öz iddialarını həyata keçirmək üçün faydalanmağa çalışırlar. Müa
sir, çağdaş dünyanın bu gedişlərində, çaxnaşmAlarında yol azma
maq üçün har kəsə Ziya Göyalpm bu əsəri və bütün irsi yolgöstə
ricidir, qurtarıcıdır.
* * *
Kitabın Azərbaycan türkcəsində birinci nəşrini hazırla
yarkən oxucularımızın o zamankı hazırlığını göz önündə tutduq.
Azərbaycan oxucusu üçün illərlə tanış olan və onun işlətdiyi alın
ma sözlərin (başqa dillərdən) bir çoxunu eyni anlamlı türk mənşəli
sözləri aralarına defis işarəsi və ya birini mötərizəyə almaqla ver
dik. Bugün isə Azərbaycan oxucusunun söz ehtiyatı ortaq sözlər ilə
zənginləşdiyi üçün bu qaydaya ikinci nəşrdə ehtiyac görmədik. Bu
ikiliyi çox az yerdə saxladıq.
Kitabın birinci nəşri naşir Hacı İsmayıl Allahverdiyevin
əməyi sayəsində mümkün oldu. İkinci nəşri isə Z.H.Bayramlı yeri
nə yetirdi. Buna görə onların hər ikisinə də təşəkkürümü bildiri
rəm.
Elman Mustafa
8
REDAKTORDAN
İnsanların, hər xalqın öz ana dili, öz yurdu, vətəni var. Hər
kəsə öz ana dili, öz yurdu, vətəni doğmadır, həyatdır. Hər bir insan
bu doğmalar ilə insan ola bilir, həyatda yaşaya bilir. İndi orta və
ali məktəb illərini xatırlayıram. Orta məktəbdə bizə alayarımçıq
Azərbaycan tarixi - Vətən tarixi tədris olunurdu. Orta məktəb
üçün yazılmış o kitabların müəlliflərinə Allah rəhmət eyləsin, deyi
rəm. Ancaq o kitablar rejimin diktəsi ilə, tələm-tələsik yazılmışdı.
Bizim Vətənəmizin tarixindən gerçək məlumatımız olmurdu. Tari
ximizdə Səfəvilərin gerçək rolu, yeri də obyektiv işıqlanıdırılmırdı.
Türkiyə isə «işğalçı» idi. Bizə öyrədilirdi ki, Türkiyə Vətənmizo
işğalçı yürüşlər edib, 1918-ci ildə də işğal məqsədilə ordu yeridib.
Bizə deyirdilər ki, onlar müdaxiləçilər idi. Ancaq evimizdəki, qo-
hum-əqrəbadakı, eldə, oymaqdakı yaşlılarımızdan başqa şeylər
dinləyirdik. Onlar Türkiyədən, türklərdən başqa şeylərdən -
doğmalıqlarından «bizi 1918-ci ildəki soyqırım»dan qurtarmala
rından danışırdılar. Bu deyilənlərə baxardıq, məktəbdə, kitabda
deyilənlər ilə tamamilə əks olan mənzərə görərdik. Məktəbdə rus-
sovet tarixi «əməlli-başlı» tədris olunurdu. Biz elə bil, yol ayrıcında
qalırdıq.
Ali məktəbdə uyğun bildiyim bir fakültədə oxuyarkən biz tə
ləbələrin bir çoxunu içimizdəki eyni istək birləşdirirdi. Fakültə
mizdə mənə dərs deyən müəllimlərin hamısını da indi minnətdar
lıqla xatırlayıram. Rejimin təhlükəsinə baxmayaraq bizə imkan
düşdükcə həqiqəti başa salırdılar.
İstər fərd, istərsə də insan birliyi
xalq, millət səviyyəsində
olsun, hər kəs öz milli müstəqilliyini, öz milli kimliyini bilmədikcə
qaranlıqda yol azmış kimi olur. Onun gələcəyə gedən yolu duman
lıdır. Sovet dövründə bu kimliyi tanımaq üçün böyük əngəllər var
dı. Türk-İslam dünyasının böyük mütəfəkkiri Ziya Göyalpm tə
qdim olunan bu kitabı kimliyimizi bilmək üçün qapılar açır. Anc
aq sovet dövründə bunun nəşri qəti mümkün deyildi: Ziya Göyal-
pın adını açıq-aşkar söyləmək belə «KQB» təhlükəsini göz altına
almaq deməkdi. Sovetin son günlərində tələbə yoldaşım Elman bu
kitabı çoxdan hazırladığını, indisə az-çox fürsət düşdüyünə bax
mayaraq çap etdirə bilmədiyini söylədi. Tələbə yoldaşımın imkan
larının məhdud olduğunu bilirdim və mən müəyyən adamlara
müraciət etdim. Sağ olsun, nəşri boynuna götürən oldu (Hacı İs
mayıl Allahverdiyev). Sovetin son günləri olmasına baxmayaraq o,
səhnədən tam çəkilməmişdi və uzun illərin vahiməsi, ağrıları da
9
yox olmamışdı. Bunlara baxmayaraq kitab işıq üzü gördü. Mən
özüm indi müəlliməm. Mənə dərs demiş müəllimlərin zamanla
bağlı çətin İkilərini indi yaxşı başa düşürəm. Müəllim öz tələbəsinə
gerçəyi söyləyəndə rahat olur. Böyük ehtiyacı göz önündə tutaraq
Ziya Göyalpın əsərini Azərbaycan türkcəsində yenidən nəşr etməyi
lazım bildik.
