Zġyadxan nəBĠBƏYLĠ



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə11/118
tarix26.01.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#22527
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   118

 
34 
Laçın,  Qusar,  Göyçay,  Bərdə, Xızı,  Qazax və s.  yasaqlıqlarda 
təşkil  edilsə  də,  ölkəmizin  ekoloji  durumu  üçün  bunlar  yetərli 
deyildir. Təbiət parklarını çox zaman milli parkda adlandırırlar, 
buda çox önəmlidir. Bu parklar təbiətin səfalı, füsünkar bölgə-
lərində  yerləşən təbiət  meşələrdən, zirvəsi  qarlı dağlardan, gur 
şəlaləli çoşğun çaylardan, güllü-çiçəkli çəmənliklərdən, mirvari 
qumlu dəniz çimərliklərindən, gözəl ada və göllərdən ibarət ol-
maqla,  təbiətin  bizə  bəxşişidir.  Amma  bu  bəxşişə  biz  lazım 
olan qiyməti vermir, qayğısını çəkmirik və özümüzdə bilmədən 
tədricən  onları  məhv  etməklə  özümüzüdə  məhvə  sürükləyirik. 
Biz öz əlimizdə daha çox və daha mükəmməl texniki vasitələr 
əldə etməklə, təbiətdən daha çox mənfəət götürür, əvəzində isə 
ona heç nə vermir, xarabazarlığa çevirməklə geri çəkilirik. 
Həsən Əliyevin "Həyəcan təbili" kitabından bir tövsiyəni 
bütün Azərbaycan insanlarına çatdırmaq istərdim (Həmin kita-
bı müəllif özü şəxsən mənə vermişdir). 
"Bir şeyi yadda saxlamaq lazımdır-yer üzərindəki bioloji 
mühit  məhv  olan  deyil.  Onun  nizamının  pozulması  yeni  bir 
mühit  yaradıb,  bu mühiti  yaşada bilər.  Yerin geoloji tarixində 
belə hallar olmuşdur. Lakin mühitin dəyişdirilməsi bəşərin var-
lığını  təhlükə  qarşısında  qoyur.  İnsan  öz-özünün  keşikçisi  ol-
malıdır. Heç bir başqa canlı onun harayına çatmayacaq. Bəlkə-
də toya, yasa və digər mərasimə yubanmaq olar. Təbiətə müna-
sibətdə yubanmaq çox yaşamağa yubanmaqdır". Yəqin ki, əla-
və  şərhə  ehtiyac  yoxdur.  XX  əsrin  2-ci  yarısında  SSRİ  mə-
kanında,  xüsusəndə  Azərbaycanda  sənayenin  inkişafı,  zərərli 
istehsalın çoxalması, təhlükəsiz texnologiyaların inkişaf etdiril-
məsinə  etinasızlıq,  təbiəti  mühafizə  tədbirlərinin  vaxtlı-
vaxtında həyata keçirilməməsi, hər birimizin ətraf mühitə biga-
nəliyimiz,  ekoloji  savadsızlığımız,  ekoloji  problemlərin  insan-
lar arasında təbliğ edilməsi və s. Azərbaycanın ekoloji durumu-
nu  daha  da  ağırlaşdırmışdır.  Plan  doldurma  ilə  qovha-qovla 
məşğul olan bir çox idarə və təşkilat rəhbərləri təbiəti mühafizə 
işləri  ilə  məşğul  olmur,  bu  işə  ayrılan  maliyəni  aidiyyatı  üzrə 


