Ziya göyalp t ü r k ç Ü L ü y ü n ə s a s L a r I
Yüklə 28,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
kültürdə birləşdirməkdir. Bu ülkünün gerçəkləşməsi mümkün dürmü, yoxsa mümkün deyilmi? Yaxın ülkülər üçün bu suala cavab axtarılarsa da, uzaq ülkülər üçün axtarılmaz. Çünkü uzaq ülkü - ruhlardakı coşqunluğu sonsuz bir dərəcəyə yüksəltmək üçün cəhd edilən çox cazibəli bir xəyaldır. Məsələ, Lenin bolşeviklik üçün ya xın ülkü olaraq kollektivizmi, uzaq ülkü şəklində isə kommunizmi iərli sürmüşdür. Kommunizmin nə vaxt gerçəkləşəcəyini soruşan lara bu cavabı verir: «Kommunizmin nə vaxt tətbiq olunacağını indidən kəsdirmək mümkün deyil. Bu, Həzrət Mühəmmədin cən nəti kimi nə zaman və harada görünəcəyi bəlli olmayan bir şeydir». Bax, Turan ülküsü də bunun kimidir. Yüz milyon türkün bir millət halında birləşməsi Türkçülər üçün ən qüvvətli bir coşqunluq qaynağıdır. Turan ülküsü olmasaydı, Türkçülük bu qədər sürətlə yayılmayacaqdı. Bununla bərabər, kim bilir, bəlkə, gələcəkdə T u ran ülküsünün gerçəkləşməsi də mümkün olacaqdır. Ulkü gələcəyin yaradıcısıdır. Dünən türklər üçün xəyali bir ülkü durumunda olan milli dövlət bugün Türkiyədə bir həqiqət olmuşdur.55 Beləliklə, Türkçülüyü ülküsünün böyüklüyü baxımından üç dərəcəyə ayıra bilərik: 1. Türkiyəçilik; 2. Oğuzçuluq yaxud Türkmənçilik 3. Turançılıq. Bugün gerçəkləşən yalnız Türkiyəçilikdir. Ancaq ruhların böyük həvəslə aradığı Qazıl Alma56 gerçək həqiqət sahəsində deyil, xəyal sahəsindədir. Türk kəndlisi Qızıl Almanı xəyalında canlandı rarkən onun gözünün qabağına əski türk elxanlıqları gəlir. Həqiqə tən, Turan ülküsü keçmişdə bir xəyal deyil, bir gerçək idi. Milad dan 210 il öncə Hun hökmdarı Metə Kunlar («Hunlar») adı altın da bütün türkləri birləşdirdiyi zaman Turan ülküsü bir gerçək halı na gəlmişdi.57 Hunlardan sonra avarlar, avarlardan sonra Göy Türklər, Göy Türklərdən sonra oğuzlar, bunlardan sonra qırğız- qazaxlar, daha sonra Kür xan, Çingiz xan və sonuncu olaraq Tcymurləng Turan ülküsünü gerçəkləşdirmədilərmi?58 «Turan» sözünün anlamı beləcə smırlandırıldıqdan (hüdud- landırıldıqdan) sonra, artıq macarların, fin-uqorların, monqolla rın, tunquzların Turanla bir əlaqələrinin qalmaması lazım gəlir. Turan bütün türklərin keçmişdə və bəlkə də gələcəkdə bir gerçək olan böyük vətənidir. Turanlılar yalnız türkcə danışan millətlərdir. Əgər Ural və Altay ailəsi gerçəkdən varsa, bunun özünə aid bir adı olduğuna görə, «Turan» adına ehtiyacı yoxdur. Bir də, bəzi Avropalı müəlliflər qərb Asiyasında əslən samilə rə,59 yaxud arilərə60 mənsub olmayan bütün qövmlərə Turan adını verirlər. Bunlaın məqsədi bu qövmlərin türklər ilə qohum olduğu nu təsdiq etmək deyildir. Yalnız samilər və arilərdən başqa qövm lər olduğunu anlatmaq üçündür. Bundan başqa, bəzi müəlliflər də «Şahnamə» yə görə Tur ilə İrəcin61 qardaş olduğunu göz önündə tutaraq Turanı əski İranın bir bölümü saymaqdadırlar. Halbuki, «Şahnamə»yə görə Tur ilə İrəcin üçüncü bir qardaşları da vardır ki, adı Sələmdir. Sələm isə iranda bir «boy»un dədəsi deyil, bütün samilərin ortaq cəddidir - atasıdır. Deməli, Fürudunun oğulları olan bu üç qardaş Nuhun oğulları kimi, əski etnoqrafik ayırımların adlarından doğmuşdur.62 Bundan aydın lur ki, Turan iranın bir parçası deyil, bütün türk ellərini içinə alan türk toplumundan ibarətdir. 