24
s. bişirilməli, yumurta boyanmalı, çərəzlər hazırlanmalı, yeddi
taamdan az olmayan ərzaq süfrəyə gətirilməlidir. Qədim Azər-
baycanlılar deyilənləri hazırlamaq üçün təbiəti qorumalı, onun
bol olmuş məhsulundan bayram tədarükünü ayrıca saxlamalı
idi. Xalqımızın adətinə görə bütün insanlar Novruz bayramını
öz evində ailə üzvləri ilə birlikdə keçirməli idilər. Ancaq, oğul-
uşaqlar ata-analarına baş çəkməli idilər, el-obanın əlsiz-ayaq-
sızlarını yad etməli, qayğı göstərməli, əl tutmalı idilər. Kimin
mərasimi keçirməyə imkanı yoxsa, ona el qayğısı göstərilərdi
ki, bu da insanlar arasında mehribanlıq, qayğıkeşlik hissləri,
vəhdətlik yaratmaqla, milli birliyin rəhninə çevrilməyə şərait
yaradırdı. Bayram bütün elin bayraymı olduğundan deyilən
qaydalara əməl edilər, ellıklə də keçirilərdi.
Səhər tezdən, sübh çağı axar su, bulaq və çay başına get-
mək, suya niyyət etmək, ona ürək açmaq və nəhayət suyun üs-
tündən atlanmaqla (tullanmaqla) "ağırlığım-uğurluğum axar su
ilə getsin" deyər, böyük ümüdlərlə gələcəyə baxardılar. Bunları
ən çox cavanlar edər, qızlar isə bu günü səbirsizliklə gözlər,
niyyətlərinin çin olacağına inanar, bunu ümid yeri bilərdilər.
Mən aşıq suda yandı,
Od gəldi, suda yandı,
Dərdimi suya dedim,
Od tutdu O da yandı.
Halallıq, paklıq, bərabərlik kimi mənəvi xarakter daşıyan
Novruz bayramının, Yeni il bayramının digər bir mahiyyəti də
harama göz dikməyə qarşı yönəlmişdir ki, bu məsələ hazırda
insanlığa hava-su kimi gərəklidir. Od-alov köhnə ildən qalma
azar-bezarı yandırmaqla bərabər, haram tikəyə əl uzadanların,
nəfsinə qalib gələ bilməyən insanların günahının paklanması
məzmununu özündə əxz etdirirdi və indi də etdirməlidir.
Azərbaycan Novruzunun mütərəqqi xüsusiyyətlərindən
biri də Yeni ildə küsülülərin barışdırılmasıdır. Xalqımızın bu
25
mənəvi dəyərinə görə köhnə ildən qalma söz-söhbətə, dedi-qo-
duya, kin-küdurətə, giley-güzara Novruzda xitam verilməsidir.
Bu adətə görə yaşayış məntəqələrində el-oba ağsaqqalları, ağ-
birçəkləri qabağa düşər küsülüləri bir-biri ilə barışdırardılar və
böyüklərin sözləri hüquq məcəllələrindən çox-çox güclü idi.
Novruz qabağı digər bir mərasim "Mürvət-toyu" adlanır
və adətimizə görə kəndin, yaşayış məskəninin yetim uşaqlarını,
imkansızları ağsaqqallar yığışaraq toyunu edər, onlara hav təş-
kil etməklə ev tikər, yeni ailənin təməlini qoymaqda yardımçı
olardılar.
Novruz bayramında Azərbaycan xalqı məişət oyunları
olan "Dirədöymə", "Zorxana", "Təkəçi", "Xan-xan" oyunların-
dan kəndirbazlardan, məzhəkəçilərdən, meydan tamaşalarından
eninə-boyuna istifadə edərdilər, xalq toparlanaraq şənlənərdi-
lər, birinin dediyi söz digərinin boğazında ilişməzdi.
Novruzun axırıncı çərşənbəsində Azərbaycan insanları
"Şal sallama", "Qulaq-pusqusu", "Baca-baca", "Nünnünü"
mərasimləri keçirər, özü üçün "cığir"lar açardılar.Bu münasi-
bətlə dahi şairlərimizdən biri Şəhriyar özünün "Heydərbabaya
salam" əsərində belə deyir:
Bayram idi gecəquşu oxurdu,
Adaxlı qız bəy corabı toxurdu.
Hər kəs şalın bir bacadan soxurdu,
Ay nə gözəl qaydadı şal sallamaq,
Bəy şalına bayramlığın bağlamaq.
Alicənab insan, alim, yazıçı, folklorşünas Əzizə xanım
Cəfərzadə yazır ki, il təhvili vaxtı, yəni gecə ilə gündüzün ta-
razlaşdığı o anı anam xüsusi marağımıza səbəb olan hazırlıqla
başlardı. Naxışlı mis məcməyimizin ortasına əsl çinidən qədim
lacivərdi kasamızı qoyar, içərisinə zəfəranla adlarımızı yazardı.
Sonra onun dövrəsinə bir quru balıq qoyar və yeddi qism "S"
hərfi ilə başlayan şey düzərdi: piyalədə su, səməni, quru sün-
26
bül, sumaq, gümüş sim, sənki-sitarə (ay daşı) boyunbağı, üzü
qozla bəzənmiş sucuq nimçəsi, sarıkök sürməturş, acı şeyləri
isə Yeni il təhvil xonçasına düzməzlər".
Yaz gecə-gündüz bərabərliyi olan martın 9-da (21-də) el-
obamızın keçirdiyi bayrama Abbas Səhhətin münasibəti belədir:
Ol gün ki, fəsli yaz olur,
Gecə-gündüz taraz olur.
Havanın artır istisi.
Daha soyuqluq az olur.
Azərbaycanda Novruzun gəlişinin bir təzahürüdə yaz
müjdəçisi novruzgülü, gicitkan, qulançar, mərövcə torpaqdan
baş qaldırıb, qazı dəlməsi, üzə çıxması sayılır.
Göydə bulud qanadını gəribdü,
Novruzgülü dənər qarı dəlibdi.
Ağ şamdanlı məcməyilər yan-yana
Səmənilər düzülübdür eyvana.
Uzun illərin müşahidəsi göstərir ki, qaranquş, durna, ala-
cəhrə, şanapipik, sığırçın, hacıleylək və s. köçəri quşlar ancaq
Novruzun gəlişi ilə vətənimizə qayıdırlar.
Azərbaycanda qədim türkün Tanrıçılıq mənəvi dəyərlə-
rindən biri də bu topağın fauna və florası ilə yanaşı burada ya-
şayan, buraya gələn quşların toxunulmazlığı idi. Yaz müjdəçisi
qaranquşun ardınca Azərbaycana hacıleylək gələrdi, kiçik yaşlı
uşaqlar leyləyin gəlişinə sevinər, böyüklərdən muştuluq alardı-
lar. N.Dubrovin özünün "История войны и владычество рус-
ских на Кавказе, СПв, 1871, т.1, ст, 351" əsərində yazır ki,
"Azərbaycanlılar arasında leylək toxunulmazdır. Müsəlman
əhali bu quşa nəinki toxunmur, əksinə, ona qulluq etməyi özü-
nə borc bilir. Bu da onunla əlaqədardır ki, bu quşlar hər yerdən
müsəlmanlar arasında müqəddəs sayılan Məkkəyə cəmləşir və
Dostları ilə paylaş: |