 
35 
xərcləmir,  maşın-mexanizmlərin,  qurğuların  ekoloji  eksperti-
zasın keçirmir, özünün təsərrüfat fəaliyyəti ilə ətraf mühitə ağır 
zərbələr  vurduğunu  təsəvvürünə  belə  gətirmirdilər.  "İzvestiya" 
qəzeti  20  avqust  1988-ci  ildə  yazırdı  ki,  neft  platformalarını 
yalnız materiklə  birləşdirən borulardan ildə dənizə  30 min ton 
neft  və  neft  məhsulları  axır.  Bütün  bunlardan  sonra  dənizdə 
canlıların kütləvi məhvinə təəccüb etmək olarmı? Bəşəriyyətin 
öz əməlləri ilə təbiəti məhv etməsi özünü də məhv etməsi de-
mək deyilmi?" 
Yadda saxlamaq lazımdır ki, texnikanın, kimyanın, zərər-
li texnologiyaların, insanların təbiətə düşünülməmiş müdaxiləsi 
və s. amillər təkcə çaylar, meşələr, torpaqlar, sular, qidalar və s. 
üçün  ekoloji  fəlakətlər  təhlükəsi  törətmir.  Ətraf  mühitin 
çirklənməsi  canlı  orqanizmlərin,  o  cümlədən  insanın  genetik 
xüsusiyyətlərinə də pis təsir edir, irsiyyəti məhv edir və düzəl-
dilməsi mümkün olmayan fəsadlar törədir. 
Biosferin mühafizəsi, onun sağlamlığı insanların gələcək 
rifahlarının  yaxşılaşması,  torpaqların  məhsuldar  olması,  təmiz 
su ehtiyatlarının çox olması, bitki və heyvanat aləminin müha-
fizəsi, iqtisadiyyatın yüksəlişi, insanların sağlam və gümrah ol-
ması, hər bir gəncin gələcəyə nikbin baxması deməkdir. XX əs-
rin  90-cı  illərinə  qədər  Azərbaycanın  ən  böyük  şəhərləri  olan 
Bakı və Sumqayıt bəlkə də SSRİ məkanınıda ekoloji cəhətdən 
ən çirkli,  zərərli, insanın  yaşaması  üçün qeyri-münasib  mühiti 
formalaşdıran  insan  məskənlərindən  olmuşdur.  Burada  neftin 
çıxarılması,  emalı,  nəqli,  kimyəvi  maddələrin  istehsalı,  zərərli 
mühit  yaradan müəsissələrin, zavodların  çoxluğu və sıxlığı  ən 
başlıca  səbəblərdən  idi.  Azərbaycanın  ən  böyük  sututarı  olan 
Xəzərdə  uzun  illərdir  neft,  qaz,  qazakondensat  əldə  edilir. 
Xəzərə  axıdılan  neft,  sənaye  suları,  kanalizasiya  tullantıları  və 
s. onu ekoloji cəhətdən pis vəziyyətə salır. 1985-ci ildə Xəzərə 
axıdılan çirkabın miqdarı 104 min tondan artıq olmaqla, 1970-
ci ilə nisbətən 2,3 dəfə çox olmuşdur. 1990-cı ildə isə Xəzər çi-
mərliklərində  çirklənmə  həddinin  yüksəkliyi  səbəbindən  Bakı 


 
36 
çimərlikləri  bağlanmışdır.  Ümumi  sahəsi  təqribən  380  min 
kvadrat  klometr,  Azərbaycan  ərazisindəki  uzunluğu  950  klo-
metri  əhatə  etməklə  onun  çirklənməsinə,  buraya  axıdılan  çay 
sularının pis vəziyyətdə olması da onun ekoloji təmizliyinə xə-
ləl  gətirir.  Ancaq  bir  damla  neft  Xəzər  səthində  0,75  kvadrat-
metr nazik təbəqə əmələ gətirir. Bir qram neft isə 12-13 kvad-
ratmetr sahəni örtə bilir. Xəzərə tökülən çaylar kommunal-məi-
şət çirkablarının, kənd təsərrüfatında və ağır sənayedə işlədilən 
çoxlu  miqdarda  kimyəvi  qarışıqları  da  buraya  axıdırlar  və  bu 
proses bütövlükdə Xəzər ətrafı beş dövlətin hamısından hazırda 
da  davam  etməkdədir.  Xəzəri  çirkləndirən  ən  başlıca  mənbə 
Volqa çayıdır. Bu çayla Volqa boyu Rusiyanın həm avropa və 
həm də asiya hissəsində olan demək olar ki, bütün sənaye, kim-
ya, çirkab suları və s. çirkləndirici mənbələr öz zərərli tullantı-
larını Xəzərə tökürlər. 15 avqust 1988-ci il "Veçerniy Tibilisi" 
qəzeti  kürdə  zərərli  maddələr  tullantısının  normadan  90  dəfə-
fenollar  300  dəfə,  neft  məhsulları  330  dəfə,  mis  və  kalium  20 
dəfə,  sink  13  dəfə,  xrom  600  dəfə,  azotun  18  dəfə,  bağırsaq 
çöplərinin 238 dəfə, digər bakteriyaların 300 dəfə olması və s. 
yazmaqla  -  bunu  ekoloji  barbarlıq  adlandırmışdır.  Söylənilən 
vəziyyət Kürdə bu gün daha da acınacaqlıdır. Həm Gürcüstan-
dan  və  həm  də  Errnənistandan  Kür-Araz  vasitəsi  ilə  Xəzərə 
axıdılan  zərərli  maddələrin  miqdarı  1990-cı  illərdən  dəfələrlə 
çoxdur. Milli düşmənimiz olan ermənilər su vasitəsi ilə də bizə 
zərər verməkdən çəkinmirlər. Odur ki, ətraf mühitin qorunması 
insan  cəmiyyətinin  bütün  inkişafını  müəyyənləşdirən  çox  mü-
hüm ünsürə çevrilməsə, bəşəriyyətin, bütün insanlığın xilas ol-
ması qeyri-müşkül məsələ ola bilər. Ekoloji qadağaları ölkənin 
iqtisadiyyatına qarşı qoyulmuş  fikir kimi  də  düşünmək  yersiz-
dir, sadəcə bu işlərə elmi əsaslarla yanaşma tələb olunur. 
BMT-nin məlumatlarına görə dünyada əkinçilik üçün ya-
rarlı torpaqların 10 faizində yaşayış məntəqələri, müxtəlif tikin-
tilər,  yollar,  kanallar,  su  anbarları,  idman  meydançaları,  hərbi 
bazalar  və  s.  tutmuşdur.  Dünya  əhalisinin  sürətlə  artamsı,  və-


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   118




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə