III. Ulusal Deniz Turizmi Sempozyumu
Doi: 10.18872/DEU.b.UDTS.2016.0003
KARİKATÜRİSTLER GÖZÜYLE DENİZ TURİZMİ:
TURİZM KARİKATÜRLERİNİN GÖSTERGEBİLİM
YAKLAŞIMI İLE İNCELENMESİ
1
Zehra Gökçe SEL,
2
Ceyda LALE,
3
Gürhan AKTAŞ
ÖZET
Bu araştırmanın amacı, 2009 yılından beri düzenlenen
Uluslararası Turizm Karikatürleri Yarışması’nda yayınlanan eserlerin
vermek istediği saklı mesajları tüketici, ürün ve paydaşlar açısından
ortaya çıkarmak ve deniz turizminin, toplumsal konuları yakında takip
eden karikatüristler tarafından nasıl algılandığını değerlendirmektir. Bu
çalışmada deniz turizminin fiziksel ve sosyalçevre üzerinde yaratmış
olduğu olumlu ve olumsuz etkiler kapsamında bir inceleme
gerçekleştirilmiştir. Araştırma kapsamında, 168 karikatürün görsel
göstergeleri üç farklı araştırmacı tarafından ayrı ayrı değerlendirilmişve
birleştirilen kodlar sonucunda göstergebilim analizi uygulanmıştır.
Bulgular, deniz turizminin yapısal özelliklerinden kaynaklanan etkilerin
turizm karikatürlerine yansıdığını göstermiştir.
Anahtar Sözcükler: Deniz Turizmi, Görsel Göstergeler, Turizm
Karikatürleri
1.
GİRİŞ
Özellikle 1980’li yıllardan bu yana; tüketici, ürün ve paydaşlar
açısından deniz turizminin yaratmış olduğu olumlu ve olumsuz etkiler
gerek araştırmacılar gerekse işletmeler tarafından tartışılmaktadır. Bu
nedenle deniz turizmi olgusunun turizm sektörünün doğrudan paydaşı
olmayan taraflar açısından nasıl algılandığını belirlemek, bu konuda
farklı bir bakış açısı getirmek adına oldukça önemli bir yer tutmaktadır.
Görsel metinler negatif ve pozitif mesajları farklı taraflara
iletmede en etkili yöntemlerden birisidir. Görsel ifadeler ne kadar
1
Araş.Gör., Dokuz Eylül Üniversitesi, İşletme Fakültesi, İzmir
gokce_doner@hotmail.com
2
Ögr. Gör., İzmir Üniversitesi, Meslek Yüksek Okulu, İzmir
lalceyda@gmail.com
3
Doç.Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, İşletme Fakültesi, İzmir
gurhan.aktas@deu.edu.tr
kuvvetli kullanılır ise anlatılmak istenen yan anlamlar o kadar derinlik ve
etki kazanmaktadır.
Bu çalışmada amaçlanan, eleştirel yaklaşım açısına sahip olan turizm
karikatürlerinin vermek istediği örtülü anlam veya mesajların, görsel
göstergeleri çözümlenerek tüketici, paydaşlar ve ürün tarafından
değerlendirilmesidir.
2.
LİTERATÜR TARAMASI
2.1. Deniz Turizmi
Tarihsel süreç içerisinde seyahatlerin ve küreselleşen dünyada
teknolojinin büyük bir ivme kazanması, turizm hareketlerinin uluslararası
ve ulusal boyutta süregelen öncül bir gelişim gösterdiğinin kanıtıdır.
Dünya ekonomisinde gelişime açık, yenilikleri takip eden, sürekli
büyüyen, ülkelerin kalkınmasında lokomotif görev üstlenen ve çok yönlü
yarar sağlayan en güçlü sektörlerden biri olan turizm sektörünün çok
yönlü olmasıyla beraber, diğer sektörlerden ayıran en önemli özelliği
turizm sektörüne ait girdilerdir. Bu girdilerin en önemlilerinden birisini
doğal kaynaklar arasında yer alan denizler oluşturmaktadır. Bu kapsamda
denizler turizm için çekici unsurların başında gelmektedir.
Turizm sektörü, ekonomide üstlendiği önemli rol ile birlikte alt
sektörlere ayrılmaktadır. Küreselleşmenin etkileri, yaşanan ekonomik
gelişmeler ve teknoloji ile birlikte gelişim gösteren sektörde, alt
sektörlerin de pazar koşullarına uygun değişim göstermesiyle birlikte
yeni turizm çeşitleri ortaya çıkmaktadır. Kitlesel turizm ile doğrudan
ilişkilendirilen deniz turizmi ise, uzun yıllardır turizm sektörünü
şekillendiren önemli turizm çeşitlerinden biridir. Önceleri belli bir
kesimin spor, eğlenme, dinlenme aracı olarak ortaya çıkan deniz turizmi,
1960’lı yıllardan itibaren yaygınlaşmış ve uluslararası bir nitelik
kazanmıştır(Yüksek, 2012: 86-87).Yazında yer alan araştırmalarda deniz
turizmi ile ilgili birçok tanımlama yapılmıştır. Orams (1999) deniz
turizmini ‘‘kişinin ikamet ettiği yerden uzak bir yere seyahat etmesini
kapsayan, deniz odaklı eğlence ve dinlenme faaliyetleri içeren turizm
çeşidi’’ olarak tanımlarken, Lekakou ve Tzannatos (2001) ‘‘doğrudan ve
geçici olarak turistlerin okyanusla kurduğu iletişimi araştıran bir turizm
çeşidi’’ olarak tanımlamaktadır. Wild (2003)’e göre ise, deniz turizminin
en önemli bileşenlerini seyahat, ulaşım ve rekreasyon üçlüsü
oluşturmaktadır. Deniz turizmi kavramı kruvaziyer dışında su kayağı,
rüzgâr sörfü, dalış, yüzme, deniz parklarına yapılan tur gibi birçok
aktiviteyi de içermektedir (Diakomihalis, 2007). Yüzyıllardan beri deniz,
rekreasyon aktiviteleri için temel kaynak olmuş ve gitgide gelişim
göstermiştir (Miller, 1993; Orams, 1999, 2007).
