Zġyadxan nəBĠBƏYLĠ

---

 
ZĠYADXAN NƏBĠBƏYLĠ 
 
 
 
 
 
 
 
 
EKOLOGĠYA VƏ 
FÖVQƏLADƏ HALLAR 
 
 
Azərbaycan Respublikası Ekologiya və 
Təbii Sərvətlər Nazirliyi – Xəzər Kompleks 
Monitorinq  İdarəsinin  03.02.2011-ci  il 
tarixli,  12  saylı  qərarı  (protokol  №3)  və 
Fövqəladə  Hallar  Nazirliyi  –  Xətai  rayon 
şöbəsinin 06.03.2011-ci il tarixli, 07 saylı 
qərarı  (protokol  №7)  ilə  çapa  məsləhət 
görülmüşdür.
 
 
 
 
 
 
 
 
BAKI – 2012 

---

 
2 
Elmi  
redaktoru: 
Ġsrafil Cəlilbəyli 
 
Rəyçilər: 
Qənbərov Mirsalam 
 
 
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi –  
Xəzər Kompleks Monitorinq İdarəsinin rəisi 
 
 
 
Cabbarov Mikayıl 
 
 
Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi – 
 
 
Xəzər Kompleks Monitorinq İdarəsinin rəis müavini 
 
 
 
 
 
Ġsgəndərov Rasim 
Fövqəladə Hallar Nazirliyi – Xətai Rayon  
Fövqəladə Hallar İdarəsinin rəisi 
 
 
 
 
Ziyadxan  Nəbibəyli.  Ekologiya  və  fövqəladə  hallar.  Bakı 
2012, 380 s. 
 
Kitab elmi  əsər olmaqla Azərbaycanın təbiətinə, meşələrinə, yeraltı 
və yerüstü sularına, havasına, torpağına, ətraf mühitə, onların, müasir eko-
logiyasına,  çirklənməsinə,  Azərbaycan  ekologiya  tarixinə,  neft  və  qazın  ta-
rixinə,  xalq  feneologiyasına,  ətraf  mühitin  mühafizəsinə,  ətraf  mühitin  və 
ekoloji faktorların insanların sağlamlığına təsirinə, radioaktiv çirklənməyə, 
yağıntıların kimyavi tərkibinə, beynəlxalq dəniz hüququna, Xəzərin tərəddü-
dünə, hidrometeorologiyaya, zəlzələyə, milli sularımız və onların beynəlxalq 
hüququna,  kosmosdan  yer  ekologiyasını  müşahidəyə,  yağıntıların  törətdiyi 
sellərə, saf suya, Xəzərin ekologiyasına, beynəlxalq hava hüququna, Laçının 
təbii sərvətlərinə, çirklənmiş mühitin mühafizəsinin hüquqi əsaslarına, eko-
logiya və qədim milli  –  mənəvi  dəyərlərimizin əlaqəsinə  və söylənilənlərin 
fövqəladə hallar yaratması və s. həsr olunmuşdur. 
Kitab  ekoloji  amillərlə  fövqəladə  halların  qarşılıqlı  əlaqəsinə  həsr 
olunmuş ilk təşəbbüsdür. 
Əsər  ekologiya,  hidrometeorologiya,  ətraf  mühitin  mühafizəsi,  təbii 
fəlakətlərin  fövqəladə  hallar  yaratması,  tikinti,  şəhərsalma,  mülki  müdafiə 
və s. ilə məşğul olan mütəxəsislər, elmi işçilər, aspirantlar, sahə ilə məşğul 
olan müəllimlər və geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulmuşdur. 
 
