Zġyadxan nəBĠBƏYLĠ

 
27 
məhz buna görə də azərbaycanlılar arasında "hacı-leylək" adla-
nır. Amma, N.Dubrovin bilmirdiki azərbaycanlılar İslamdan da 
əvvəl  Leyləyə  toxunmurdular  və  bu  qayda  onun  milli-mənəvi 
dəyərlərindən olan Tanrıçılıqdan qidalanırdı. 
Azərbaycan türkləri yaz zamanı uçub gələn kəpənəklərin 
rənginə  uyğun  olaraq,  bu  və  ya  digər  məhsulları  haqqında  söz 
deyə  bilirdilər.  Ağ  rəngli  kəpənəyin  çoxluğu  el-obada  ağartı 
(süd  məhsulları),  qırmızı  kəpənək  taxıl,  yaşıl  kəpənək  isə  ot-
alafın bolluğuna bir işarə demək idi. 
Novruz bayramını çox təntənəli keçirən Azərbaycan xal-
qı səməni göyərtməkdə dünyada birinci olmuşlar və taxılı, çö-
rəyi  müqəddəs  saymışlar.  Müasir  tarixçilər  ən  çox  midiya  in-
sanlarının, midiya türklərinin adını çəksələr də, əslində Midiya 
dövlətidə Azərbaycan dövrləri olmuş, əhalisi isə türk soylu ol-
maqla, bizim qədim babalarımızdandırlar. 
 
Səməni əl-əl gəzər, 
Dolanar, el-el gəzər. 
Novruz şamı yananda, 
Gözəllər tellin bəzər. 
 
21 martadək təbiətin dörd ünsürünü od, su, torpaq və kü-
ləyi qeyd  edən Azərbaycan türkləri bunların  hamısına birlikdə 
"cəmlə" mərasimi adı vermişlər. 
Azərbaycanda xüsusi əhəmiyyət verilən məsələlərdən biri 
də,  Novruzda  alovun  sehrli  kəsərini,  qüvvəsini  artırmaq  üçün 
nənələrimizin tonqala üzərlik atmasıdır. 
 
Üzərliksən havasan, 
Hər bir dərdə davasan. 
Balama kəc baxanın, 
Gözlərini ovasan. 

---

 
28 
Azərbaycanda  Novruzun  təmtəraqlı  keçmə  xüsusiyyətlə-
rindən  biri  də  yaz-bahar  gecə-gündüz  bərabərləşməsi  anında 
fişəng, güllə, top atılmaqla baharın qarşılanmasıdır. 
Novruz bayramı Azərbaycandan dünyaya yayılsa da, bu-
rada  daha  güclü  keçirilsə  də  bu  bayram  bir  sıra  dünya  xalqla-
rının həyatında mühüm  rol oynayan,  gəlişi  ilə təbiətdə, insan-
ların oturuşunda, duruşunda, geyimində - keçimində xeyli dəyi-
şiklik yaradan istinin, Günəşin artması ilə səciyyələnən bir bay-
ramdır.  Odur  ki,  Novruz  bayramının  dünya  xalqlarının  vahid 
Yeni  il bayramı kimi qeyd  edilməsi  haqqında beynəlxalq  YU-
NESKO  təşkilatında  dəfələrlə  məsələ  qaldırılsada,  “ikili  stan-
dart” burada da öz “bəhrəsini” vermişdir. 
Ədalət  naminə  deməliyik  ik,  martın  21-i  Ümumdünya 
meterologiya  günü  kimi  qeyd  olunur  və  həmin  gün  BMT-nin 
qərarı  ilə  Yer  günü  elan  edilmişdir,  əkin-biçinlə  məşğul  olan 
ulularımız Novruz bayramının, Bahar bayramının gəlişini həm 
də  şum  bayramı  kimi  qəbul  edərdilər.  Onlar,  özlərinin  çörək 
ağacı olan xışı, cütü, kotanı və eləcədə öküzü, kəli əzizlər, bay-
ram öncəsi sahmanlar, işə başlayanda mahnılar oxuyar, holavar 
mahnıları ilə iş görərdilər. 
 
Bahar gəldi yer oyandı, 
Soyuq qışın yası gəldi. 
Ala öküz, çək kotanı, 
Örüşlərin yazı gəldi. 
 
Öküzüm cütə gedər, ho de, 
Açılıb ota gedər, ho de, 
Malı mallılar, ho de, 
Qolu canlılar, ho de. 
 
Qızıl öküzüm, yeri, 
Qoyma şum qala geri, 
İti tərpən, maralım, 
Düşmənlər baxır bəri. 

