Zġyadxan nəBĠBƏYLĠ



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/118
tarix26.01.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#22527
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   118

 
14 
rəkət  rəmzidir.  Yazağzı,  habelə  payızda,  səpin  vaxtı  yerə  du-
man enərdisə, bu əkinin tez göyərməsinə səbəb olur, yaz duma-
nı bərəkət, qış dumanı isə dəyişən hava deməkdir. Bu səbəblər-
dən də xalqımız "yaz dumanı bar gətirər, qış dumanı qar" zərb-
məsəlini  işlətmişər.  İlin  məhsuldarlığını  göstərən  əlamətlərdən 
biri də xalqda "qarı nənənin qurşağı", "qarı nənənin örkəni" ad-
landırılan  göy  qurşağıdır.  Etnoqraf  M.Əfəndiyev  XIX  əsrin 
sonlarında  yazırdı  ki,  göy  qurşağı  məhsuldarlığın  ilk  nişanəsi 
olub, hansı ildə o çox olarsa həmin ildə bol məhsul gözlənilir. 
Qarı  nənənin  qurşağı  yeddi  rənglidir.  Rənglərin  hər  biri  ay-
rılıqda arpa, buğda, çəltlik, darı, paxla, noxud və lərgə kimi ta-
xıl növünü təmsil edir. İnsanlar yazağzı qarı nənənin qurşağına 
baxaraq, adlarını çəkdiymiz hansı taxıl növünün daha çox ola-
cağı  haqqında  mülahizələr  söyləyərdilər.  Belə  ki,  qarı  nənənin 
qurşağında  qırmızı  rəng  arpa  və  buğdanın,  sarı  rəng  darının, 
yaşıl  rəng  lobya  və  paxlanın  bolluğuna  işarə  olmaqla  hansı 
rəng daha gözə çarpan idisə, onun təmsilçisi daha çox məhsul-
dar olunacağı gözlənilirdi. 
Təbiət  biliciləri  dumanın  səmti,  buludun  rəngi,  səmanın 
ümumi vəziyyətinə görə də yaşadığı təbiətdə, havada hansı də-
yişiklik  olacağı  haqqında  fıkir  söyləyir,  təcrübəsiz  insanlara 
məsləhətlər verərmişlər. Bu təcrübəyə görə qərbdən qara bulu-
dun  gəlməsi  yazda  və  yayda  yağışın,  qışda  isə  qarın  yağması 
kimi qəbul edilirdi. Müşahidəyə uyğun olaraq insanlar öz işlə-
rini nizama salarmışlar. Y.V.Çəmənzəminli "Həyatımın 20 ili" 
əsərində yazır: "Yaz dumanı şəhəri bürüyür, göz-gözü görmür-
dü... Yenə pəncərəni  salıb, ocağın qırağına  yığılırdıq,  dumana 
qarşı  tədbirlər  lazım  idi.  Bir  ip  götürüb,  şəhərdəki  keçəllərin 
yeddisinin adına düyün  salıb ocaqda  yandırardıq, sonra duma-
nın özünə müraciət edərək onu qorxudardıq". 
 
Duman qaç, qaç, qaç, 
Pərdəni aç, aç, aç! 
Səni qayadan asaram, 
Yanına dağma basaram. 