©. Ziyadxan Nəbibbəyli, 2012

---

 
3 
 
 
Müəllifin keçdiyi yoldan 
 
Ziyadxan  Nəbibəyli  Böyük  Zən-
gəzurun  axırıncı  sultanı,  Qarabağ  xan-
lığının Baş sərkərdəsi, Şeyx Şamilin ya-
xın  dostu  və  silahdaşı,  Azərbaycandan 
ona  silah-sursatla  yardım  etmiş  yeganə 
şəxs  İbil  Bağdadda  dini,  beş  il  Odessa 
şəhərində  tibbi  təhsil  almış  Cəbrayıl 
bəy  Nəbibəylinin  nəticəsidir.  Nazirlər 
Kabinetində  Fövqəladə  hallar  və  Qaç-
qınlarla  iş  şöbələrinin  müdürü  və  elə 
orada  üç  komissiyanın  sədri  vəzifə-
lərində çalışmışdır. Müxtəlif sahələrdə - 
MEA – da, Elmi-Tədqiqat İnstitunda direktor müavini, komitə 
sədrinin  müavini,  Nazirliklərdə  şöbə  müdürü  və  s.  işləmişdir. 
“Hüquq” qəzetinin Baş redaktorudur, yazıçı-publisistdir, “Qızıl 
Qələm”,  “Xalqın  Nüfuzlu  Ziyalısı”,  “Şərəf”,  “Zəngəzur” 
Cəmiyyətlər  Birliyinin  Sultan  bəyin  anadan  olmasının  140 
illiyinə  həsr  olunmuş  müsabiqədə  “Sultan  bəy  və  Xosrov  bəy 
qardaşları”  kitabına  (əsər  bu  mövzuda  ilk  elmi-tarixi  kitabdır) 
görə  müsabiqənin  qalibi  olmaqla,  Cəmiyyətin  “Fəxri  Dip-
lom”unu,  Hökümətin,  Komsomolun  MK-nin,  Həmkarlar  İtti-
faqının işlədiyi komitə və nazirliklərin, elmi təşkilatların, xarici 
təşkilatların  və  s.  mükafatlarını,  fəxri  fərmanlarını,  elmi  ad-
larını və s. almışdır, Əmək və Qarabağ müharibəsi veteranıdır. 
O, üç xarici  akademiyanın  üzvüdür, t.e.d. professorudur, 
bir cox sahələrə aid elmi yazıların, üç ixtiranın, iki təcrübi qur-
ğunun, 900-dən artıq elmi məqalə, portret-publisistik yazıların 
və s. müəllifidir. 

---

 
4 
ÖN SÖZ. 
 
Əsər İkinci Dünya Müharibəsində 
SSRİ-dən  olan  müsəlmanların  və 
müsəlman  türklərin  Hitler  Almaniyası 
tərəfindən yəhudi adı ilə məhv edilməsi-
nin  qarşısını  cəsarətlə  almış,  Azərbay-
canda  ekoloji  məsələlərə  xeyli  ömür 
sərf etmiş atam İsrafil bəy Cəbrayılbəy-
linin əziz xatirəsinə ittihaf edilir. 
 
Ziyadxan Nəbibbəyli 
 
Azərbaycan  respublikası  müstəqillik  qazandıqdan  sonra, 
ölkəmizdə ətraf mühitin mühafizəsi, insanların sağlam təbii mü-
hitdə  yaşaması  üçün  iş  görməkdə  sərbəstdir.  Bunu  nəzərə  alan 
Azərbaycan, son zamanlar ölkə rəhbərliyinin bilavasitə təklifi və 
tələbi  sayəsində  xeyli  miqdarda  sərəncamlar  vermiş,  qanunlar 
qəbul etmişdir ki, bu da öz növbəsində ətraf mühitlə bağlı dövlət 
proqramlarının ortaya qoyulmasının əsası olmuşdur. 
Ölkəmiz gözəl təbii şəraitə, zəngin təbii sərvətlərə, inki-
şafda  olan  sənaye  sahələrinə  malik  olan  bir  dövlətdir.  Lakin, 
uzun  illərdən  bəri  müstəqil  Azərbaycana  miras  qalmış  ekoloji 
gərginlikləri  həll  etmək  üçün  Respublikamız  qarşısında  çox 
mühüm  vəzifələr  durur.  Bu  məqsədlə  ölkə  prezidenti  2003-cü 
ildə  "Ekoloji  cəhətdən  dayanıqlı  sosial-iqtisadi  inkişafa  dair", 
"Meşələrin  bərpa  edilməsi  və  artınlmasına  dair",  "Azərbaycan 
Respublikasmda  Hidrometerologiyanın  inkişafı”na  dair,  2006-
cı  il  28  sentyabr  tarixli  "Azərbaycan  Respublikasında  ekoloji 
vəziyyətin  yaxşılaşdırılmasına  dair,  2006-2010-cu  illər  üçün 
Kompleks  Tədbirlər  Planı"na  dair,  2007-ci  il  20  iyun  tarixli 
"Xəzər  dənizinin  çirklənmədən  qorunması  üzrə  bəzi  tədbirlər 
haqqında", 2007-ci il 20 iyun tarixli "Əhalinin ekoloji cəhətdən 
təmiz su ilə təminatının yaxşılaşdırılması ilə əlaqədar bəzi təd-

---