desə, onu sübut edə bilər”.
Olduqca mömin və əliaçıq olan Əbu Hənifə dövlətdən heç bir
yardım istəməzdi, Onun 55 dəfə Hac ziyarətinə getdiyi söylənir.
Çoxlu şagirdləri var idi. Onların içərisindən bir çox görkəmli
alimlər yetişmişdi. Şagirdləri ilə birlikdə İslam hüququnu inkişaf
etdirmiş, fiqh metodologiyasını hazırlamışdır. Tələbələri onun
əsərlərini, söylədiyi hədisləri kitab şəklinə salmışlar. Sistemli,
metodlu hüquq elminin
fiqhin meydana gəlməsi Əbu Hənifənin
və şagirdlərinin əməyi nəticəsində mümkün olmuşdu.
Əbu Hənifə hənəfi məzhəbinin qurucusudur. Hənəfi
məzhəbi onun
və tələbələrinin inkişaf etdirdiyi hüquq yoludur. Əbu Hənifə Əhli-
sünnətin başçısıdır. Dünyadakı bütün müsəlmanların böyük
çoxluğu hənəfi məzhəbindəndir.
Təklif edilən qazilik vəzifəsini istəmədiyinə və İmam Həsənin
nəvəsi İbrahimin tərəfini saxladığına görə Abbasi xəlifəsi Mənsur
onu həbsə atdırdı. Əbu Hənifə Bağdadda həbsxanada öldü. Onun
cənazəsini 50 mindən çox adam müşayiət etmişdi. Milliyyətcə Türk
olduğuna dair bilgilər var.
87. Təravih (ərəbcə “tərviha”nın cəmidir; “torviha” - oturmaq,
istirahət etmək)
Ramazan ayında axşam (yatı) namazından
sonra qılman 20 rükətlik namaz. Hər dörd rükətdən sonra bir az
oturub istirahət edildiyi üçün “təravih” namazı deyilir.
88. Bidət (ərərbcə) - İslam dinində Həzrət Mühəmmədin
dövründən sonra ortaya çıxan müxtəlif mühakimə, hökm və
prinsiplər; ümumiyyətlə, sonradan törəyən şey.
89. Tilavət (ərərbcə)
Qurani-Kərimi gözəl və yüksək səslə,
üsuluna görə oxuma.
90. Mokan kağan (Moqan xaqan) - Göy Türk dövlətinin ən
görkəmli xaqanlarından biri. Göy Ttürk dövlətinin qurucusu
Bumın kağanın nəvəsi olan Mokan kağan Şərqi Göy türk
dövlətinə başçılıq etmişdi (553-572).
91. “Türkmənlərin şəcərəsi”nə (Əbül Qazi Bahadur xan) görə Nuh
peyğəmbərin oğlu Yafasin 8 oğlu vardı Böyük oğlu isə Türk idi.
Yafəs ölərkən Türkü öz yerinə xaqan qoydu. Türk xaqan türklərə
bir sıra gələnəklar (ənənələr) verdi. İlk çadırı icad edən və düzəldən
də Türk xaqan olmuşdur. Çin qaynaqlarının verdiyi xəbərə görə isə
Türk odu kəşf etmişdir.
“Türkmənlərin şəcərəsi” davam edib deyir ki, Türk xaqanın 4
oğlu vardı. Böyük oğlu isə Tutuq idi. Atasından sonra onun yerinə
keçən Tutuq xandan türklərə bir çox görənək və gələnoklər
qalmışdır. O, bir ov zamanı duzu tapdı və bundan sonra insanlar
202
duzu işlətməyə başladılar. İranlıların ilk hökmdarı Kəyomərs ilə
bir zamanda yaşamış olan Tutuq xan 240 il ömür sürmüşdür.
“Qanqlı” türk qəbiləsinin varlığı məlumdur. “Qanqlı” sözü “Qanq-
lığ”dan törəmişdir ki, bu da “arabalı” anlamını verir. Əski türklər
arabaya “qanq” və ya “qanqğ” deyirdilər.
92. “Yağma” (burada: paylama, vermə) mifoloji türk dövlət
gələnəyidir. Çox əski çağlara gedib çıxır. Xaqanlar müəyyən
vaxtlarda saraylarını xalqa yağmalatdırardılar. Böyük Səlcuqlu
Sultanı Alp Arslan müntəzəm şəkildə xalqa ziyafətlər verərdi.
Türklərin bu gələnoyi İran ədəbiyyatında “han-i yağma” deyimi ilə
anılır. “Han-i yağma” bütün xalq üçün hazırlanmış yemək idi.
Ancaq bu “yağma”ların geridə qalmış xalqlardakı dini mərasim
xarakterli yemək toplantısı ilə heç bağlılığı yox idi. Türklər çox
erkən çağlardan böyük dövlət həyatını yaşamağa başlamışlar.
93. İştirakçı - göründüyü kimi ərəbcə “iştirak” və türkcə “çı”
şəkilçisindən törəmişdir. “İştirak”, “şəriklik, birlik, orlaqlıq etmə,
birlikdə olma” anlamını verir. Deməli, “iştirakçı”
“oıtaqlıq
edən, ortaq olan, birlikdə çıxış edən və qoşulan şəxs” anlamını
verir. Bu isə “kommunist” deyiminin anlamına uyğundur.
94. Solidarizm (fransızca) həmrəyçilik, mənafelərin ümumiliyi.
95. Plyus-valyu (latınca “plyus” - daha artıq, daha çox + fransızca
“valyu” italyanca “valyuta” - dəyər) İzafi dəyər.
96. Xalq partiyası - Atatürk tərəfindən 1923-cü ildə “Anadolu və
Rumeli hüquqi müdafiyə (müdafayi - hüquq) cəmiyyəti”nin
əsasında yaradılmış partiya. “Müdafayi - hüquq cəmiyyəti”niıı
I919-cu ildə Sivasda keçirilmiş konqresi Xalq partiyasının l-ci
qurultayı sayılır. 1924-cü ildən partiya “Respublika (Cümhuriyyət)
Xalq partiyası” adlandırıldı. 193l-ci ildə 3-cü qurultayda
partiyanın embleması - qırmızı yerlikdə (fonda) 6 ağ ox işarəsi
qəbul edildi. Altı ox partiyanın əsas prinsiplərini göstərirdi: I.
rcspublikaçılıq (cümhuriyyətçilik), 2. inqilabçılıq, 3. milliyyətçilik,
4. xalqçılıq, 5. etatizm, 6. laiklik. 1923-1950-ci illərdə hakiın
partiya olmuş, 1978-1980-ci illərdə isə hökumət koalisiyasına
başçılıq elmişdir. 1980-ci ildən fəaliyyəti dayandırılıb. Hazırda ye
nidən fəaliyyətdə olduğu deyilir.
97. İslamın erkən çağlarında dinin hüquqi qaydalarını bilmək üçün
fiqh (ərəbcə “fiqh” - “anlayış incəliyi”, “bilgi”) elmi meydana
gəldi. Fiqh İslam hüquq nəzəriyyəsi idi. Fərdin Allah qarşısında
yerinə yetirməli olduğu vəzifələri, sonra toplum qarşısındakı
hüquq və vəzifələrini göstərən İslam hüququna “fiqh” deyilir. Fiqh
dini, siyasi və mədəni həyatın bütün xüsusiyyətlərini, cəza, dövlətin
203