3S olarak da adlandırılan deniz, kum ve güneş, turizmin
gelişiminde son 50 yıldır önemli rol oynamaktadır (Miller ve Auyong,
1991). Günümüzde alternatif turizm çeşitlerinin önemi giderek artsa da,
denizin turizm için hala çok büyük bir çekim gücüne sahip olduğu
bilinmektedir. Pek çok ülkede, o ülkeye seyahat eden turistlerin önemli
bir bölümü deniz turizmi amacıyla seyahatlerini gerçekleştirmektedir
(Kozak ve Kozak, 2000: 27). Deniz turizmi, her geçen yıl katılımcı
sayısının artması ve ekonomik getirisinin fazla olması nedeniyle gittikçe
büyüyen ve önem taşıyan sektör haline gelmiştir(Moreno ve Amelung,
2009). Deniz turizmi dünyanın en büyük sektörlerinden biridir ve
ülkelerin turizm gelirlerine katkıda bulunur (Hall, 2001). Bu nedenle
hızlıbir gelişim göstermektedir (Webe ve Mikacic, 1994; Pollard, 1995;
Kim ve Kim, 1996; Orams, 1999). İzmir Ticaret Odası’nın verilerine göre
ülkemize, turist başına en fazla gelir bırakan turizm çeşitlerindenbiri
deniz turizmidir (İZTO, 2015).
Popülerliğinin artması ile beraber, deniz turizmi (balık tutma,
dalış, rüzgâr sörfü ve yatçılık vb.) tarım, yerleşim bölgeleri ve endüstriyel
yatırımamaçlı kullanılan alanların ve kıyıların üzerindeki baskıyı
artırmaktadır (Miller, 1993; Warner, 1999). Deniz turizmi konusunda
ekonomik ve çevresel etkilerin farkındalığının ve sürdürülebilirlik
bilincinin artmasına rağmen bu alanda yapılan araştırmalar az sayıdadır
(Hall, 2001). Ülkemizin coğrafi konumu gereği, üç tarafının denizlerle
çevrili olması, denize kıyısı olan illerin fazla olması ve ılıman iklime
sahip olması deniz turizmi açısından büyük bir avantaj yaratmasına
rağmen ulusal yazında yapılan araştırma sayısı oldukça azdır. Fakat deniz
turizmi alanında yapılan yasal düzenlemeler (Turizmi Teşvik Kanunu,
Deniz Turizmi Yönetmeliği, Yat Turizmi Yönetmeliği vb.)
ülkemizdedeniz turizminin gelişmesinde önemli katkılar sağlamıştır.2023
Türkiye Turizm Stratejileri kapsamında da kruvaziyer gemi ve yat
limanlarının geliştirilmesine yönelik birçok kararın alınması, gelecekte de
bu alanda yaşanılacak gelişim ve değişim konusunda umut vericidir
(Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2015).
2.2.
Turizmin Olumlu ve Olumsuz Etkileri
Turizm yalnızca ekonomik bir olay olmayıp aynı zamanda fiziksel,
sosyo-kültürel ve ekonomik çevreyi etkileyebilen bir hareketliliktir. Bu
nedenle turizmin etkileri değerlendirilirken sadece gelir getirici ve döviz
kazandırıcı özellikleri gibi maddi ve ekonomik sonuçları değil, toplumsal
ve kültürel, ekonomik ve fiziki çevreyeyansımaları gibi konular üzerinde
de durulmalıdır. Bu alanda yapılan çalışmalar incelendiğinde, yapılmış
olan en temel ayrımlar özet bir şekilde Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1: Turizmin Ekonomik, Fiziksel ve Sosyo-Kültürel Çevre Üzerindeki
Etkileri
ETKİ SINIFI OLUMLU ETKİLERİ
OLUMSUZ ETKİLERİ
Turizm ve
Ekonomik
Çevre
Gelir yaratıcı etkisi,
İstihdam yaratıcı etkisi,
Bölgelerarası dengeli
kalkınma etkisi,
Altyapı ve üstyapı
yatırımlarına etkisi,
Diğer ekonomik sektörlere
katkı,
Ödemeler dengesi
üzerindeki etkisi.
Mevsimlik
dalgalanma,
Enflasyonist baskı,
Turizme aşırı
bağımlılık,
Fırsat maliyet,
Dışalım eğilimindeki
artış,
Yabancı
işgücü
gereksin
mesi
Turizm ve
Sosyo-
Kültürel
Çevre
Hoşgörü ortamını
geliştirir,
Kırsal bölgelerin
kentleşmesini hızlandırır,
Kadın hakları konusunda
ilerlemeye neden olur,
Boş zaman kullanma
alışkanlığını geliştirir,
Temizlik bilincinin
gelişmesini sağlar,
Yeni toplumsal
kurumların ortaya
çıkmasına neden olur,
Yeni mesleklerin ortaya
çıkmasına neden olur,
Yerel halkın tarih ve
kültür değerlerine sahip
çıkma bilinci gelişir,
Yabancı dil öğrenmeye
yönlendirir,
Aile bağlarını güçlendirir.
Yabancı düşmanlığını
artırabilir,
Suç oranında artış
olabilir,
Kültür ticarileşebilir,
Turistleri taklit gibi
olumsuz yönlenmeye
neden olabilir.
