> Kültür & Sanat 90 Kültür & Sanat 1- retorik Nedir?
Yüklə 110,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- RETORİK – ARİSTOTELES
- 2- Retorik ve Sofistler
- 4-Sofistike Mantık (Hacker oyunları): 5
- 5-Retorik Türleri ve Adli Retorik
- 2) Törensel (Epideiktik) Söylev
- Sanık lehine yorumlanır* mı acaba Söz biter de fikir bitmez Siz bunu çok iyi biliyorsunuz
- Engellemiyorsunuz zaten Biliyorsunuz ‘dünyanın günah keçisiyim İnsanlığın haklarını avucumun içinde tutarım
| > Kültür & Sanat 90 Kültür & Sanat 1- Retorik Nedir? Retorik sözlük anlamıyla hitabet sanatı- dır. Ancak bu tanım çalışmada görüleceğe üzere çok basit ve kaba bir tanımdır. Platon, retoriği –sofistler sayesinde-kandırmaca ve manipülasyon aracı olarak görmüştür, igno- re etmiştir. Ancak öğrencisi Aristoteles, re- toriği toplumdaki karşıt düşünüşler bağla- mında, sofistler kullanıyor diye görmezden gelmeyi seçmemiştir: Retoriğin panzehiri, retoriğin bizzat kendisidir, susmak değil. Zaten farklı düşünüşlerin olması, diyalekti- ğin ana dayanağıdır. Platon’un biraz kibirli davrandığını söylemek aşırı olmayacaktır. Retoriğin en yakın olduğu meslek- ler genelde hukukla ilgili. Mustafa Tören Yücel’in(ÇÜHF Hukuk Felsefesi) belirttiği gibi: ’’Bir avukatın retoriği okumaksızın mesleğini icra etmesini düşünmek olası değildir. ’’Her ne kadar Amerikan film- lerindeki avukatlık gösterilerini, duruş- malarımızda pek göremesek de, temeli mantığa(diyalektik yöntem ve kanıtlama yolları) dayanan hukuk, retoriğe sonsuza kadar bağımlı olacaktır. Diyalektiğin ana teması, esas ve şekil bakımdan düşündü- ğümüzde, hitabet sadece; telaffuz, coşkulu anlatımlar veya izleyiciye oynamak değil- dir. Ortalama bir insanın yaptığı çoğu işte olduğu gibi, konuşmanın da ardında beyni ve düşünceyi görüyoruz. İşte Aristoteles sofistlerden ve Amerikan tarzından burada RETORİK – ARİSTOTELES Ahmet Çadırcı Stj. Avukat
Kültür & Sanat 91 Kültür & Sanat > ayrılıyor. Zaten mantık biliminin kurucusu ve akılcılığın babasından da, etkileyici bakış atma tekniklerini (artistik hareketler) tartış- masını beklemek de, ona saygısızlık olurdu. Aristoteles Retorik’inde, bir bilim adamı gibi (‘’…dizgesel inceleme…’’) gözlemlemiş olduğu konuşmacıyı (ethos), dinleyiciyi (pathos) ve konuşmaları (logos) yorumlaya- rak tümevarımlara gidiyor (retorik sınıflarla ilgilenir, kişilerle değil: bilimin genelliği)
Bir klasik yapıtı okurken, yazıldığı zama- nın şartlarıyla kendinden önceki ‘’tezini’’ in- celemek, eseri daha kolay anlamamıza yar- dımcı olabiliyor. (‘’Bir şeyi kavramanın en iyi yolu, onu tarihiyle ele almaktır’’Auguste Comte. Tersi görüş için: Slavoj Zizek) Felsefe tarihinden önce, mitoloji vardı: ’’Mitoloji aşamasında söz şairlerinmiş. Ha- yal ürünü bir dünya kurmuşlar…Güzellik tülüyle sarılı devasa bir hayal oyunu…Bu alemde hakikati arama cehdi görülmez, an- latılanlar dış alemin tasvirinden ibarettir.” 1
Mitoloji eski Yunanlıların diniydi ve sonuç- ta dogmatikti, sorgulanmazdı. Thales-ilk filozof- gerçeği dogma dışında arayan ilk düşünür sayılır. Ona göre evrenin kayna- ğı suydu. Ardılları da evrenin temelini ha- vada, sayılarda, ateşte aradı. Sonra gelen sofizm akımı ise, felsefeyi insana indirdiler. ’’İnsan her şeyin ölçüsüdür’’(Protogoras) ve ‘’hiçbir şey yoktur, olsa bile bilemezdik, bilseydik de bunu başkalarına bildiremez- dik. ’’(Gorgias). Başlangıçta sofizmin anlamı kuşkuculuktu. Getirdiği şüphecilik, dogma eleştiriciliği, bilimsel yöntemin ve felsefe- nin temellerini atmıştır. Ancak daha sonra gelen temsilcileri, hayatın anlamsızlığına varmalarından mıdır bilinmez, ’’kötü niyet- le yanlış sonuca götür(t)en’’ 2 kişiler olarak görülmüştür, bunlar Yunanistan’ın çeşitli yerlerine giderek, zenginlere konuşma sa- 1 Kolay kısa keyifli felsefe, Carpe Diem, İstanbul, 2007, s: 13