---

 
29 
El obada şuma çıxma, eləcə də səpin dövründə nənələri-
miz buğda göyərdər hədik bişirərdilər ki, bunlarda xalq sınağı-
na görə bərəkət rəmsi sayılırdı. 
Məlum  olduğu  kimi  ilin  üç  ay  davam  edən  yaz  fəsli  öz 
yerini 22 iyunda yaya verir. Martm 22-dən uzanmağa başlayan 
gün 22 iyunda ilin ən uzun günü və ən qısa gecəsidir. Bundan 
sonra gündüzlər tədricən qısalmağa, gecələr isə uzanmağa baş-
layır və bu hal 22 dekabra qədər davam edir. 
Azərbaycanda  istər  qədim  Tanrıçılıq  dini-mənəvi  dəyər-
lər  dövründə  və  istərsədə  Atəşpərəstlik  dövründə  təbiətə,  təbi-
ətdə  olan  bitki  aləminə,  xüsusən  meşəliklərə,  hətta  canlılar 
aləminə  çox  yaxşı  münasibət  olmuş,  təbiət  Tanrının  yaratdığı 
toxunulmazlıq sayılmışdır. 
Arzu edərdik ki, müasir insanlar da qədim ata-baba milli-
mənəvi  dəyərlərimizi  araşdırsın,  təbiətin  toxunulmazlığının 
mənasını özü üçün əxz etsin və tamahının quluna çevrilməsin. 

---

 
30 
III FƏSĠL 
 
BAKI  BULVARI TARĠXĠNDƏN 
 
Bakı  şəhərinin  Xəzər  boyu  sahil  zolağı  elə  Xəzərin  özü 
ilə yaşıtdır. Bakı şəhəri olmayanda da bu sahil mövcud idi. Ba-
kı  şəhəri  salındı,  amma  onun  sahilləri  uzun  illər  yaşıllaşdırıl-
madı. Bu haqda tarixi mənbələrdə yalnız 1860-cı il məlumatları 
vardır.  Bu  məlumata  görə  Bakı  şəhərindəki  "Qız  qalası"  sal 
daşlar  üzərində  tikilmiş  və  dəniz  suları  da  bu  daşların  ətəyini 
döyürdü.  Hətta,  bəzi  müəlliflərin  yazdığına  görə  "Qız  qalası" 
ilk  dövrlər  dəniz  içərisində  olmuşdur.  Həmin  vaxtlardan  uzun 
illər  keçmiş,  dəniz  suları  tədricən  "Qız  qalası"ndan  çəkilərək 
onu Xəzər ləpələrindən "xilas" etmişdir. 1860-cı il məlumatının 
bir məqamında göstərilir ki, "…Yaxınlıqda heç bir ağac da gö-
zə dəymir və düşünürsən ki, burada özünü yalnız şıltaq "xəzri" 
rahat hiss eləyir. At nalını xatırladan buxtanın sahillərində özü-
nə sığınacaq tapmış şəhərin yavaş-yavaş zülmətə qərq olunma-
sı cansıxıcı və darıxdırıcıdır". 
XX  əsrin  50-ci  illərində  Bakı  bulvarı  nisbətən  abad  idi, 
amma indiki qədər ağaclı və səliqə-səhmanlı deyildi. O illərdən 
hətta "Kukla teatrı"nın qabağında az da olsa bəzi nişanələr qal-
maqdadır. Həmin vaxtlarda Xəzər suları oradakı az bir hissədə 
qalmış divara çırpılardı. Küçənin adı isə İ.V.Stalinin adını daşı-
yırdı. İstirahətə, gəzintiyə gələnlərin sayı isə çox olardı. 
Vaxt  keçdi,  çox  şeylər  dəyişdi,  Bakı  bulvarının  adı 
Neftçilər prospekti oldu. Bundan xeyli əvvəllər isə Bakı bulva-
rının küçəsi Aleksandrovsk küçəsi adını daşımışdır. Elə həmin 
illərdə  də  yəni  XIX  əsrin  80-ci  illərində  dəniz  qırağı  yerlərə 
torpaq tökmək qərarı verilmişdir. Lakin ilk torpaq tökmə hazır-
da "Azneft" meydanından "Kukla teatrı"nadək olan əraziyə tö-
külmüşdür və ilk yaşıllıqlar salınmışdır. 
Azərbaycanda neft "bumu" XX  əsrin ilk on illiyində bö-
yük  vüsət  almışdı.  Bu  dövrlərdə  "Bakı  şəhər  Upravası"nın  ti-
kinti  işlərinə  baxan  Məmmədhəsən  Hacınski  idi.  O,  həm  də 

---