Turizm ve
Fiziksel
Çevre
Yöre, anıt ve yapıların
restorasyonu veya
iyileştirilmesi yönünde
itici bir güçtür,
Eski yapıtların yeni
kimlikleriyle bugünde
yaşamalarını sağlayacak
düzenlemelere gidilir,
Çevrenin korunmasına hız
verir,
Doğal çevrenin
tahribi (su, hava,
gürültü, görüntü
kirliliği, kalabalık ve
izdiham, saha
kullanma problemleri
vb.),
Ekolojik aksaklıklar,
Çevresel tehlikeler,
Tarih ve arkeolojik
Çevre korunmasına
yönelik önlemler,
planlama, yönetsel
kararlar alınır,
Önemli doğal alanlar
korunur,
Arkeolojik ve tarihi yerler
korunur,
Fiziksel çevre kalitesi
yükselir,
Çevrenin değerinin
artması sağlanır,
Altyapı geliştirilir.
alanlara verilen zarar,
Uygunsuz atık yok
etme,
Sürdürülebilir turizm
olgusunun eksikliği,
Çöp ve atıklar sorunu.
Kaynak: Kozak ve Kozak, 2000.
2.3.
Uluslararası Turizm Karikatürleri Yarışması
Turizm Yazarları ve Gazetecileri Derneği ve Anatolia: Turizm
Araştırmaları Dergisi'nin işbirliğinde düzenlenen Uluslararası Turizm
Karikatürleri Yarışması’nın ilki 2009 yılında gerçekleştirilmiştir.
Yarışmanın amacı, dünyanın en büyük sektörlerinden biri olan turizmi
çeşitli boyutları ile inceleyerek, tatil amacıyla seyahat eden bireylerin tatil
sırasında yaşadıkları her türlü deneyim ve ortaya çıkan ilişkiler üzerine
karikatür sanatçılarının bakışını ortaya koymaktır. Bu bağlamda
konaklama, ulaştırma, yeme-içme, eğlence, rekreasyon, gezme-görme,
müzeler, çevre, turist-yerli ilişkileri vb. turizm sektörü kapsamında yer
alan konular, gelişmeler ve yaşanan deneyimler karikatür sanatçıları
gözüyle değerlendirilmektedir. Yarışma, 2009 yılından itibaren her yıl
düzenlenmiştir. 2009, 2010, 2011 ve 2013 yıllarında Uluslararası Turizm
Karikatürleri Yarışması için herhangi bir tema belirlenmemişken 2012
yılı için “yerli halk ve turizm ilişkileri”, 2014 yılı için “her şey dahil
tatil”, 2015 yılında düzenlenen yarışma için ise “barış ve turizm” temaları
seçilmiştir (Uluslararası Turizm Karikatürleri Yarışması, 2015).
3.
YÖNTEM
Bu araştırmanın amacı, 2009 yılından beri düzenlenen
Uluslararası Turizm Karikatürleri Yarışması’nda yayınlanan eserlerin
vermek istediği saklı mesajları tüketici, ürün ve paydaşlar açısından
ortaya çıkarmak ve deniz turizminin yarışmaya katılan karikatüristler
tarafından nasıl algılandığını değerlendirmektir. 1980’li yıllardan beri
deniz turizmi ve beraberinde getirmiş olduğu olumlu ve olumsuz etkilerin
tartışılıyor olması, eleştirel bir yaklaşım açısına sahip olan turizm
karikatürlerinin incelenmesini gerekli kılmıştır. Bu nedenle çalışmanın
evrenini,2009-2014 yılları arasında Uluslararası Turizm Karikatürleri
Yarışması kapsamında yayınlanan 571 adet karikatür oluşturmaktadır. Bu
evren içerisinden deniz ile ilgili göstergelerin(deniz, havuz, deniz topu,
deniz simidi, kurvaziyer, yelkenli, sörf tahtası, şnorkel, balık, mayo,
deniz terliği, deniz havlusu, kumsal vb.) kullanılmış olduğu 168 adet
karikatür değerlendirilmeye alınmıştır.
Bu araştırmada, görsel metinlerin analizi gösterge bilim yöntemi
ile gerçekleştirilmiş ve yan anlam içeren negatif veya pozitif mesajlar
deniz turizmi ve kitlesel turizm kavramlarıyla ilişkilendirilerek
incelenmiştir. Araştırma kapsamında, “Deniz turizmi göstergelerini
içeren turizm karikatürlerindeki verilmek istenen yan anlam/saklı
mesajlar nelerdir?” sorusuna cevap aranmaya çalışılmıştır.
Gösterge bilim analizi, görselin arkasında yatan yan anlamın
keşfedilmesini sağlayan bir bilim dalıdır (Odabaşı ve Barış,
2002).Anlamlandırmanın ve çözümlemelerin düzanlam ve yananlam
olarak adlandırılan iki düzeyi üzerinde duran Barthes (1972)’a göre: bir
göstergenin ‘neye’ işaret ettiği, düz anlam, göstergenin ‘nasıl’ gösterildiği
ise yan anlamolarak kabul edilir. Karikatürler de yapıları itibariyle, örtülü
mesaj içeriği ile birlikte eleştirel bir anlatım tekniğini ortaya
koymaktadır. Üstü örtülü şekilde verilmek istenen mesajın
çözümlenebilmesi için en uygun görülen yöntemlerden birisi semiyoloji
analizidir (Cobb-Walgren ve Mohr, 1998: 130).