2 Hukukda öğretim-kaynaklar-method, Banka Ticaret Hukuku Araştırmaları Enstitüsü, Ankara 2001, s. 94 natını öğretmiştir. Aristoteles’in eserini, bu laf cambazlarına ‘‘cevap’’ olarak yazdı- ğı kesine yakın. Sofistlerle Aristoteles bana Hz. Musa ve firavunun sihirbazlarını hatır- latıyor. Sihirbazların büyüsü ilüzyon, izle- yenler bunları gerçekmiş gibi görüyor oysa aslında “aldatılıyor”lardır. Hz Musa’nın çıkardığı aslan ise gerçek ve bu ilüzyonları yutuyor(retoriğin panzehiri yine retoriktir). Sofistlerin, amacı doğru ya da gerçeği ifade etmek değildi. Onların amacı istediklerini alabilmekti, herkesin bir doğrusu olduğuna göre doğruyu anlamak-felsefeleri gereği- anlamsızdır, önemli olan dinleyicileri et- kilemek, konuşmanın başarılı ve ‘’yararlı’’ olmasını sağlamak olmalıdır. İşte Retorik de, esas ve şekil (diyalek- tik ve şiir) arasındaki dengeyi kurmaya çalışıyor. Söylev tarzlarını ve aslında en önemlisi ne söylendiğini inceliyor. İyi bir konuşma ne kupkuru bir bilgisayar loga- ritması gibi olmalı ne de içi boş bir sofist demagojisi(Toplumun değer ve önyargıları- nı kullanarak var olanları farklı şekilde gös- terme sanatı) olmalıdır. Binlerce kez karşı- laştığımız sınıflamalarda çoğunlukla olduğu gibi doğrusu karma olanıdır.
Aristoteles iyi bir konuşma için tüm ayrıntıları incelemiştir. Sınıflamalar, ta- nımlamalar ve örnekler. Çoğu değiş- keni incelemiş olmasına rağmen bazı değişkenleri-retorikten bağımsız olduğu için-inceleme dışında(ceteris paribus) bı- rakmıştır: tanıklar, yazılı anlaşmalar vb. (Ancak bu uzun bir liste değildir. Mesela hakimin karşısında iyi bir takım elbise giy- miş bir avukatın hareketsiz duruşu bile re- torikle ilgilidir. Çünkü yukarıda belirtildiği gibi, retorik insanlar arası etkileşimle ilgili- dir. Giydiğiniz bir kıyafet ya da çiğnediğiniz sakız karşı tarafa, sayfalar dolusu cümleden daha etkili mesajlar veriyor olabilir. ) Aristoteles eserine, herhangi bir konuş- manın yapısını kurcalayarak başlıyor. Bir > Kültür & Sanat 92 Kültür & Sanat konuşmada 3 tür inandırma tarzı vardır, ki bunlar aynı zamanda herhangi bir konuş- manın bileşenleridir, az ya da çok tüm ko- nuşmalarda vardır: A) ETHOS: Hatibin konuşmasıyla olan uyumu ve kişisel karakteridir. Örneğin do- muz gribi aşısıyla ilgili konuşan bir doktorsa söylediği –ve muhtemelen anlaşılmayan- Latince kelimeleri tamamen doğru kabul ederiz. Ama bunları, bölge şivesiyle konu- şan sıradan bir vatandaş –doğru söylediğini bilsek de-söylerse gülüp geçeriz. Kişisel ka- rakterse, konuşmacının izleyicilerin gözün- deki profilidir. Dürüst olarak tanınan birinin söylediklerine daha kolay inanırız (Örneğin, hakim ya da vali veya imam, papaz, ha- ham. Avukatlar ise ne yazık ki sadece türk toplumunda değil batı toplumlarında da çantalı hırsızlar olarak görülebilmektedir.) İmamı ele alırsak, insanların konuşma ön- cesinde (apriori) imama karşı kafalarında bir tiplemesi vardır zaten. Bu inanış gereği olabilir veya sosyal bir değerden kaynak- lanabilir. Bu tipleme genel olabileceği gibi kişilere özgü de olabilir (Ahmet’in çalışkan, Mehmet’in tembel olarak-konuşmadan önce-kafada yer edinmesi gibi).
