Zġyadxan nəBĠBƏYLĠ

 
31 
görkəmli ictimai xadim idi. 1910-cu ildə M.Hacınskinin təklifi 
ilə Bakı bulvarının daha müasir tələblərə uyğun salınması üçün 
müsabiqə elan edilmişdir. Bu işlərdən sonra indi "Bakı bulvarı" 
adlandırdığımız  yerlərdə  insanlar  başqa  yerlərdə  olduğu  kimi 
suya  girib  çimə  bilmədilər.  Həqiqətən  də  o  vaxtlar  ictimai  çi-
mərlik  kimi  Bakı  bulvarının  özünəməxsusluğu  var  idi.  Həmin 
dövrlərdə Xəzər və onun Bakı sahili çox təmiz idi. Günümüzdə 
Bakı  bulvarında,  Bakı  buxtasında  çətin  ki  çimmək  fikrinə  dü-
şən olsun. Təbii ki, mazutdan, neftdən bulaşaraq məlum rənglə-
rin hamısını xatırladan və hətta kanalizasiya iyləri verən sulara 
baş vurmaq istəyən insan çətin ki, tapılsın. 
Bakı  bulvarında  abadlıq  işləri  birdə  1950-ci  illərdən  öz 
real həllini Əliş Ləmbəranskinin "Bakı soveti"nin rəhbəri oldu-
ğu dövrlərdən başlamışdır. 
Həmin  dövrdə  bulvarda  uşaq  kinoteatrı  və  çox  məşhur 
"Mirvari" kafesi inşa olundu, yaşıllıqlar salındı, gözəllik verən 
abadlaşdırma  işləri  aparıldı.  Bakı  bulvarı  sularına  torpaq  tök-
məklə onun sularının "Qız qalasın"dan xeyli uzaqlaşmasına sə-
bəb  oldu.  Bakı  bulvarı  zaman-zaman  abadlaşdırılsada,  onun 
çirkləndirilməsi də indi öz "zirvəsi"nə yüksəlmişdir. 
Bakı  bulvarı  Milli  park  adını  aldıqdan  sonra,  burada 
abadlıq-quraşdırma işləri xeyli dərəcədə zövqlə, könül oxşama-
sı ilə aparıldı və bu iş indidə davam etməkdədir. Bakı şəhərində 
Bakı  bulvarını  sevməyən  bir  insan  tapa  bilməzsən,  xarici  qo-
naqlar isə çox yaxşı təəsüratlarla buradan ayrılırlar. 
Respublika rəhbərliyinin  təşəbbüsü ilə  Bakı  bulvarı özü-
nün  "gəncləşmək"  dövrünü  yaşayır.  Bakı  bulvarının  uzunluğu 
Bayıldan Zığa qədər bir məsafəni əhatə edəcəkdir. Onun ərazi-
sində yeraltı qurğuları və müasir əyləncə yerləri olacaqdır. Xə-
zər sularında salınacaq körpü isə insanı indidən xoş bir roman-
tikliyə qapılmağa vadar edir. 
Bir sözlə Bakı bulvarı Bakı şəhərindən öncə gözəlləşir və 
onu üstələyir. Bakını, Abşeronu, Bakı bulvarını sevən onun hər 
bir sakini, bu yerlərin daha da gözəlləşməsi arzusundadırlar. 

