Ziya gökalp: turanciliktan tüRKÇÜLÜĞE Özet

 

108

CEYLAN TOKLUOĞLU

Kasım - 2012

1915 yılındaki Ermeni techirini Pantürkçü hareketin zirvesindeyken yaşanan, 

Türkleri Azerbaycanlılardan ayıran Ermenileri “ortadan kaldırmayı” hedefleyen 

bir politika olarak tanımlamaktadır.

12

 Bu bakış açısı Türkiye’de de bazı çevreler 

tarafından paylaşılmaktadır.

Thomas, Pantürkçülük ya da Panturancılığı Batı’dan alınmış kavramlar ola-

rak tanımlamaktadır.

13

 

Aynı yazar, Enver Paşa’ya referans vererek, Pantürkçülü-

ğün en uç noktada esas alarak “emperyalist” ve “saldırgan” bir kavram olduğunu 

söylemektedir. Bu ideolojinin aynı zamanda “belirgin” ve “özel” bir Türk milli-

yetçiliğinin oluşmasına çeşitli şekillerde katkıda bulunduğunu da yazmaktadır. 

Ona göre, Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda Osmanlıcılık ve Panislam akım-

larıyla birlikte Panturancılık da gözden düşmüş ve terkedilmiştir.

14

 Landau ise 

Pantürkçülük ve (pan) Turancılığı birbirinden ayırmaktadır.

 

Turancılık, kökleri 

Turana uzanan tüm halkların önce birbirlerine yakınlaşmalarını daha sonra bir-

leşmelerini 

 

(Orta Asya bozkırlarında tam tanımlanmamış bir ana vatan bölgesi) 

ifade eden bir ideolojidir.

15

 Buradan hareketle, Turancılığın Pantürkçülükten çok 

daha geniş bir kavram olduğunu ve Macarları, Finlileri ve Estonyalıları da kapsa-

dığını söylemektedir. Landau’ya göre, Türkçülük ve Pantürkçülük ideolojilerinin 

kapsamı arasında da belirgin bir fark bulunmaktaydı. Ona göre, çoğu Türkçü; 

Pantürkizmi kendi genel milliyetçilik anlayışlarının sadece bir parçası olarak gör-

mekteydiler. Öte yandan Pantürkçüler Türkçülüğü daha geniş ve kapsayıcı mil-

liyetçi doktrinlerinin vazgeçilmez şartı olarak saymaktaydılar.

16

 Özetle, Pantürk-

çülük önce tüm Türk halklarının (Osmanlı sınırları içinde ve dışında bulunan) 

kültürel yakınlaşması, sonra da bu halkların siyasi ittifakı fikrinin gelişmesine 

zemin hazırlamıştır. İçeride eğitim, dil ve ekonomik hayatta Türkleştirme fikrini 

geliştirirken, dışarıda komşu devletlere karşı (Türklerin yaşadığı Çarlık Rusyası, 

Bulgaristan, Romanya, Sırbistan ve Yunanistan) ciddi bir tehdit oluşturmuştur.

17

12  Serge A. Zenkovsky, Pan-Turkism and Islam in Russia, Harvard University Press, Cambrid-

ge, Massachusetts 1960, s. 111.

13  Lewis V.Thomas, “Nationalism in Turkey”, Nationalism in the Middle East, Sixth Annual 

Conference on Middle East,

 The Middle East Institute, Washington D.C. March 21-22 

1952, s. 4.

14 Thomas, 

a.g.e.,

 s. 4.

15 Landau, 

a.g.e.,

 s. 1.

16 Landau, 

a.g.e.,

 s. 34.

17  Jacob M. Landau, Exploring Ottoman and Turkish History, Hurst & Company, London 

2004, s. 23-24.

---

109

ZİYA GÖKALP: TURANCILIKTAN TÜRKÇÜLÜĞE

Sayı: 84

Hostler’a göre, Pantürkçülük ve Panturancılık terimlerinin kullanımında bir 

karışıklık vardır. Bu, Arnold Toynbee’nin eserlerinde görülmektedir. Toynbee ve 

Kirkwood’un Türkiye üzerine yazdığı ortak bir eserde Panturancılık, Türkçe ko-

nuşan tüm halkların Panslavizm çizgisinde birliğini sağlamayı hedefleyen ulus-

larüstü bir propaganda olarak tanımlanmıştır. Lenczowski de, Panturancılığın 

gündem dışı olduğu İkinci Dünya Savaşı sırasında bu iki kavramı yanlış kullan-

mıştır. Hostler bunu, aklında Pantürkçülük olduğu halde Panturancılıktan bah-

seden Alman kaynaklarının etkisine bağlamaktadır. Hostler, Panislamcılığın 

Rus-Türk bölgelerinde Pantürkçülükle harmanlanmasından dolayı Rusların da 

Panturancılık ve Pantürkçülük terimlerini eş anlamlı kullandıklarını yazmakta-

dır. Türkçe kaynaklar Pantürkçülük yerine “Türk Dünyası” terimini kullanma-

yı tercih etmektedirler. Ayrıca Hostler, Pantürkçülük teriminin Türkçeye hatalı 

bir şekilde “Türkçülük” olarak çevrildiğini söylemektedir. Özet olarak, Hostler, 

Panturancılık teriminin yalnızca 19. yüzyıldaki Türk-Macar iş birliği dönemine 

ve Birinci Dünya Savaşı’nın başlarındaki yıllara işaret etmek üzere kullanılması 

gerektiğini söylemektedir. Panturancılığın aksine geçerli bir ideal olarak değer-

lendirilen Pantürkçülük ise ortak etno-kültürel ve siyasi temeller çerçevesinde 

Türk halklarının “iş birliği” ve “birliği” girişimlerini tanımlamaktadır.

18

 İnalcık 

ise Türkçülük kavramını kullanmakta ve Pantürkizm ya da Turanizm kavram-

larının siyaset bilimi kavramları olduğunu söylemektedir.

19

 

Georgeon, Türk milliyetçiliğinin romantik yönü olan Turan temasının 

Rusya’dan göçenlere özgü bir yaklaşım olmadığını iddia etmektedir. Ahmet 

Ağaoğlu ve Yusuf Akçura gibi Rusya’dan göçen entellektüellerin Türklerin bir-

liği konusunda akılcı bir yaklaşım izlediklerini ve Turancılığa hiç yönelmedik-

lerini yazmaktadır. Tam tersine Turancılığın daha çok Osmanlı kökenli Türkler 

tarafından gündeme getirilmiş, rasyonel olmayan bir tema olduğunu düşün-

mektedir.

20

 Öte yandan Hostler’a göre, Pantürkçülük; Doğu Türklerinin Ruslaş-

tırma politikasına, Batı Türklerinin de Rusların genişlemesine tepki olarak doğ-

muştur. Panturancılık ise Türk ve Macarların, Rusların Balkanlarda ilerlemesine 

18  Charles Warren Hostler, Turkism and the Soviets, George Allen & Union Ltd., London 

1957, s. 201-203.

19  Halil İnalcık, “Ziya Gökalp: Yüzyıla Damgasını Vuran Düşünür”, Doğu Batı, Cilt 3, Sayı 12, 

Ağustos-Eylül-Ekim 2000, s. 12.

20  François Georgeon, “Yusuf Akçura”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Milliyetçilik, 

Derleyen Tanıl Bora, Cilt 4, İletişim Yayınları, İstanbul 2002, s. 511.

---