İndi qloballaşmadan müxtəlif səviyyələrdə çox danışılır. Av
ropa bu qloballaşmada baş rolu öz üzərinə götürüb. Avropa döv
lətləri bir çox sahədə vahid məkan qururlar, bir birliyə girirlər.
Buna heç bir etirazımız yoxdur, olsun. Xalqlar bir-birinə yaxınlaş
sa yaxşıdır. Ancaq bu qloballaşmada əriməmək də lazımdır. Türk
dilli xalqların bir-birinə yaxınlaşması üçün bir çox təbii əsaslar var.
Belə bir yaxınlaşma ümumbəşəri xarakter daşıyır, dünyanın sülh
yolu ilə inkişafına uyğundur. Ziya Göyalpın bu kitabı belə bir ya
xınlaşmada və dünyanın dinindən, milliyyətindən asılı olmayaraq
digər xalqları ilə səmimi münasibətlərin yaradılmasında böyük
əhəmiyyət daşıyır.
10
ZİYA GÖYALP VƏ ONUN
«TÜRKÇÜLÜYÜN ƏSASLARI» ƏSƏRİ
(Birinci nəşr üçün)
Antanta ilə Türkiyə arasında 30 oktyabr 1918-ci ildə imza
lanan Modros barışığı birinci dünya savaşında sultan hökumətinin
yenildiyini təsdiqlədi. Bundan sonra ingilislərin fitvası ilə İstan
bulda qabaqcıl görüşlü adamlar, vətonsevərlər həbs edilməyə baş
landı, hərbi məhkəmələr quruldu... İstanbulun qara günləri bir-
birini əvəz etdi. Belə günlərin birində - 1919-cu ilin əvvəllərində bir
hərbi məhkəmə də quruldu. Bu məhkəmə müttəhimi edam etməyi
qarşısına məqsəd qoymuşdu. Məhkəmə rəisi ingilislərə qulluq gö
stərən Nazim Paşa idi. Məğrur müttəhim ilə Nazim Paşa arasında
belə bir sual-cavab oldu:
«- Erməni qırğınına siz fitva vermişsiniz, bəs buna nə deyə
bilərsiniz?
Bu sual onu (müttəhimi) vulkan kimi püskürtdü:
- Millətimizə iftira etməyin. Türkiyədə erməni qırğım deyil,
türk-erməni müharibəsi vardır. Bizi arxadan vurdular, biz də vur
duq ...
Müttəhimdən belə bir cavabı gözləmirdilər. Heyrətdən Na
zim Paşanın ağzı açıla qaldı. Qaşları alnma dırmanmış, gözləri isə
lal daşma dönmüşdü...» (Haqqı Süha).
Bu qorxmaz «müttəhim» Türkiyənin işıqlı düşüncəsinin
öncüsü - lideri, türk millətinin azadlığı, yüksəlişi yolunda özünü
hor cür odun-alovun ağzına, ölümə atan, adı dildən düşməyən Ziya
Göyalp idi.
Qısa zaman içində yurdsevər, açıqgözlü adamları öz çevrə
sində toplayan, coşğun fikir axımlarını bir yönə yönəldən, sistem
ləşdirən və əlaqə qurduğu bütün adamları, ziyalıları, yüksək dövlət
vəzifələrində çalışanları daim ruhlandıran bu şəxsin keçdiyi həyatı,
millətinə verdiklərini kiçik həcmli bir yazıda az-çox dolğun şəkildə
göstərmək mümkün deyildir.
Böyük sosioloq, şair, publisist, tarixçi, siyasətçi Ziya Göyalp
Türkiyənin, türk dünyasının bətnindən doğmuşdu...
1908-ci il Gənc Türklər inqilabı Yaxın və Orta Şərqin ən
böyük hadisəsi idi. İnqilab Türkiyənin sürətli inkişafı üçün yeni
üfüqlər açdı. Türkiyədə sosial həyat ömrünün yeni, aşıb-daşan bir
mərhələsinə girdi.
19-cu yüzilin axırları və 20-ci yüzilin ilk on ilində Türkiyənin
sosial həyatında müxtəlif fikir axımları özünə yer tutmuşdu. Bu
I I
Dostları ilə paylaş: |