 
15 
Yəni,  duman  Günəşə  pərdə  olma,  onu  aç,  qoy  insanlar 
Günəşin istisindən qızınsınlar, əks təqdirdə səni dağdan atar və 
ya asar, hətta yanına bir damğa basarlar. 
Təbiətdə  baş  verəcək  dəyişiklikləri  insanlar  həm  də  ev 
heyvanlarının, ev quşlarının hərəkətləri ilə də şərh edə bilirmiş-
lər. Əgər cücəli toyuq havanın dəyişəcəyini hiss edib, cücələri-
ni qanadları altına toplayıbsa- deməli yağış yağacaq. Xəzər sa-
hillərində quşlar alçaqdan uçardılarsa, balıqçılar dənizdə güclü 
fırtına olacağını gözləyər, dəniz ovuna getməzdilər. 
Quşlardan xoruz, bildirçin, bülbül və qeyri oxuyan quşlar 
heç  nə  olmadan  oxuyardılarsa,  deməli  yağıntı  olacaq,  yaxud 
külək  əsəcəkdir.  Zəlilər  olduqları  qabın  dibində  sakitcə  da-
yanıblarsa, deməli səhər sakit və günəşli olacaqdır. Əksinə zə-
lilərin narahatlığı, qabın divarlarına dırmaşmaları havanın dəyi-
şəcəyi deməkdir. Çəyirtgə isə yumurtalarını hündür yerdə bas-
dırırsa, yağıntı gözlənilir - yağışın yaratdığı sel yumurtaları yu-
yub aparmasın deyə belə edərdilər. Çöl siçanları yerlərini dəyi-
şirlərsə, deməli ot ələf az olacaq. 
Yuxarıda deyilənlərdən məlum olur ki, Azərbaycan türk-
ləri  xalq  feneologiyasından  və  xalq  meteorologiyasından  lap 
qədimlərdən  məşğul  olmuş  və  onlardan  məharətlə  istifadə  edə 
bilmişlər.  Xalqımızın  təbiət,  Yer,  səma,  cisimləri,  heyvanları, 
quşları haqqında əldə etdikləri emprik biliklər min illərin həyat 
təcrübəsinin nəticəsi olub, heç bir dini,  yaxud fantastik düşün-
cələrin  məhsulu  yox,  təbiəti,  ətraf  mühiti  müşahidələrin,  xalq 
beyninin,  zəkasının  yekunudur,  məhsuludur.  Xalqımızın  bu 
zəngin  mənəvi  irsinin  daha  samballı  öyrənilməsi  günümüzdə 
də  qarşımızda  duran  çox  aktual  məsələlərdən  biridir.  Hesab 
edirik  ki,  Azərbaycan  xalqının  çoxəsirlik  tarixinin,  maddi  və 
mənəvi mədəniyyətinin hələ də açılmamış neçə-neçə istiqamət-
ləri öz tədqiqatçılarını gözləyir. 


 
16 
II FƏSĠL 
 
MĠLLĠ-MƏNƏVĠ DƏYƏRLƏRĠMĠZ VƏ  
EKOLOGĠYAMIZ 
 
Azərbaycan  qədim  maddi  mədənıyyətə  və  zəngin  təsər-
rüfat  ənənələrinə malik olmuş  bir ölkədir. Onun xalqı  həın  də 
özünün uzaq əsrlərdən süzülüb gələn, bu və ya digər qaynaqları 
nəsildən-nəsilə  ötürülən  çoxəsirlik  mənəvi  mədəniyyəti  ilə  sə-
ciyyələnən  bir  insan  məskəndir.  Ulu  babalarımız  ölkəmizin 
dağına-aranına,  yazına-qışına,  güneyinə-quzeyinə  uyğun  yaşa-
yış  məskənləri  salmış,  özünə  geyim-keçim  düzəltmiş,  maddi 
mədəniyyət  nümunələri  yaratmışdır.  Yəni,  bəşər  tarixinin  mü-
hüm  tərkib  hissəsi  olan  insan  yaşayışının  əsasını  təşkil  edən 
maddi  mədəniyyəti  yaratmışdır.  Bununla  yanaşı  hər  bir  xalqın 
ictimai-iqtisadi həyatı, maddi zəmini üzərində inkişaf edən ədə-
biyyatı, incəsənəti, musiqisi, folkloru, adət-ənənəsi, bayram və 
müxtəlif mərasimləri vardır ki, ümumilikdə bunlar onu yaradan 
etnosun  sərvəti,  mənəvi  mədəniyyəti  sayılır.  Odur  ki,  müasir 
Azərbaycan  insanının  tariximizə,  dilimizə,  mədəniyyətimizə, 
ümumilikdə  qədim  soy  köklərimizə  olan  marağı,  bu  qəbilli 
problemlərin ayrı-ayrı məsələlərini  öyrənib-tədqiq etməyi  həm 
də geniş oxucu kütləsinə çatdırmağı tələb edir. 
Bunlardan biri də, uzun əsrlər xalqımızın mənəvi siması-
nı, təbıətə baxışını, zənginliyini, toy-düyününü özündə cəmləş-
dirən, sözün əsl mənasında mənəvi abidəmiz olan Novruz bay-
ramıdır.  Novruz  bayramı  çox  məsələlərlə  yanaşı,  əkinçilik  tə-
sərrüfatı ilə də bir başa bağlıdır. 
Araşdırmalar göstərir ki, Azərbaycan türkləri arasında tə-
sərrüfat ili çox-çox qədimlərdə iki hissəyə-yay və qışa bölünür-
dü. Bunu Avesta təqvimi də təsdiq edir. İlin böyük yay adlanan 
1-ci  fəsli  yeddi,  2-ci  fəsli  qış  isə  beş  aydan  ibarət  olardı.  Belə 
bölgünün əsasını Günəşin hərəkəti, başqa sözlə onun yay və qış 
fazasına daxil olması təşkil edirdi. Son dövrlərə kimi bəzi türk 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   118




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə