Zġyadxan nəBĠBƏYLĠ
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
75 ki, ata-babalarımızın əsas qida məhsullarından biri bal olmuş- dur. Arı balı təkcə qida məhsulu olmuyub, daha çox müxtəlif xəstəliklər üçün dərman mənbəyidir. Ümumən təbiətə, insan sağlamlığına, Yer kürəsinin qlo- bal iqliminə də mühitin çirklənməsi öz mənfı təsirini göstərir. Ətraf mühitə atılan tullantılar "istilik effekti" deyilən effekt ya- radır. "İstilik effekti" isə qlobal iqlimə təsir göstərməklə birba- şa insan sağlamlığına da pis təsir edir. Çox təəssüf ki, təbii mühitin çirklənməsi Azərbaycana iq- tisadi göstəricilərinə görə hansı ziyanı gətirir məsələsinin hesa- batı aparılmır. Əgər təbii mühitin çirklənməsi nəticəsində insan amili ilə yanaşı hər addımda rastlaşdığımız iqtisadi zərəri fıkir- ləşsək, dəhşətə gələrik. Təxmini hesabatlara görə təkcə Bakı şəhəri üçün təbii mühitimizin özümüz tərəfindən çirkləndiril- məsi nəticəsində orta hesabla 1 milyard yarımdan artıq iqtisa- diyyatımıza ziyan vururuq. Təbii mühitin çirklənməsindən in- sanların xəstələnməsi, dərmanı, xəstəlik kağızı və s. ilə bağlı iqtisadi hesabatlar aparsaq və onu da milyard yarım üzərinə gə- lib bu məsələni respublikamız miqyasında fıkirləşsək görün bu nə deməkdir. Deyildiyi kimi təbii mühitin çirklənməsi birbaşa insanların səhhətinə təsir edir. Belə ki, Bakı və Sumqayıt şəhər- lərində daha çox üstünlük təşkil edən texnogen mənşəli toz, ci- və, qurğuşun, his atmosfer havasında həmişə olur, orta hesabla normadan 5 dəfə yüksəkdir. Təbii mühitin çirklənməsi insan sağlamlığına və respubli- ka iqtisadiyyatına vurduğu zərərləri qismən də azaltmaq üçün əlaqədar təşkilatlar beynəlxalq aləmdə qəbul edilmiş informasi- ya bankından istifadə etməlidirlər. Texniki cəhətdən inkişaf etmiş ölkələr təkcə öz daxili məlumatları ilə kifayətlənməyib ümumdünya Metrologiya Təş- kilatından da bəhrələnirlər. Onun üçün də hər bir dövlət ümum- dünya Metrologiya Təşkilatının üzvü olmağa cəhd göstərir. Çox şükürlər olsun ki, bizdə bu təşkilatın üzvüyük. 76 Problemin xüsusi vacibliyini nəzərə alan təşkilat respub- lika şəhərlərinin atmosfer havasının, su obyektlərinin, torpaq örtüyünün çirklənmə vəziyyəti haqqında məlumatları müntə- zəm olaraq Azərbaycan Respublikası Hidrometeorologiya qu- rumundan almaları çox faydalı olar. Təbii mühitin çirklənməsinin qarşısını almaq və onun sağlamlaşdırılması üçün konkret tədbirlərin işlənib hazırlanma- sı və həyata keçirilməsi bilavasitə bu məlumatlara əsaslanmalı- dır. İnanmaq istərdik ki, mühitimizi zərərli tullantılarla zəhərlə- yən bütün təşkilatlar öz vəzifələrinə vətəndaşlıq nöqteyi-nəzə- rindən yanaşacaq və xalqımızın sağlamlığı xatirinə əməli işlə- rin beynəlxalq aləmdə qəbul edilmiş İnformasiya Bankından alınan məlumatlara əsaslanacaqdır. 