Eleştirel bir mesajın etkili sonuçlar yaratabilmesi yan anlama
bağlı olarak şekillenmektedir (Moriarty, 1986). Bu çalışmada da
ilgilenilen, deniz turizminin karikatüristler tarafından nasıl görüldüğü ve
değerlendirildiğidir. Bu çalışma ile beraber beklenen, deniz turizmi
kapsamında gerçekleşen seyahatlerin, ne gibi negatif ve pozitif sonuçları
doğurabileceği yönündeki algıları anlamaya yardımcı olabilmesidir.
Çalışmada verilmek istenen mesaj içeriklerinin incelenmesi
aşamasında, iç tutarlılığı sağlamak amacıyla (Shenton, 2004),her
karikatür ayrı ayrı üç araştırmacı tarafından titizlikle incelenmiş ve daha
sonra bulgular karşılaştırılmıştır. Araştırmacılar tarafından oluşturulan
ortak kodlar tüketici, ürün ve paydaşlar ana başlıkları altında
gruplandırılmıştır. Ortaya çıkan yan anlamlar bu gruplamaya tabii
tutularak incelemeye alınmıştır.
4.
BULGULAR
Çalışmanın bu bölümünde, turizm karikatürlerinin saklı mesaj
içeriklerini ortaya koymayı hedefleyen bulgular verilmektedir.
Uluslararası Turizm Karikatürleri Yarışması’nda deniz turizmi
göstergelerini içeren 168 karikatür belirlenen kodlar doğrultusunda
incelenmiş ve ortaya çıkan bulgular bu bölümde özetlenmiştir.
4.1.
Deniz Turizmine İlişkin Göstergeler
Araştırmada incelemeye tabii tutulan 168 karikatürde Tablo 1’de
ifade edilen göstergelerin yoğunlukla kullanıldığı tespit edilmiştir.
Buradan yola çıkarak, deniz turizmi dendiği zaman üçüncü kişilerin
aklında canlanan resimde bu göstergelerden en az birinin yer aldığı
yorumu yapılabilir. Bu nedenle, eleştirel bir gözle verilmek istenen saklı
mesaj kurgusunun bu göstergeler ile birlikte verilmeye çalışıldığı
görülmüştür.
Tablo 2: Deniz Turizmi Göstergeleri
Deniz
Deniz Topu
Deniz Terliği
Deniz Havlusu
Deniz Kızı
Deniz Canlıları
Deniz Terliği
Kumsal
Mayo/Bikini/Şort
Şnorkel
Deniz Şemsiyesi
Kurvaziyer
Gemi
Yelkenli
Sörf Tahtası
Bot
Güneş
Şezlong
Can Simidi
Kayık
Havuz
Su Parkı
Dalgıç
Güneş Kremi
Deniz Botu (Rafting)
Deniz Simidi
Palmiye
Ada
Gondol
Martı
Bu araştırma kapsamında incelenen karikatürlerde dikkat çekici
en önemli noktalardan birisi, deniz turizminin diğer turizm türleri ile
birlikte aynı eserde ifade ediliyor olmasıdır. Spor turizmi, macera turizmi,
kültür turizmi ve seks turizmi bunlardan bazılarıdır. Şekil 2’de görüldüğü
üzere, deniz turizmi göstergelerinin kültür turizmi göstergeleri ile birlikte
kullanımı söz konusudur.
Bu şekilde gösterenler Eiffel Kulesi, İstanbul Kız Kulesi,
Özgürlük Heykeli, Mısır Piramitleri, “her şey dahil” sisteme dahil olan
turist ve telefonları olup, gösterilen ise deniz turizmini deneyimleyen
turistlerin sadece bir tesis içerisinde kaldığı ve kültür turizmine ancak
uzaktan bakabildiğidir. Bu şekilde, deniz turizminin ortaya çıkan
etkilerini minimize etmek veya ortadan kaldırmak adına alternatif olarak
ortaya çıkan kültür turizmi ile deniz turizminin kıyaslanması söz
konusudur.
Şekil 1’de sağ tarafta bulunan görselde, sörf yapan bir turistin
semazen görüntüsünden oluşan dalganın altında kaldığı görülmektedir.
Bu
görselde deniz turizmine eleştirel bir gözle bakıldığı
söylenebilmektedir.
Şekil 1: Deniz ve Kültür Turizmi
Birçok eserde olduğu gibi Şekil 2’de de aynı şekilde çevresel kirlilik
vurgusu yapılmıştır. Burada gösteren=rafting yapan turistler ve çöp,
gösterilen=el değmemiş nehirlerde rafting yapan turistlerin fiziksel
kirliliği de beraberinde getiriyor veya destinasyonların doğal kaynakların
korunmasına gerekli önemi göstermemeleri sonucunda kirliliğe sebep
oluşudur. Aynı şekilde sağ tarafta yer alan ikinci karikatürde botları ile
beraber gezi gerçekleştiren turistler ve onların doğaya vermiş olduğu
zarar simgelerle gösterilmiştir.
Şekil 2 :Macera Turizmi ve Fiziksel Çevre
Şekil 3: Seks Turizmi ve Deniz Turizmi Bağlantısı
4.2.
Deniz Turizminin Olumsuz Etkileri
Bugüne kadar yarışmada seçilmiş olan karikatürler, üçüncü
şahısların deniz turizmi ve kitlesel hareketlilik kavramını beraber
algıladığını göstermiştir. Bu sebeple, eleştirel bir gözle yapılan
karikatürlerde bu turizm çeşidinin beraberinde pek çok tahribat veya
zararı da beraberinde getirdiği vurgusu sıkça yapılmıştır. Şekil 4’te bu
etki minimalist bir şekilde anlatılmıştır. Moriarty (1987)’nin ifadesine
göre, saklı bir mesaj ancak minimalist bir yol izlendiğinde çok daha fazla
etki yaratabilmektedir.