ne sokmadır. Ethostan farklı olarak apriori ve durağan değildir. Konuşmasındaki şiir- sellik, dinleyicilerin duygularına seslenme- dir ve bu konuşmadan önce şekillenmiş değildir. Konuşmacı, dinleyici kitlesinin özelliklerini bilmeli ve konuşması sırasında –gerçekten usta olanlar- dinleyicilerden ge- len tepkileri konuşmasına geri besleme ola- rak katmalıdır. İzleyicinin gözyaşı dökmesi, saatine bakması veya kafa sallaması vb, bunlar aposterioridir, konuşmayla beraber gerçekleşir. Konuşmacı eğer doğaçlama yapmıyorsa, konuşmasını hazırlarken buna dikkat etmelidir. Mümkünse dinleyicinin sürpriz tepkileri için b planları hazırlamalı, tabi en önemlisi alternatifleri kullanırken, konuşmanın bütünlüğünü bozmamalıdır. Platon ve Aristoteles’i isyan ettiren, sofist tarzı konuşmalar neredeyse tamamen pat- hos yoluyla dinleyiciyi etkilemeye çalışır. Çünkü eğer bir konuşmacı bir şey bilmiyor- sa – ya da bilmediğini zannediyorsa-ya da konu bakımından haksızsa –kaybedenlerin mızıkçılığı-pathosa yüklenmelidir. Siya- setçilerde demagojiye sık rastlamamızın nedeni budur. 26 yıllık ömrümde bir siya- setçinin hatasını kabul ettiğini görmedim. Ayrıca bazı konuşmalar vardır ki en önemli örnek törensel konuşmalardır, konuşmacı ses tonuyla veya duygu yüklü ve ezbere bir şiir dizesiyle milyonları ayağa kaldırabilir. (Ör: cesur yürekteki savaş öncesi konuşma) Bu tür konuşmalarda duygulara oynamak konuşmanın mahiyetinden gelir. Ancak pathos da diğer bileşenler(ethos ve logos) gibi her konuşmada yer aldığından, bunun derecesini konuşmacı ayarlayabilir. Nite- kim sofistler, adli ve siyasi konuşmalarda da pathosu ağırlıklı olarak kullanmışlardır. Mesela müdafi avukatın, savunmasında hakimin duygularına oynaması durumu ya da hukuki argümanlardan çok ahlaki değer- lere dayanması. Veya politik bir tartışmayı, zorlayarak toplumun hassas olduğu dini/ 'Dahi değilsen bile öyle davran kesin dahi sanarlar.’ Salvador Dali
Kültür & Sanat 93 Kültür & Sanat > kutsal değerlere dayandırma. Demagogun asıl inandırma yolu da pathostur. C) LOGOS: Aristoteles’e göre iyi bir ko- nuşma, sadece konuşmacının karakterine veya dinleyicilerinin duygularına yönelmiş olmamalıdır. Logos konuşmadaki kanıtla- ma ve mantıktır. Kitapta doğru kanıtlama yolları da gösterilmiştir. Tümdengelim (ta- sım, deduction) ve tümevarım (örnek, en- duction). Tümdengelim hukuki düşünme- nin temelidir: Büyük önerme(Kübra, kanun, olgu): Adam öldüren 10 yıl hapis alır. ↓ Küçük önerme(Suğra, olay): Mehmet adam öldürmüştür.
