib  ketgan  odam ning 
gapini  qanday  q ilib   bilding,  sen  u  bilan  gaplashm agansan-ku,  deya  savodli
kishilardan so ‘rag an lar. 
................... 
„   . 
. . .   .
Yozuv  sa n ’a tin in g   yuqori  kadrlanishi  natijasida  qadim iy  M isrda  uni
donolik  xudosi  T ô t  yaratgan,  deb  hisoblashgan,  b u   m iloddan  3  m ing  yil
a w a l  sodir  b o ‘lgan.  X itoydagi  ieroglif yozuvi  esa  o ‘zgacha  bo‘lib,  u   yerda
ieroglif bilan  til  o ‘rtasidagi  bog'lanish  sustligidan  h a r bir odam   u ni tu rh ch a
o'qishi  m um kin  ed i,  bu  esa,  o ‘z  navbatida,  a n c h a  noqulayliklar  keltinb
chiqarardi.  L ekin  a s ü d a ,  toshbaqa  kosasidagi  va  suyaklardagi  lerogliflar ohy
m artabali  o d a m la m in g   islii  deb  !\isoblanardi,  ch u n k i  yozuv  xudo  bilan
gaplashish ja ra y o n ig a  nisbat  berilardi.  Xett  xalqining  ierogliflari  esa  boshqa
ierogliflarga o ‘xsham asdi. 
...
M ix x at  yozuvi.  A n ’anaviy  tasniflash  b o ‘yicha  mixxat  yozuvi  îeroglit 
bilan  alifbo  yozuvlari  o ‘rtasidagi  bir  pog'ona  sifatida  baholanadi.  Shunday 
bo‘lsa-da,  m ilo d d an   3  m ing yil a w a l  kashf etilgan  bu  yozuv usuliga  kam ida
2  5  m ing  yil a m a l  qilingan.  Alifbo  ixtiro  etilganidan  keyin  ham   mixxat  yana 
niing  yilga  yaqin  iste’m olda boMadi.  Shunday qilib,  m iloddan  aw algi XIV 
IV  asrlarda  q ad im iy   S harqda  bir  vaqtning  o 'z id a   ham   ieroglif,  ham   mixxat
va  ham  alifbodan  foydalanilgan.
M ixxat  n a m la n g a n   ioy  taxtachalarga  qam ish  qalam   yordam ida  yozi- 
lardi  Q am ish  q a la m n in g   nom i  «stilos»  b o ‘lib,  stil  so‘zi  shundan  olingan. 
A ncha  m urakkab  b o ‘lgan  mixxat  yozuvi  bugungi  kundagi  alifbo  yozuvm , 
o ‘rganishdan  k o ‘ra  k o ‘p ro q   vaqtni  talab  qilgan.  M esopotam iya  va  Bobilda 
keng  tarqalgan  v a  rivojlangan  bu  yozuv  ushbu  hududda  dunyoda  eng 
birinchi  buyuk  ta m a d d u n n i  yuzaga  keltirdi.  Bunga  bevosita  mixxat  sabab-
chi  bo‘ldi,  deyish  m u m kin. 
,  - ,
Bu  ulkan  m a d an iy at  4 - 5   m ing  yillar  davom ida  tuproq  qa n d a   jim  
yotgan  edi.  X IX   asrd a  boshlangan  arxeologik  qazilm alar  qisqa  vaqt  ichida
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m a ’rifatli  d u n y o n i  esankiratib  q o 'y a d ig a n   natijalarga  olib  ketdi.  Q adim iy 
shaharlarning  q o ‘rg'onlaridan  mixxat  yozuvli  yuzlab va  m inglab  taxtaclialar 
topildi.  Ayrim  joylarda  esa  to ‘p ro q -lo y d a n   bunyod  etilgan  ulkan  saroylar 
ochildi.  U larning  xonalaridan  esa  tu rli  m a tn la r  bitilgan  pishiq  va  xom  
g‘isht  shaklidagi  o‘sha  son-sanoqsiz  ta x ta c h a la r  chiqdi.  B inobarin,  b in o la r, 
devorlar,  haykallar,  m arm ar  va  g ra n it  toshlar  k o ‘p d a n -k o ‘p  tarixiy 
yozuvlarga  to 'lib   ketgan  edi.  U shbu  yozuvlar  tilini  topish  o so n   kechm adi, 
am m o   G 'a rb   olim lari  astoydil  m e h n a t  qilib,  nihoyat,  m uvaffaqiyatga 
erishdilar.  M azkur  yozuvlaming  asosiy  qism i  m iloddan  a w a lg i  XXV— 
XV  asriarga  tegishli b o ‘lib  chiqdi.