Gösteren: Kumsaldaki havlu izi
Gösterilen: Turistin gittiği yerde bırakmış olduğu iz
Şekil 4:Turistlerin Bırakmış Oldukları İzler
4.2.1.
Turizmin Fiziksel Çevre Üzerindeki Olumsuz Etkileri
Turizmin fiziksel çevre üzerindeki olumsuz etkileri doğal
çevrenin tahribi, çöp ve atıklar sorunu, ses kirliliği ve sürdürülebilirlik
olgusunun eksikliği olarak boyutlara ayrılmıştır (Kozak ve Kozak, 2002).
Bu araştırmanın bulgularının, turizmin çevreye verdiği tahribatın
farkında olunup olunmadığının belirlenmesi açısından da çarpıcı olduğu
düşünülmektedir. Karikatürlerde sıkça çevreye verilen tahribat ana tema
olarak kullanılmış ve bu tema çeşitli göstergelerle ifade edilmeye
çalışılmıştır. Bu sebeple Şekil 5’te görüldüğü üzere, çevre üzerindeki
olumsuz etkiler bulgulardan yola çıkılarak sınıflandırılmıştır.
Şekil 5: Fiziksel Çevre Etkileri Modeli
İncelenen karikatürlerde çevre tahribatının yanı sıra bu
tahribatların beraberinde doğal erozyona yol açacağı üzerinde de oldukça
durulmuştur. Şekil 6’da görüldüğü üzere, her iki resimde doğal afet
teması işlenmeye çalışılmıştır. Bu karikatürler ile ortaya çıkan başka bir
etkide turistlerde meydana gelen duyarsızlaşma olmuştur. Şekil 6’nın sağ
tarafında bulunan şekil incelemeye alındığında, gösteren=doğal afet ve
telefon iken, gösterilmek istenen yani saklı olarak ifade edilmek istenen
turizm hareketliliğinin neden olduğu doğal tahribat ve buna neden olan
turistin de bu duruma ne kadar kayıtsız kaldığıdır.
Fiziksel Çevre
Etkileri
Fauna
Tahribatı
Flora
Tahribatı
Fazla
Tüketim
Deniz
Kirliliği
Küresel
Isınma
Ses
Kirliliği
Hava
Kirliliği
Şekil 6:Doğal Afet ve Duyarsızlaşma
Şekil 7’de yer alan örneklerde ise doğaya verilen zarar teması yer
almaktadır. Bu resimlerden ilkinde, gösteren: kuru dere ve rafting yapan
turistler iken gösterilen: rafting yapan turistlerin bu akarsularda kuruluğa
neden olabildikleri yani doğaya zarar verdikleri olarak ifade edilmeye
çalışılmıştır.
Şekil 7: Doğal Tahribat
4.2.2.
Turizmin ToplumsalÇevre Üzerindeki Olumsuz Etkileri
İlgili yazında, turizmin destinasyonda yaşayan yerel halk
üzerinde taklit, turizme aşırı bağlılık, yabancı düşmanlığı, kültürün
ticarileştirilmesi gibi pek çok olumsuz etkisinin olabileceğini ifade
edilmektedir (Weaver ve Lawton, 2007).
Şekil 7’de yer alan ilk fotoğrafta, turizm faaliyetinin
gerçekleştirildiği yerde yerel toplumlar üzerinde nasıl bir etki yarattığını
göstermeyi amaçlayan karikatürde havlu gölgesi metafor olarak
kullanılmış, bu gösterge ile birlikte turistlerin ve turizm hareketliliğinin
yerel halk üzerinde oluşturduğu olumsuz etkiye vurgu yapılmıştır.
Ticarileştirme turizm hareketliliğinin yoğun olduğu toplumlarda
ortaya çıkan engellenemez bir olgudur (Cohen, 1988). Bu olgu turizmin
olumsuz etkileri içerisinde yer almakta olup, turizm karikatürlerinde de
yoğun olarak işlenen bir tema olduğu tespit edilmiştir. Şekil 8’de (sol
tarafta) yer alan karikatürde ticarileştirme ana teması işlenmiştir.
Ticarileştirme toplumsal etki başlığı altında alınabildiği gibi ekonomik
etki olarak da ifade edilebilmektedir.
Gösteren: Turist, turist havlusu ve gölge
Gösterilen: Yerel halkın yaşam alanına ve ekonomik geçim kaynağına müdahale
Gösteren: Tarım alanı, çiftçi ve
turist
Gösterilen: Olumsuz sosyo-
kültürel etki
Gösteren: Yerel halk, inek ve turist
Gösterilen: Yerel halkın rahatsızlık
duyması-olumsuz sosyo-kültürel etki
Şekil 8: Turizm ve Toplumsal Çevre
4.3.
Turistik Ürün, Tüketici ve Paydaşlar
Turistik ürün, tüketici ve paydaşlar ana başlıkları altında yer alan
göstergeler Tablo3’te listelenmiştir. Bu göstergelerin karikatürlerde
çokçarpıcı şekilde işlendiği tespit edilmiştir. Özellikle aşırı tüketim
Gösteren: Şaşırmış yerel halkve
ı want sushi konuşma balonu
Gösterilen: Sosyo-kültürel etki
ve turist
Gösteren:Yerel halkın turiste
gözlerinikapaması
Gösterilen: Kültürel çatışma
yerli halk çatışması
Gösteren: Elinde silahlı ve kar
maskeli turist
Gösterilen: Kıyı turizm
bölgelerinde yaşanan güvenlik
problemleri
Gösteren: Kumsal ve askerler
Gösterilen: Kıyı bölgelerdeki
tehlikeler
olgusunun yoğunlukla yan anlam olarak karşı tarafa verilmek istendiği
görülmüştür. Şekil 9’da aşırı tüketim temasının yer aldığı görsellere yer
verilmiştir.
Şekil 9:Aşırı Tüketim ve Her Şey Dahil Sistem
Tablo 3: Tüketici, ürün ve paydaş göstergeleri
TÜKETİCİ
ÜRÜN
PAYDAŞLAR
Duyarsızlaşma
Deniz Turizmi
Aktiviteleri (dalış, sörf,
yelkenli, balık tutma,
yüzme, rafting)
Ulaştırma (Otobüs,
Uçak, Gemi, Tren,
Taksi)
Rutinden Kaçış
Deniz
Acenta
Zevk ve Eğlence
Güneş
İnternet / Çevrimiçi
Satış Kanalları
Rahatlama
Kumsal
Televizyon Programları
(travelchannel)
Dinlenme
Palmiye
Rehber
Aşırı Tüketim
Deniz Canlıları
Çalışanlar (garson)
İşletme Sadakati
Her şey dahil
sistem/Aşırı Alkol-
Yiyecek İçecek
Tüketimi
Yerel Halk (inanç,
gelenek-görenek)
Tüketici Memnuniyeti
Kurvaziyer
Esnaf (simit satan kişi,
gümüş/takı satan kişiler/
kafe-restoran
işletmecisi/ Taksi)
Kitlesel Turizm
Kıyı Oteli (Resort
Devlet (devlet
Gösteren: Kilolu turist ve aşırı
Yeme İçme
Gösterilen: Aşırı tüketim ve hizmet
kalitesi
Gösteren: Sürekli Tüketen Kilolu
Turist
Gösterilen: Aşırı tüketim ve her
şeydahil sistem
Hotel)
politikaları)
Münferit Seyahat
Otel Bileklikleri
3. Yaş Turizmi
Hizmet Kalitesi
Gençlik Turizmi
Su Parkı
Aile ile Seyahat/Çocuklu
Ada
Zengin Turist Profili
Paket Tur
Sosyal Turizm
Gondol Gezintisi
Tüketicinin Gelmiş
Olduğu Destinasyon
Kamping
Film Etkisi
Mevsimsellik
Her şey dahil sistem, ulaştırma, konaklama, yeme-içme, eğlence
gibi bir seyahatin ayrı ayrı parçalarının birleştirilerek müşteriye tek bir
ürün ve fiyat olarak satılmasını içeren faaliyetler bütünü olarak
tanımlanan paket turun bir çeşididir (Heung ve Chu, 2000:52). 2000’li
yıllarda, özellikle deniz-kum-güneşe (3S) bağlı kitle turizminin gelişmesi
ve yaygınlaşmasıyla birlikte paket turun bir çeşidi olan her şey dahil
sisteme ilginin arttığı savunulmaktadır (Alaeddinoğlu ve Can, 2007:52).
Bu etkiyi turizm karikatürlerinde de görmek mümkündür. Şekil
10’dapaket tur ana temasının yer aldığı görsellerde, bavul simgesi ve
içerisinde yer alan ürün bileşenleri paket tur olgusuna işaret etmektedir.
Bu karikatürlerde, deniz turizmi ve paket tur kavramlarının iç içe geçmiş
olduğu görülmektedir.
Gösteren: Valiz, turistik ürün bileşenleri ve acenta
Gösterilen: Paket tur
Şekil 10: Paket tur ana temas
Yazında yer alan araştırmalarda televizyon dizi ve filmlerinin
turistik talebin seçimleri ve satın alma eğilimleri üzerinde olumlu etkisi
olduğu savunulmaktadır. Bu film ve diziler turistik ürünlerin tanıtımında
etkili bir araç olarak kullanılmakta ve o ürünlerin popülaritesinin
artmasına aracılık etmektedir. Özellikle kurvaziyer seyahatlerinde Titanik
filminin olumlu etkisi gözlemlenmektedir (Wood, 2000). Turizm
karikatürlerinde de bu filmin kurvaziyer seyahatleri ile beraber
kodlandığı göze çarpmış ve bunlardan bazılarına Şekil 11’de yer
verilmiştir.
Şekil 11: Film etkisi
Kaliteli
hizmet
veren
işletmeler,tüketici
beklentilerini
karşılayarak tüketici tatmini yaratmaktadırlar. Yapılan araştırmalarda
(Rust ve diğerleri, 1995), artan müşteri tatmininin yüksek müşteri
sadakatine yol açtığı tespit edilmiştir. Bu müşteri sadakati, turizm
sektöründe sürekli ilişki içerisinde olduğu işletme veya destinasyon ile
ilişkisini tutumsal olarak devam ettirme arzusu olarak ortaya çıkmaktadır
(Kim ve Yoon, 2004). Şekil 12’de görüldüğü üzere, tekrar tuşu ve turiste
kumdan sarılan bir el bağlılığı ifade eden göstergelerdir. Burada esas
gösterilmek istenen olgu müşteri sadakatidir.
Şekil 12: Müşteri sadakati
Yapılan araştırmada, acenta, ulaştırma, devlet politikaları ve
rehber vurgusunun sıkça yapıldığı tespit edilmiştir. Bu karikatürlerden
bazılarına Şekil 13’te yer verilmiştir.
Şekil 13: Turizm Paydaşları (Acenta, Ulaşım Firmaları, Rehber, Devlet, Yerel
Halk
)
Gösteren: Kamyon
Gösterilen: Aracı firma olan
acentanın turistleri taşıması
Gösteren: Turist taşıyan
otobüsler
Gösterilen: Kalabalık
Turizm işletmeleri turistleri elde tutabilmek ve beklentilerini
karşılayabilmek adına kusursuz hizmet anlayışını benimsemektedirler. Bu
vurgunun turizm karikatürlerinde de yer aldığı belirlenmiştir. Şekil 14’te
yer alan birinci karikatürde, havuz suyunu kontrol eden cankurtaran
hizmette sınır olmadığını simgelemektedir. Diğer üç karikatürde ise
hizmet eden servis personeli hizmet kalitesinin göstergesi konumundadır.