Çıkarım: Mehmet 10 yıl hapis cezası alır. Tabi gündelik bir konuşmada herkesin kesin olarak bildiği[ör: (a) canlıdır dedikten sonra ‘’canlılar ölür’’ demeye gerek yok- tur, dinleyiciyi sıkar. Ancak avukat olarak savunma yapma durumunda, nacizane her türlü ayrıntıya girilmesinde (hukuki olmak kaydıyla) gerek vardır diye düşünüyorum. Örneğin milli piyango kağıdı üstündeki ufak bir kazıntı] önermeleri kullanmaya gerek yoktur. İşte burada da karşımıza örtük ta- sım çıkıyor: Örtülü(Büyük önerme: İnsanlar uçamaz) Demeye gerek yok.
Küçük önerme: Mehmet bir insandır. ↓ Çıkarım: Mehmet uçamaz. Diğer kanıtlama aracı ise örneklerdir. Örneğin: Uçan 1. karga karadır. 2., 3. …x. ’si de karadır, o halde uçan her karga karadır. Burda mantık bilimi açısından şunu belirt- mekte yarar var: Tümdengelimde(sosyal bilimlerin tekniği) yeni bir bilgi oluşmaz. Çıkarım büyük önermenin içinde gizlidir zaten ve bu çıkarım da büyük önermeyle küçük önerme yanlışlanmadıkça kesinliğini kaybetmez(şekli bir kesinlik). Oysa tümeva- rımda (fenbilimlerinin tekniği) yeni bir bil- gi ortaya konur. Araştırmacı gözlemlediği 1000 karganın siyah olmasından hareketle (Büyük sayılar yasası: bir rassal değişkenin- karganın siyah olması ya da olmaması du- rumu veya 5. katlarda oturan Rize’lilerin depremden fazla etkilenmesi=riskin yük- sek olması, sigorta priminin yüksek olma- sı/Sigorta hukuku- uzun vadeli kararlılığını tanımlayan bir olasılık teoremidir.) yeni bir önerme sunuyor, ki bu önerme şekli bir çıkarım değildir, büyük sayılar kanununa ‘güvenerek’ ortaya atılmış bilimsel bir hi- potez/teori veya kanundur(denenmesine ve süresine göre). Bunu konuşma veya tartışmalarda akıldan çıkarmamak gere- kir. Örneğin (a), ’’Nijerya halkı açtır çünkü fakir bir devleti vardır, Kongo halkı açtır çünkü fakir bir devleti vardır (tümevarım) o halde fakir devletlerin halkları da açtır. ‘’dediğinde şeklen doğruluğu kesin olma- yan bir önermeyle karşı karşıyayız demek- tir. Çünkü örnekleme yoluyla yepyeni bir bilgiye varılmıştır. (Ki gerçekten de, Suudi Arabistan devleti zengin bir devlettir ama halkı çok fakirdir.) Aristoteles – bundan olsa gerek- en etkili konuşmanın örtük ta- sımlarla meydana geldiğini ancak yine de kişinin karakterine göre örnek metodunun da iyi bir konuşma için kullanabilir olduğu- nu belirtmektedir. Aristoteles kanıtlama yollarını herhangi bir bilgi alanı(hukuk, ma- tematik, fen…) bakımından değil, sıradan birinin daha iyi konuşabilmesini sağlama yolunda incelemiştir. Yani retoriğin esasla- rını bir avukat da kullanabilir bir çocuk da, uzmanlık gerektiren alan bilgisi inceleme dışıdır(ceteris paribus) ”Aristoteles, doğru düşünmenin biçimsel yani zihinle ilgili ku- rallarını araştırarak biçimsel mantığın te- mel kurallarını bulmuştur. ’’ 3 3 Hukukda Öğretim-Kaynaklar-Method, Banka Ticaret Hukuku Araştırmaları Enstitüsü, Ankara 2001, s 95 > Kültür & Sanat 94 Kültür & Sanat Aristoteles Retorik’te kanıtlama bölü- münde (logosta), iyice mantık bilimine giri- yor. Örneğin üçüncü durumun imkansızlığı ilkesi: Mantıken çelişen 2 önermeden biri doğrudur, başka bir seçenek yoktur. Bir in- san ya canlıdır ya ölüdür veya ya vardır ya da yoktur. Hukukumuzda bu ilkenin 2 örne- ğini aktarırsak: 4
4 Hukukda öğretim-kaynaklar-method, Banka Ticaret Hukuku Araştırmaları Enstitüsü, Ankara 2001, s 99
Sofistlerin, konuşmada daha çok pat- hosa ağırlık verdiğinden bahsedildi. Ancak dinleyiciler her zaman kolay ‘’kandırılamıy or’’(‘’Müvekkilinizi aptal yerine koymayın,
Nalçakar). Akıllı bir dinleyici ya da konu- su ahlaki değer veya duygusallıktan uzak- örneğin bilimsel bir tartışma-bir konuş- mada, sofistin pathosu kullanması zordur. Bu durumda, tıpkı hackerların güvenlik yazılımlarının antisini: Bilgisayar virüslerini kodlaması gibi, sofistler de işin mantığına girerek (logos), akıllı bilgisayarları (hakim?) kodlarla yanıltmaya girişmiştir. Burada söz sırası, sofistike kodlamalara geliyor.