8.2. Udduğumuz havanı çirkləndirən mənbələr Havanın çirklənməsi, yaxud atmosferi çirkləndirən mən- bələr dedikdə-havada müxtəlif qazların, su buxarının, bərk və maye halında müxtəlif kimyəvi elementlərin, həmçinin radio- aktiv elementlərin canlı orqanizmlərin həyat şəraitinə mənfı tə- sir edə biləcək miqdarda olması atmosfer çirklənməsi kimi qə- bul edilir. Tullantılar qaz halında olduqda onlar atmosferi daha çox və tez çirkləndirirlər. Hazırki dövrdə belə çirkləndirici mənbələr əsasən nəqliyyat istifadəsi zamanı atmosferə buraxı- lan zəhərli qazlar və istehsal prosesi zamanı əmələ gələn qaz halındakı tullantılardır. Hər iki çirkləndirici mənbələr isə həd- dindən artıq çoxdur və əsasən iri şəhərlərdədir. Azərbaycan, Bakı və Sumqayıt şəhərləri üçün belə mənbələr neft-qaz hasil edən bütün sənaye sahələri, neft-kimya müəssisələrindən ayrı- lan zəhərli qazlar, müxtəlif kimya sənayesindən ayrılan zəhərli qazlar, sement və inşaat materialları istehsal edən müəssisələr- dən ayrılan zəhərli qazlar, qara metallurgiya müəssisələrindən ayrılan zəhərli qazlar, əlvan metalurgiya müəssisələrindən ayrı- 77 lan zəhərli qazlar, kənd təssərrüfatında işlədilən qaz və maye halında olan gübrələr, qazanxanalardan çıxan tüstü-qaz qarışıq- ları və s. saymaq olar. Burada havanı çirkləndirən mənbə kimi nəqliyyatın payı 35-40%, istilik elektrik stansiyaların payı 20- 25%, sənayedə texnoloji proseslərdən çirkləndiricilərin payı 15-25% və digər tullantılardan əmələ gələn zəhərli qazların çirkləndirici payları isə 10-20% təşkil edir. İri şəhərlərdə insan- ların atmosferə buraxdığı karbon qazını və insan fəaliyyəti za- manı əmələ gələn toz, onların tərkibindəki çoxlu miqdarda zə- rərli tullantıları nəzərə alsaq şəhər mühitində yaşayan insan- ların ancaq halına acımaq qalır. Çirklənmədən dəyən zərərin həcmi isə o ölkənin sənaye həcmi ilə düz mütənasibdir. Məsə- lən ABŞ dövləti üçün 2000-ci illərdə ekoloji problemlərin ölkə- yə vurduğu zərər orta hesabla hər ilə 2,5 milyard ABŞ dolları miqdarında olmuşdur. Ümumilikdə ABŞ ancaq öz ölkəsindəki sənaye vasitəsi ilə dünya çirkləndirici mənbələrinin 50 faizinin səbəbkarıdır. Digər tərəfdən ABŞ dünyanın bütün ölklərinin əksəriyyətində sənaye payçısı olduğunu nəzərə alsaq, onun ət- raf mühitə vurduğu ziyana görə də 1 -ci yerdədir. İşləyən sənaye müəssisələrindən tüstü, zəhərli qaz və di- gər çirkləndiricilər böyük bir ərazidə torpaq, bitki və insanları zəhərləyir, müxtəlif xəstəliklər törədir. Bu qazların tərkibində azot və oksigendən başqa karbon 2-oksid (CO), zəhərli karbohidrogenlər, müxtəlif azot və kü- kürd oksidləri (SO2), müxtəlif tərkibli tozlar, xırda bərk hissə- ciklər və s. yetərincə olur. Böyük sənaye şəhərlərində havanın çox çirklənməsi nəti- cəsində smoq-yəni tüstü, tüstü dumanı əmələ gəlir. Belə hal çox təhlükəlidir. Bakı və Sumqayıtda smoq həmişə-xüsusən yay aylarında daha tez-tez baş verir. Bakı və Sumqayıtı xəzər küləkləri smoqdan xilas edir. Əks halda insanların əksəriyyəti smoq baş verdikdə məhv ola bilər. Smoq hadisəsinin təhlükəli olmasının digər səbəbi günəş işığının təsiri ilə nəqliyyat tullan- tılarında olan karbohidrogen, karbon 2-oksid qarışığında mü- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|