Gösteren: Devlet adamı ve
makas
Gösterilen: Kumsalın turizme
açılması
Gösteren: Denizaltı ve rehber
balık
Gösterilen:Denizaltındaki
yaşamın turist deneyiminin parçası
olması
Şekil 14: Hizmet kalitesi
Ekonomik güçleri sınırlı olan kitlelerin bir takım önlemler ve
tesisler yardımıyla turizme katılmaları sosyal turizm kavramını ifade
etmektedir (Usta, 2009). Şekil 15’te ilk iki sırada yer alan karikatürde
mavi yakalı işçiler ekonomik güçleri sınırlı kişileri simgelemektedir.
Diğer iki karikatürde ise tüketicilerin yaş ve tercihleri, kiminle seyahat
ettikleri çeşitli metaforlar ile anlatılmıştır. Üçüncü karikatürde 3. Yaş
grubunda yer alan turist ve ailesiyle seyahat eden kişiler iki gruba
ayrılmış olup, deniz turizmine katılım gösteren kişilerin ailesiyle beraber
seyahat ettiği vurgusu yapılmıştır.
Şekil 15: Tüketici profili
Teknolojinin gelişim göstermesi ile beraber sanal gerçeklik
uygulamaları ve tutundurma araçlarında değişiklikler gözlemlenmektedir.
Bu değişikliklerin Şekil 16’da yer alan karikatürlere yansıdığı
görülmektedir. Bu karikatürlerde, turistlerin mevcut destinasyonlara
gitmeden de deneyim elde edebilecekleri ve zihinlerinde çeşitli fikirler
yaratabilecekleri vurgusu ön plana çıkmaktadır. Buradaki temel
göstergeler televizyon, bilgisayar ve tatil görüntüsüdür. Gösterilmek
istenen ise sanal deneyim ve hayaldir.
Şekil 16: Sanal gerçeklik ve medya
5.
SONUÇ
Deniz turizmi kavramı yıllardır kitlesel hareketlilik kapsamında
değerlendirilmekte ve bu hareketliliğin taraflar açısından çevresel, sosyo-
kültürel ve ekonomik boyutları tartışılmaktadır. 1980’li yıllardan bu yana,
kitlesel turizmin etkilerini ortadan kaldırmak veya bu etkileri hafifletmek
adına alternatif turizm türleri geliştirilse de, bireylerin algısında
yaratılmış olan turizm kavramından deniz, kum, güneş üçlüsünün
çıkarılması mümkün değildir. İncelenen karikatürlerde de, turizm
algısının deniz, kum, güneş üçlüsü etrafında toplandığı söylenebilir.
Yapılan analiz sonucunda ortaya çıkan temalarda, deniz turizmi
olgusunun olumlu/olumsuz etkilerine vurgu yapıldığı ve ortaya çıkan
sembollerin tüketici, paydaş ve ürün ile ilgili göstergeler ile iç içe geçtiği
belirlenmiştir.
Araştırma kapsamında, deniz turizmi ile ilişkili olarak en çok
vurgu yapılan temalardan birisi her şey dahil sistem ve aşırı tüketimdir.
Bu kapsamda karikatürlerde özellikle alkol ve yiyecek/içecek tüketimini
sembolize eden, kilolu ve sürekli yeme/içme faaliyetinde bulunan
insanların karikatürize edilmiş halleri görülmektedir. Buradan yola
çıkarak, deniz turizmi faaliyetine katılan kişilerin her şey dahil sisteminin
bir parçası olduğu ve bu sistemin getirdiği olumsuz etkilerin altında
kaldığı yorumu yapılabilir. Her şeyi tüketme anlayışı sonucunda ortaya
çıkan fiziksel ve toplumsal çevre üzerindeki olumsuz etkiler, doğaya
verilen zarar, canlı türlerinin yok olması, küresel ısınma, yerli halk-turist
çatışmaları, kültürel yozlaşma ve kültürün ticarileştirilmesi, kıyı
bölgelerdeki güvenlik problemleri gibi alt temalar altında karşı tarafa
verilmeye çalışılmıştır.
Hizmet boyutunda, müşteri tatmini ve sadakati en sık işlenen
temalar arasında yer almaktadır. Bu temalarda en sık kullanılan simgeler,
çalışan personelin turistlere sunduğu hizmeti gösteren görseller etrafında
toplanmıştır.
Tüketici boyutunda en sık kodlanan göstergeler, tüketici
motivasyon unsurları (rutinden kaçış, zevk ve eğlence, aile ile bir arada
olmak, sosyalleşmek, dinlenmek), tüketici seyahat eğilimleri (sanal
gerçeklik) ve demografik özellikleri üzerine olmuştur.
Her şey dahil sistem ve kitlesel hareketliliğin doğal sonucu olarak
ortaya çıkan paket tur ile seyahat eğilimi de incelenen karikatürlerde yer
alan unsurlardır. Bu kapsamda, seyahat acentası ve paket tur vurgusu
yapılmıştır. İncelenen karikatürlerde, turizm hareketliliğinin içerisinde
yer alan diğer paydaşlar da (ulaşım firmaları, esnaf, yerel halk, rehber,
devlet) görsel metin olarak aktarılmıştır.
Analiz edilen bu karikatürlerindeniz turizminin çizerlerin
dünyasında nasıl algılandığını belirlemek ve bu alanda karşılaşılan olası
problem ve etkilere karşı farkındalık yaratmak açısından oldukça önemli
olduğu düşünülmektedir.