4 . MİLLİ KÜLTÜR VƏ MƏDƏNİYYƏT Milli kültür ilə mədəniyyət arasında həm bir birləşmə yeri, həm də ayrılıq yerləri var. Kültür ilə mədəniyyət arasında birləşmə yeri ikisinin də bütün toplumsal (ictimai) yaşayışları içlərinə alma sından ibarətdir. Toplumsal (ictimai) yaşayışlar bunlardır: Din, əxlaq, hüquq, ağıl, estetika, iqtisadiyyat, dil və təbiyyat elmləri ilə bağlı yaşayışlar. Bu səkkiz növ toplumsal (ictimai) yaşayışın top- lamına «kültür» adı verildiyi kimi, mədəniyyət də deyilir. Bax, kültür ilə mədəniyyətin birləşdiyi yer və bənzərliyi bundan ibarət dir. İndii isə kültür ilə mədəniyyət arasındakı ayrılıqları (fərqləri) araşdıraq: Birincisi, kültür milli olduğu halda, mədəniyyət uluslararası- dır ■ beynəlmiləldir. Kültür yalnız bir millətin din, əxlaq, hüquq, ağıl, estetika, dil, iqtisadiyyat və təbiyyat elmləri ilə bağlı yaşayış larının uyumlu ahəngdar bir bütünüdür. Mədəniyyət isə eyni in kişaf səviyyəsində olan bir çox millətlərin toplumsal (ictimai) ya şayışlarının ortaq bir bütünüdür. Məsələ, Avropa və Amerika mə dəniyyət dairəsində bütün Avropalı millətlərin ortaq bir Qərb mə dəniyyəti vardır. Bu mədəniyyətin içində bir-birindən ayn və müstəqil bir ingilis kültürü, bir fransız kültürü, bir alman kültürü və s. mövcuddur. İkincisi, mədəniyyət metodlar və fərdi iradələr ilə meydana gələn toplumsal (ictimai) hadisələrin bütünüdür. Məsələ, dinə dair 42 43 bilgilər (məlumatlar) və elmlər metod və iradə ilə meydaa gəldiyi kimi, əxlaqa, hüquqa, gözəl sənətlərə - incəsənətə, iqtisadiyyata, ağıla, dil və təbiyyyat elmlərinə dair bilgilər - məlumatlar və nəzə riyyələr də büsbütün fərdlər tərəfindən metod və iradə ilə meydana gətirilmişdir. Buna görə də, eyni inkişaf çevrəsində olan bütün qav- ramlarm (məfhumlann), bilgilərin və elmlərin toplamı mədəniyyət dediyimiz şeyi meydana gətirir. Milli kültürə daxil olan şeylər isə yöntəmlə (metodla), fərdlə- rin iradəsiylə meydana gəlməmişdir, yəni süni deyillər. Bitkilərin, heyvanların üzvi həyatı necə öz-özünə və təbii bir surətdə inkişaf edirsə, milli kültürə daxil olan şeylərin təşəkkül və inkişafı da t a mamilə o cürdür. Məsələ, dil fərdlərin yöntəmi (metodu) ilə yara dılmış bir şey deyildir. Dilin bir sözünü dəyişdirə bilmərik. O nun yerinə başqa bir söz icad edib qoyammarıq. Dilin öz təbiətindən doğan bir qaydasını da dəyişdirəmmərik. Dilin söz və qaydaları öz-özünə dəyişir. Biz bu dəyişmənin ancaq tamaşaçısı oluruq. İn sanlar dilə yalnız bir neçə terminlər və yeni ifadələr əlavə edə bilər lər. Ancaq bu ifadələr ondan istifadə edəcək peşə topluluğu tərə findən nə qədər ki, qəbul edilməmişdir, ifadə mahiyyətində qala raq söz mahiyyətini ala bilməz. Yeni bir ifadə bir peşə topluluğu tərəfindən qəbul edildikdən sonra isə topluluğa aid bir söz olur. Ancaq bütün xalq tərəfindən qəbul edildikdən sonra, xalqın ortaq sözləri sırasına daxil ola bilər.62a Ancaq yeni ifadələrin bir topluluq, yaxud bütün xalq tərəfin dən qəbul edilib edilməməsi onları ortaya atanlann əlində deyildir. Əski Osmanlı dilində Şinasidən63 bu yana milyonlarla yeni ifadələr icad olunduğu halda, bunlardan çox az bir bölümü topluluq sözlə rinin sırasına keçə bilmişdir. Xalqın ortaq sözləri sırasına keçən- lərsə beş-on söz ancaq olar. Demək ki, milli kültürün ilk örnəyini dilin sözlərində, mədə niyyətin ilk örnəyini isə dilin yeni ifadələr biçimində törədilən ter minlərində görürük. Sözlər ictimai qurumlardır, yeni ifadələr isə fərdlərin məhsuludur. Bir fərdin tapdığı bir ifadə bəzən çox qısa zamanda xalq araısnda yayıla bilər. Ancaq bu yayılma gücünü o ifadəyə verən onu tapan fərd deyildir, toplumun fərdlər tərəfindən bilinməyən (məchul olan) gizli bir axımıdır. Bundan on beş il öncə ölkəmizdə yan-yana iki dil yaşayırdı: Bunların birincisi rəsmi bir dəyərə malikdi və yazmı təkəlinə - in hisara almış kimiydi. Buna «Osmanlıca» adı verilirdi. İkincisi, yalnız xalq içində danışıla bilərdi. Buna isə saymaz lıqla «türkcə» adı verilir və xalqa aid bir arqo64 hesab edilirdi. 44 Halbuki əsil təbii və gerçək dilimiz bu idi. Osmanlıca isə türk, ərəb və fars qrammatikasının, sintaksisinin, sözlüyünün birləşməsiylə ortaya çıxmış süni bir qarışım (xəlitə) idi. Bu iki dildən birincisi təbii bir təşəkkül və qayda ilə öz-özlüyündən meydana gəlmişdi. Buna görə də, milli kültürümüzün dili idi. İkincisi isə insanlara aid metod65 və iradə ilə yaradılmışdı. Bu dil qarışığının içinə yalnız bəzi türkcə sözlər və şəkilçilər qarışa bilərdi. Demək ki, Osmanlı dilinin milli kültürümüzdə çox az payı vardır. Bu səbəbdən ona «mədəniyyətimizin dili idi» deyə bilərik. Ölkəmizdə bu iki dil kimi, iki vəzn də yanaşı yaşayırdı. Türk xalqının işlətdiyi türk vəzni metodla meydana gətirilmirdi. Xalq şairləri ölçülü olduğunu bilmədən çox gözəl lirik şerlər yazırdılar. Təbii ki, bu bir ilhamla, yaradıcılıqla baş verirdi. Metod və təqlid ilə edilmirdi. Elə isə, bu vəzn də türk kültürünə daxil idi. Osmanlı vəzninə gəlincə, bu vəzn fars şairlərindən alınmışdı. Bu vəzndə şeir yazanlar təqlid və metodla yazırdılar. Bundan dolayıdır ki, «əruz vəzni» adlanan bu vəzn xalq içinə girə bilməmişdi. Bu vəznlə şeir yazanlar fars ədəbiyyatını təhsil yoluyla öyrənir, metod vasitəsiylə əruzu tətbiq edirdilər. Buna görə də əruz vəzni milli kültürümüzə əsla daxil ola bilmədi. Farslarda isə kəndlilər də əruz vozııi ilə şer lər söyləyirlər. Bu səbəbdəndir ki, əruz vəzni İranın milli kültürü içində sayılır. Ölkəmizdə bunlardan başqa, yan-yana yaşayan iki musiqi vardır. Bunlardan biri xalq arasında öz-özünə doğmuş olan türk musiqisi, o biri sə Fərabinin66 Bizansdan çevirmə (tərcümə) və iq tibas yolu ilə aldığı Osmanlı musiqisidir. Türk musiqisi ilham ilə yaranmış, təqlidlə xaricdən alınmamışdır. Osmanlı musiqisi isə təqlid yolu ilə xaricdən alınmış və ancaq metod ilə davam etdiril mişdir. Bunlardan birincisi milli kültürümüzün, ikincisi isə mədə niyyətimizin musiqisidir. Mədəniyyət metodla meydana gətirilən və təqlid yoluyla bir millətdən digər millətə keçən qavramlartn (məfhumların) və texnikaların67 toplamıdın Milli kültür isə həm metodla yaradılanmayan, həm də təqlidlə başqa millətlərdən alı- nanmayan duyğulardır. Bu səbəblə, Osmanlı musiqisi qaydalardan meydana gələn bir fənn68 - bilik şəklində olduğu halda, türk musi qisi qaydasız, metodsuz, fənsiz melodiyalardan, türkün bağrından qopan səmimi nəğmələrdən ibarətdir. Halbuki, Bizans musiqisinin qaynağına gedib çıxsaq, onu da əski yunanların kültürü içində gö rərik. Ədəbiyyatımızda da eyni ikilik vardır. Türk ədəbiyyatı xal qın atalar sözləriylə bilməcələrindən (tapmacalarından), xalq 45 Yüklə 28,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|