---

 
32 
IV FƏSĠL 
 
AZƏRBAYCAN EKOLOGĠYASI  XX ƏSRĠN  
SONUNDA 
 
Ədalət  və  insaf  xatirinə  deməliyik  ki,  son  illərdə  ətraf 
mühit və təbiəti mühafizə sahəsində respublikamızda xeyli işlər 
görülmüşdür.  Təbii  ki,  daha  çox  və  daha  keyfiyyətli  ekoloji 
problemləri əhatə etmək olardı. Amma, bu işlərdə də başqa sa-
hələrdə  olduğu  kimi  özümüzün-özümüzə  biganəliyimiz  xalqı-
mıza baha başa gələ bilər. Bu gün Azərbaycanda daha çox gözə 
çarpaçaq ekoloji problemi müvəffəqiyyətlə həll etmək üçün la-
zım gəlirdi ki, görkəmli insanlarımızın vaxtında deyilmiş fikir-
lərinə vaxtında əməl edə idik. Tarixə ötəri də olsa bir nəzər sa-
laq. Qeyd edək ki, ümumilikdə Qafqaz dünyanın ən zəngin tə-
biət  "muzey"lərindən biridir. Azərbaycanda Qafqazda  yerləşir. 
Onun il boyu zirvəsi qarlı dağları, könül açan sərin yaylaqları, 
zəngin  və  nadir  ovalıqları,  təkrarolunmaz  gözəlliyə  malik  göl-
ləri, suvarma və enerji əhəmiyyətli çayları, min bir dərdin dər-
manı olan bulaqları yetərincədir. 
Azərbaycanın  gözəl  təbiəti,  iqlimi,  torpağı,  bitki  örtüyü, 
heyvanlar aləmi müxtəlif və rəngarəngdir. Həsən Əliyevin yaz-
dığına görə, Azərbaycanın yer üzərindəki 11 iqlim növünün 9-
u  Azərbaycanda  mövcuddur.  Azərbaycanda  baxımsızlıqdan 
meşələrin  miqdarı  azalaraq,  hazır  ki,  ölkə  sahəsinin  ümumi 
miqdarının təxminən 10 faizini təşkil edir. 
Qafqazda  olan  6  min  floranın  4100-ü  ölkəmizdə  bitir. 
Meşələrimizin  isə  90  faizdən  çoxu  təbii  olaraq  dağ  yamac-
larında bitir. Düzənlik torpaqlarımızda meşə sahələri yox dərə-
cəsindədir. Kür boyu mövcud olmuş Tuğay meşələrinin isə yal-
nız adı qalmışdır. 
Hətta,  keçmiş  SSRİ-də  hər  nəfərə  orta  hesabla  4  hektar 
meşə düşdüyü halda, respublikamızda bu rəqəm 0,13 hektar ol-

---

 
33 
muşdur, hansı ki, SSRİ-nin özü bir çox dövlətlərlə müqayisədə 
meşəyə ciddi ehtiyacı olan ölkə sayılırdı və indidə sayılır. 
Xatırladaq  ki,  ancaq  1956-cı  ildə  Azərbaycan  Elmlər 
Akademiyası nəzdində təbiəti mühafizə komissiyası təşkil edil-
miş  və  onun  təşəbbüsü  ilə  1957-ci  ildə  Bakı  şəhərində  təbiəti 
mühafizə üzrə 1-ci Zaqafqaziya müşavirəsi çağrılmış, 1959-cu 
ildə  isə  Azərbaycan  SSR  Ali  Sovetinin  2-ci  sessiyası  təbiəti 
mühafizə  haqqında  qanun  qəbul  edə  bilmişdi.  Az  sonra,  yəni 
1960-cı ildə respublika Nazirlər Soveti yanında Təbiəti Müha-
fizə  idarəsi,  1963-cü  ildə  isə  yeraltı  və  yerüstü  su  mənbələrini 
mühafizə komitəsi və təbiəti mühafizə cəmiyyəti yaradılmışdır. 
Tarixi materiallara görə 1982-ci ildə həmin cəmiyyətin sırasına 
bir  milyon  800  min  nəfərə  qədər  həqiqi  üzv,  5  minə  qədər  də 
müxtəlif müəssisə, idarə, təşkilat daxil olmuşdur. 
Deyilənlər  bəlkədə  cəlbedicidir.  Lakin,  bütün  bunlara 
baxmayaraq respublikamızda təbiətin mühafizəsi çox acınacaq-
lı vəziyyətdə qalmışdı. 
Azərbaycanda müxtəlif növlü münbit torpaqlar az da olsa 
qalmışdır,  torpaq  xəritəsinə  inansaq  40-dan  çox  torpaq  növü 
qeydə  alınmışdır.  Amma  bu  torpaqların  becərilməsinə  düzgün 
əməl  olunmadığından  dağ  yamaclarında  onun  münbit  hissəsi 
eroziyaya uğramış, düzən bölgələrimizdə isə suvarma qaydaları 
pozulduğundan, münbit torpaqlar get-gedə şorlaşmış və keyfiy-
yətsiz  hala  düşmüşdür.  Onu  demək  kifayyətdir  ki,  Kür-Araz 
ovalığı  torpaqlarının  üçdə  bir  hissəsi  şorlaşmış,  yararsız  hala 
salınmışdır. Dağ  yamacları torpaqlarının isə 60-80 faizi  erozi-
yaya  məruz  qalmışdır.  Bu  səbəbdən  də  əkin  üçün  yarayan 
Azərbaycan  torpaqlarının  yalnız  20-25  faizi  istifadədir.  Həsən 
Əliyevin  dediyi  kimi  çox  zaman  yararlı  torpaq  çatışmır  deyə 
meşələri sökür, qış və yay otlaqlarını şumlayıb bir qədər istifa-
də etdikdən sonra o yerləri də yararsız hala salırlar. 
Deməliyik  ki,  hələ  1929-cu  ildə  Qızılağac,  Zaqatala, 
1958-ci  ildə  Türyançay,  Göygöl,  Pirqulu,  İsmayıllı,  Qarayazı, 
Ağ göl, Bəsit çay, Hirkan, Qara göl və s. qoruqlar, Şəki, Quba, 

---