KAYNAKÇA
Alaeddinoğlu, F., ve Can, A.S. (2007). “Türk Turizm Sektöründe Tur
Operatörleri ve Seyahat Acenteleri”, Ticaret ve Turizm Egitim
Fakültesi Dergisi, Cilt 2. s:50-66.
Barthes, R. (1972). Mythologies. Jonathan Cape, London.
Cobb-Walgren, C. J. ve Mohr, L. A. (1998). ‘‘Symbols in Service
Advertisements’’. Journal of Services Marketing, Cilt 12, Sayı
2. s:129-151.
Cohen, E. (1988). ‘‘ Authenticity and commoditization in
tourism’’. Annals of Tourism Research, Cilt 15, Sayı 3. s:371-
386.
Diakomihalis, M. N. (2007). ‘‘ Maritime Transport: The Greek
Paradigm’’. Research in Transportation Economics, Cilt 21. s:
419–455.
Hall, M. (2001).'‘ Trends in ocean and coastal tourism: The end of the
last frontier?’’.Ocean and coastal management,Cilt44, Sayı 910.
s:601–648.
Heung, V. C., ve Chu, R. (2000). ‘‘Important factors affecting Hong
Kong consumers’ choice of a travel agency for all-inclusive
package tours’’. Journal of travel research, Cilt 39, Sayı 1. s:52-
59.
İzmir Ticaret Odası (2014), Bilgi Bankası: İzmir’de Kruvaziyer Turizmi
http://www.izto.org.tr/tr/kruvaziyerturizmi
.ErişimTarihi:15.12.20
15.
Kim, S. ve Kim, Y. (1996).‘‘ Overview of coastal and marine tourism in
Korea’’. Journal of Tourism Studies,Cilt 7, Sayı 2. s:46–53.
Kim, H. S. ve Yoon, C. H. (2004). ‘‘Determinants of subscriber churn
and customer loyalty in the Korean mobile telephony
market’’. Telecommunications policy, Cilt 28, Sayı 9. s: 751-765.
Kozak, N. ve Kozak, M.A. (2000) Genel Turizm Bilgisi, Anadolu
Üniversitesi Yayını, Eskişehir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı Resmi Web Sitesi. (2015).
https://www.kultur.gov.tr/ Erişim Tarihi: 20.12.2015
Lekakou, M. ve Tzannatos, E. (2001). Cruising and sailing: A new tourist
product for the Ionian sea (in Greek), Volume in Honor of
Emeritus Professor M. Rafael(s: 475–496). University of
Piraeus, Pireaus.
Miller, M. L. ve Auyong, J. (1991).‘‘Coastal zone tourism: A potent
force affecting environment and society’. Marine Policy, Cilt 15,
Sayı 2. s:75–99.
Miller, M. (1993).‘‘ The rise of coastal and marine tourism’’.Ocean and
Coastal Management, Cilt 21, Sayı 1–3. s:183–199.
Moreno, A. veAmelung, B.,(2009). ‘‘ Climate change and coastal &
marine tourism: review and analysis’’.Journal of Coastal
Research, (Proceedings of the 10th International Coastal
Symposium),Lisbon, Portugal. ISSN 0749-0258.s:1140 – 1144.
Moriarty, S. E. (1987). ‘‘A Content Analysis of Visuals Used in Print
Media Advertising’’.Journalism Quarterly, Cilt 64. s:550-54.
Odabaşı, Y. ve Barış, G. (2002).Tüketici davranışı.Media Cat Akademi,
İstanbul.
Orams, M.B. (1999). Marine tourism: Development, impacts and
management. Routledge, London.
Orams, M.B.(2007). ‘‘Extreme marines: the rise of high risk marine
tourism’’.5th International Coastal& Marine Tourism Congress
(Auckland, New Zealand).
Pollard, J. (1995).Tourism and the environment. In: P. Breathnach (Ed.),
Irish tourism development(s: 61–77). Maynooth: Geographical
Society of Ireland.
Rust, R. T., Zahorik, A. J. ve Keiningham, T. L. (1995). ‘‘Return on
quality
(ROQ):
Making
service
quality
financially
accountable’’. The Journal of Marketing. s:58-70.
Shenton, A. K. (2004). ‘‘Strategies for ensuring trust worthiness in
qualitative research projects’’. Education for information,
Cilt 22, Sayı 2.s:63-75.
Uluslararası Turizm Karikatürleri Yarışması Web Sitesi.
(2015).http://tourismcartoon.com/, Erişim Tarihi: 21.12.2015.
Usta, Ö. (2009). Turizm Genel ve Yapısal Yaklaşım. Detay
Yayıncılık, Ankara.
Warner J. (1999). ‘‘North Cyprus: tourism and the challenge of non
recognition’’.Journal of Sustainable Tourism,Cilt 7, Sayı 2,
s:128–45.
Weaver, D. B. ve Lawton, L. J. (2007). ‘‘Twenty years on: The state of
contemporary ecotourism research’’. Tourism Management, Cilt
28, Sayı 5. s:1168-1179.
Webe, S. ve Mikacic, V. (1994).‘‘ The importance of market research in
planning the development of nautical tourism in Croatia (in
Croatian)’’.Turizam ,Cilt 42, Sayı 5/6. s:71–74.
Wild, G. P. (2003).Cruise industry statistical review 2002.Wild GP,
Sussex.
Wood, R. E. (2000). ‘‘ Caribbean cruise tourism: globalization at
sea’’. Annals of Tourism Research, Cilt 27, Sayı 2. s: 345-370.
Yüksek, G. (2012), Turizm Ulaştırması. Anadolu Üniversitesi Açık
Öğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir.
Dostları ilə paylaş: |