Hakikat: Bilinenle bilgi arasındaki tam uygunluk halidir. Bilgisizlik: Hakikat hakkında hiçbir bilgi- nin bulunmaması halidir. Yanılgı: Hakikatle bilgi arasındaki tam uy- gunsuzluk halidir. ‘’Hata, kavramsal olarak bilmemeden farklıdır. Bilmeme, bilgi eksikliği veya yok- luğudur. Oysa hata yanlış bir bilgidir ve bir kanıyı içerir. Her hatada bilmeme vardır ancak her bilmemede hata olmayabilir. ’’(Nevzat Toroslu, Ceza Hukuku Genel Kı- sım, Savaş Yayınları, Ekim 2005, s: 216) Yanılgıya 2 durumda düşülebilir: 1-Kötü niyetle yanlış bilgilendirmek 2-İyi niyetle kazayla sebep olmak. Hukukta söz ve gramerin, cümle kurulu- şunun doğru yorumunu bulmak bakımın- dan önemli bir yeri vardır. Ancak söz ve gramer oyunu ile karşı tarafı yanılgıya dü- şürmek mümkün olduğu gibi hukuk kuralla- rını veya iradeleri açıklayan metinlerde yer alan söz, terim, cümle kuruluşunu değer- 5 Hukukda öğretim-kaynaklar-method, Banka Ticaret Hukuku Araştırmaları Enstitüsü, Ankara 2001 S: 104- 106’dan çoğunlukla alıntılanmıştır. ‘’Satranç tahtasında yalana ve riyakarlığa yer yoktur. Satranç kombinezonunun güzelliği onun doğruluğundadır. Satrançta ifadesini bulan amansız doğrular, riyakar insanın gözüne batar. ’’Emanuel Lasker, ünlü felsefeci ve matematikçi, dünya satranç şampiyonlarından
Kültür & Sanat 95 Kültür & Sanat > lendirmedeki hatalar dolayısıyla da ilgililer bizzat yanlış sonuçlara varabilirler. Yanıl(t!)ma türleri: 1-Yetersiz Gözlem: Delillerin toplanma- sında, iddia ve savunmanın bunlara dayan- dırılmasında. 2-Tasımda Evirme: Olumlu tümel öner- menin evirmesi ancak olumlu(veya olum- suz)tikel önerme olabilir. Ör: ’’Her suçlu in- sandır’’ → ‘’Her insan suçlu değildir. ’’ değil ‘’Bazı insanlar suçludur(veya bazı insanlar suçlu değildir. )’’dur. 3-Dört Terimli Tasım: Bir tasımda sadece 3 terim olabilir. (Sokrates, insan, ölür)Eş- sesli bir sözcük (örnekte Türk) önermeler- de 2 farklı anlamıyla kullanılırsa sonuç da yanlış olur: ‘’Türkler’in ana dili Türkçedir. “Türk= Türk soyundan gelen kişi ↓ ‘’Hirş Türk’tür. ’’ Türk=Tc vatandaşı olan kişi
‘’ Hirş’in ana dili Türkçedir. ’’ Şekli anlamda doğru bir önermedir ama maddi anlamda hayır çünkü ilk 2 önerme- deki maddi mantıksal bağ kurulamamıştır. Yukarıda bahsedildiği üzere, bir tasımı yan- lışlayabilmek için mutlaka önermelerden birinin yanlışlığını ispatlamak gerekir. Aksi halde şekli anlamda doğru kurulmuş bir ta- sım, yalanlanamaz. 4-Savı Kanıtsama(Totoloji): İspat edilme- si gereken hususu delil olarak sunmaktır. Örneğin: (A)bekardır, çünkü hiç evlenmedi. 