Ziyaos-salehin
az.ziaossalehin.ir
Doktor Əhməd Əmin, Ömər ibn Əbdul-Əzizin əmri barəsində
olan bəhslərdən sonra belə deyir: “Bizə məlum olan budur ki,
Əbu Bəkr ibn Həzmin adına olan əsər və birinci əsər adlı bir
şey bizim əlimizə çatmayıb. O cümlədən, keçmişdəki
hədisçilərdən heç biri bu kitab barədə heç bir söz deməmişlər.
Əgər belə bir kitab olsaydı, hədis yazanlar üçün ən mühüm
sənədlərdən biri kimi sayılardı. Belə olduğu halda da hökmən
onlar öz yazılarında belə bir kitaba istinad edər , ondan dəlil
kimi istifadə edərdilər.”
İş burasındadır ki, bəzi qərb alimləri
)6(
belə xəbərin olmasına
səh:71
1
-
[
1
“ . ]
Fəthul-bari”, 1-ci cild, səh. 218
2
-
[
2
“ . ]
Fəthul-bari”, 1-ci cild, səh. 204 ;
3
-
[
3
“ . ]
Dayiratul-maarif ”
;
4
-
[
4
“ . ]
Kəşfuz-zunun”, 1-ci cild, “Elmul-hədis” bölümü ;
5
-
[
5
“ . ]
Derasətun fil Kafi vəl Buxari” dən nəql olunub səh. 21 .
6
-
[
6
. ]
Şərq ölkələrində, xüsusən müsəlmanlar yaşayan
məmləkətlərdə və ya ölkələrdə siyasi, ictimai, iqtisadi, mədəni
və s... kimi axtarışla məşğul olanlar .
şəkk etmişlər. Lakin Əbdul-Əzizin əmri və əsl xəbər barədə
şəkk-şübhə yoxdur. Ancaq bu əmrin yerinə yetirilməsi məsələsi
şübhəli bir məsələdir. Bəlkə də bu əmrdən sonra dərhal Ömər
ibn Əbdul-Əzizin
)1(
vəfatı səbəb oldu ki, Əbu Bəkr ibn Həzm
bu əmri yerinə yetirə bilməsin
)2(
.
Ziyaos-salehin
az.ziaossalehin.ir
Əziz oxucu! Gördüyünüz kimi alimlər hədisin yazılması barədə
və sünnilər arasında birinci müəllifin kimliyi barədə nəzər
ayrılığına malikdirlər. Hədisin Ömər ibn Əbdul-Əzizin xilafəti
dövründə yazılması barədə heç bir dəlil-sübut olunmamışdır.
Bu haqda yazılan mövzu budur ki, Buxarinin nəql etdiyinə
əsasən bildiririk ki, Ömər ibn Əbdul-Əziz hədis yazılması
barədə əmr etmişdir. Lakin bu əmrin tarixi nöqteyi-nəzərdən
yerinə yetirilməsi isbat olunmamışdır. Bəlkə tarixdə gələn
hadisələr və bu hadisələrin adi axarına nəzər salarkən bu
məsələnin əksi sübut edilir.
Uzun bir müddət, yəni yüz əlli illik qadağadan sonra hədis
yazılışı və deyilişi azadlığa çıxdı və çiçəklənməyə başladı. Dərs
hövzələrində hədis yazmaq yavaş-yavaş adi hala çevrildi. Bu iş
sonralar xəlifələrin təzyiqi və əmrləri ilə genişləndi. Çünki,
müsəlmanlar bir əsr haram bildikləri işin ardınca getmək
istəmirdilər. Buna görə də Muəmmər, o da Zohəridən nəql edir
ki:
“Biz hədis yazmağı günah və səhv bir iş bilirdik. Xəlifələr və
hakimlər bizi hədis yazmağa məcbur etdilər
)3(
.”
Alti səhih kitabın meydana gəlmə tarixi
Hicri-qəməri tarixi ilə ikinci əsrin ikinci yarısında hədisçilər
səh:72
1
-
[
1
. ]
Hakimiyyət tərəfindən zəhərlənib öldürülməsi .
2
-
[
2
“ . ]
Zuhal-İslam”, 2-ci cild; səh. 106-107 ;
Ziyaos-salehin
az.ziaossalehin.ir
3
-
[
3
“ . ]
Təbəqat”, 2-ci cild; səh. 135; “Cameu bəyanil-elm”, 1-
ci cild; səh. 92 ;
keçmiş səhvlərini başa düşərək hədis yazmağa başladılar.
Bununla hədis elmi birdən birə inkişaf etməyə başladı. Hədis
elminin inkişafdan qalma səbəbi isə guya ictimai vəziyyətin
qorxulu olması idi. Qısa bir müddət ərzində təqribən bir əsr
hicri-qəməri tarixi ilə 150 –ci ildən 250-ci ilə kimi “sihah”,
“məsanid” və “mustəxrəc” və s. kimi kitablar meydana gəldi
)1(
.
Bu zamanda müəlliflərin hədəfi və səyi hədis toplamaq idi.
Hələ hədis səhihə, həsənə, zəifə və məmula ayrılmamışdı
)2(
.
Kitabların məzmunu və onun sənədləri müxtəlif hədislərlərdən
ibarət olan səhihdən və qeyri- səhihdən təşkil olunurdu.
Hicrətin 256-cı ilində Buxariyə və başqa sihah sahiblərinə bu
hədislərin məzmunu və sənədləri gəlib çatdı.
İbn Həcər deyir: “Buxari elə ki, bu kitabları və məsanid kitabını
gördü, bir müddət onları araşdırdıqdan sonra bu nəticəyə gəldi
ki, doğru və yanlış hədislər qarışmışlar və bir-birlərinin
kənarında yerləşmişlər. Onların doğrusunu yanlışından seçmək
hər kəsə müyəssər olmadığı üçün, doğru hədisləri minlərlə
qarışıq hədislərin arasından çıxararaq bir kitabda cəm etdi ki,
heç kimə şəkk –şübhə yeri qalmasın
)3(
.”
Buxaridən sonra onun şagirdi Müslim ibn Həccac Quşeyri
Nişapuri (hicri-qəməri tarixi ilə 261-ci il) öz “Səhih” adlı
kitabını “Əl-Cameus-Səhih” adı ilə topladı. Onun ardınca
Müslim Məhəmməd ibn Yəzid ibn Macə Qəzvini (hicri-qəməri
tarixi ilə 273-cü il) öz “Sunən” adlı kitabını yazaraq tamamladı.
Dostları ilə paylaş: |