M asalan,  S hum er  podshohi  G ilgam esh  haqidagi  doston  a w a l  o g'zaki 
shaklda  taxm inan  4  ming  yil  o ld in   yaratilgan  va  bugungi  k u n d a  qadim iy 
adabiyotining  benazir  asari  hisoblanadi.  S hum er,  akkad,  hu rrit  va  xett 
tillarida  bitilgan  bu  doston  m atni  n afa q at  tarixiy  va  badiiy,  sh u   bilan   birga 
publitsistik  aham iyatga  ham   ega.  M an b an in g   asl  nusxasi,  «N u h   to ‘foni* 
bobining  17—18-qatorlarida  «m irob*  s o ‘zi  ishlatilgan.  U n d a n   tashqari, 
dostonda  xudo  Anu  noniidan  yerga  N in u rta   ismli  elchi  kelib,  y aqinda  N uh 
to 'fo n i  so d ir  bo ‘lishi  haqida  odam larni  ogohlantiradi.
T arixchilar  fikricha,  Bobil  ta x tach alarin in g   aksariyati  hali  h a m   qazib 
olinm agan,  topilganlari  esa  toMaligicha  o ‘rganiIm agan.  Ishonam izki,  ushbu 
yo‘nalishda  Sharq  tarixining  n o m a ’lum ligicha  qolib  kelayotgan  u lu g ‘vor 
sahifalari, ju m lad a n ,  qadim iy kom m unikatsiyalarga  oid qiziqarli  m a ’lu m o t- 
lar ochitishi  hali  oldinda.
Ju m a h stik a  bilan  bevosita  b o g ‘Uq  y an a  b ir  gap.  M esopotam iyaning 
pastki  qism ini  tashkil  etadigan  X aldeyada  m iloddan  3—2  m ing  yil  a w a l 
tashqari-ichkarisi  yaxshi  bezatilgan  k o 'p la b   m uhtasham   saroylar  qurilgan. 
Ayrim  paytlari  bezash  san’ati  q u y m a  nusxa  oüsh  m ahorati  bilan  b og'liq 
edi.  Y a’ni,  mixxat  m atn  oyna  shak lid a  k atta  toshtaxtalarda  o ‘yilardi-da, 
keyin  ularga  eritilgan  birinji  quyish  y o ‘li  bilan   nusxa  o lin ish d an   hosil 
bo'lgan  tax tachalar  bilan  xonalarning  pollari  bezatiiar  edi.  S h u   tarzda 
to'shalgan  pollar ancha  k o ‘rkam  va  d idli  chiqardi.  Binoga  kirgan  o d am   esa 
buyuk voqealar  bitilgan  tarix  zarvaraqlari  uzra  yurgandek bo'lardi.
Vaqt  va jo y  yetmayotganligi  sababli  kom m unikatsiyalarga  tegishli  faqat 
ikkita  fikrga  to ‘xtalib  o ‘taylik.  G a p n i  adadlilikdan  boshlaym tz.  A m erikalik 
professor  Edvard  Keraning  aytishicha,  tu p roqdan  m illionlab  g ‘ishtli 
hujjatlarni  olib  o ‘rganish  hali  istiqbolda.  Bu,  albatta,  ko ‘p  nusxalilik 
dalolati.  C h unki  qadim iy  bobilliklar  o ‘z   yozuvlarini  bir—ikki  va  k o ‘proq 
nusxalarda  am alga  oshirganlar.  Q ad im iy   S h u m er  davlatining  asosiy  sh a- 
harlaridan  b o ‘lgan  K ippurda  arxeologlar  100  ta   katta  idish  topishdi.  Bu 
idishlarda  b ir  xil  mixxat  yozuvida  bitilgan  132  qato rd an   iborat  m atn 
berilgan.  U shbu  yozuvda  Lugal—Zaggisi  p o dshohi  shim oldan  ku ch li  arm iya 
bilan  kelib,  m ahalliy  yerlam i  egallab  olganligi  haqida  bayon qilinadi.
Ikkinchi  faktni  xalqaro  jurn alistik ag a  tegishli  desa  h a m   boUadi. 
M iloddan  aw a lg i  VI  asr  oxiri  V  a s r  boshida  E ronda  p o dshohlik  qilgan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---