5-Konuyu değiştirmek, bilmezlikten gel- mek, başka bir alana aktarmak: Nerde kal- mıştık, boş söz kanıtları… 6. Boş söz kanıtları: Çapraz sorgu siste- minde ispat hukukunu ilgilendiren mantık oyunlarıdır. Ör: Karısını dövmediğini iddia eden birine, ’uygun an’da ‘’Karınızı döv- mekten vazgeçtiniz mi?’’ gibi bir soru sor- mak ya da Ör: Kaza sırasında (A)’nın ehliyeti yoktu → kazaya (A) sebep olmuştur. (Kaza B’nin kırmızıda geçmesinden de kaynaklan- mış olabilir.) Sanık ya da şüphelinin içinde olduğu özel psikoloji vardır bir de ama bu başlı başına bir araştırma alanıyla ilgili. Ör: Bir türk fil- minde şüphelinin yakını çağrılıyor, komiser normal sorguda cevabı alamıyor, kadın ‘’Bil- miyorum bilmiyorum’’ diyor. Komiser te- şekkür edip çıkarken, aniden adı neydi diye soruyor ve kadın da sakladığını o şokla açığa çıkarıyor. (‘’Sanığın ya da şüphelinin avu- kata ihtiyaç duymasının en önemli nedeni, psikolojiktir. Suç isnat edilen kişi şok geçirir genelde-nitelikli suçlular haricinde- ve kişi dünyanın en iyi avukatı dahi olsa kendini sa- vunamaz. ’’Doğan Soyaslan, ÇÜHF) Litigiousus (Sofistler de ‘yanılır’): Sofist Protogoras ve öğrencisi Euathlus arasında geçer.
Öğrenci bir gün hocasına gidip, ’’Senden ders almak istiyorum ama param yok, ka- zanacağım ilk davadan alacağım parayla borcumu ödeyeceğim. ’’ der. Hocası kabul eder ve öğrenci avukat olur. Ancak davaları kazanmasına rağmen borcunu ödemez(ifa etmez). Bunun üzerine hocası öğrenciye dava açar, öğrencisi mahkemede şunu söy- ler: ’’Duruşmanın şimdi sonlanması gerekir. Çünkü davayı kazanırsam ilam gereği para vermeyeceğim, kaybedersem de sözleşme gereği…’’ (Halbuki öğrencinin kazandığı ilk dava daha öncedir, karşılaştıkları dava ilk kazanma değildir. ) ‘’İdeolojiyi değerlendirirken, söylenme- yenlere bakın. ’’ Slavoj Zizek 5-Retorik Türleri ve Adli Retorik: Aristoteles konuşmaları 3’e ayırmıştır: 1) Politik Söylev: Antik Yunan’da, doğ- rudan demokrasi vardı. İnsanlar bir mey- dana toplanır ve kurayla yönetici olmuş
> Kültür & Sanat 96 Kültür & Sanat kişilerin politikalarını doğrudan dinler ve yine doğrudan oy kullanırdı. Dolayısıyla yurttaşlık=politikacılıktı. Böyle olunca re- toriğin bu alanı da incelemesi kaçınılmazdı. Politik söylevde, kürsüye çıkan ve asıl mes- leği çiftçilik ya da demircilik olan sıradan bir yurttaş, devleti bizzat yönetirdi. Ancak bu toplumun çıkarına olabileceği gibi (Po- lity), özel çıkarlarına yönelik de olabilirdi (Demokrasi. Bkz: Aristoteles-Politika) Karar verici dinleyiciydi. Politik söylevde konuşmacı insanları bir şey yapmaya yöneltirdi, çağırırdı ve on- lardan destek isterdi(bana oy verin de şu Spartalılar’ı yenelim gibi…). Politik konuş- ma site devletinin geleceğiyle ilgilidir. (Ka- nunların uygulanmasında ana kural derhal uygulanmadır. )Aristoteles, politik konuş- manın ana konularını 5 başlıkta toplamıştır: 1-Yollar ve araçlar(altyapı) 2-Savaş ve barış 3-Ulusal savunma 4-Dış ticaret ve 5-Yasa- lar. Politik konuşma ideolojiktir ve geneldir. (Kanunların genelliği ve soyutluğu)
insanları coşturmak ve duygularına hitap etmektir. Mantığın en az olduğu türdür. Konuşmacı bir şeyi/kişiyi ya övüyordur ya da kötülüyordur. Şimdiki zamanla ilgilidir, amaç ilgili şey/kişi hakkında dinleyenlere duygu yüklemektir.
duğu söylenir: ’’Sicilya’da zorbalığın çökü- şünden sonra, mülk sahiplerinin kaybettiği mallara yeniden kavuşmak amacıyla ortaya çıkmıştır. ’’ Aristoteles avukat ya da hakimlerden -retorik unsurlardan- önce yasalara değin- miştir. 2 tür yasa vardır: 1-Özel Yasa: Bel- li bir ülkedeki yazılı ya da yazısız yasalar 2-Genel Yasa: Evrensel hukuk yani adalet duygusu (hukukun genel ilkeleri). Kuvvet- ler ayrımının (yargı ve diğerleri için) teo- rik temelini atmıştır. Ona göre Amerikan filmlerindekinin aksine hakim olabildiğince az şey hakkında karar vermelidir. Hakimin hukuk yaratmasında olduğu gibi, ancak Kültür & Sanat 97 Kültür & Sanat > uygulayacak bir kural bulamıyorsa yasama yerine geçmelidir: Hakim kanunun konuşan ağzı olmalıdır. Bunun nedenleri: Yasaları yapmak farklı bir uzmanlık (Aristoteles de Platon gibi siyasetin bilgelere bırakılmasını savunduğundan, kamu tercihiyle ilgili bir görüş sunmamıştır) gerektirir, bunlar yar- gılamadaki gibi kısa sürede yapılmaz, tüm insanlara yönelik (genel) ve değindiği her konuya (soyut) yöneliktir. Halbuki yargı ka- rarlarında, kişilerin özellikleri ve konunun somut şartları önem taşır. Yani yargıç da- vadaki olayın gerçekliğine odaklanmalıdır. Aristoteles genel yargı sisteminden son- ra, adli konuşmacının retoriğine geliyor. Adli konuşmacının bilmesi gereken adli bilgileri tartışıyor ve günümüzdeki hukuk teorilerinin temellerini atıyor. Kötü (hukuka aykırı de- mek istiyor) davranış yasaya aykırı, bilerek ve isteyerek zararlı davranışlardır. Bu (tipik) davranışın ardındaki nedenleri (saik) 7 alan- da topluyor: Şans, Doğa, Zorlama, Alışkanlık, Uslamlama, Öfke ve Bedensel arzu. Aristo- teles sınıflamalardan sonra, yasanın elinin değemeyeceği alanları gösteriyor. Bir yarısı, kanunların tercihen düzenlemediği ahlaki ve görgü alanı. Diğer yarısı ise, yasamanın ter- cihen değil zoraki olarak düzenleyemediği alandır ki yasa koyucu her şeyi düzenleye- meyeceğine göre hakime belli oranda takdir yetkisinin verilmesi gerekir. Ör: Silah türle- rinin tümünü içeren bir düzenleme yapmak imkansızdır. Bu noktada hakimin hakkani- yete göre karar vermesi karşımıza çıkıyor (MK m: 4, BK m: 44), ki Aristoteles adaleti 2’ye ayırır: 1-Geniş anlamda adalet: Fazilet, erdem 2-Dar Anlamda adalet=hakkaniyet. Hakkaniyet, adil olmayan normların düzeltil- mesi değil, adil olmayan norm uygulamaları- nın düzeltilmesidir. Aristoteles 2 tür hakka- niyet öngörmüştür: a)Denkleştirici Adalet: Mutlak eşitlik. Ör: Kanun önünde herkes eşittir-An md: 10 b)Dağıtıcı Adalet: Farklı durumda olanlara farklı davranılmalıdır. Ör: Vergide adalet ilkesi. 6. Sonuç: Retoriğin hitabet sanatı oldu- ğu tanımı çok dardır. Bir avukatın giydiği takım elbisenin hakimi etkilemesi ya da Obama’nın başkanlık yarışında medya şovu (Pathos) kesinlikle retoriğin alanına girer. İnsanın başka bir insanla etkileşimde oldu- ğu yerde retorik vardır. Aristoteles, hocası Platon’un aksine retoriğe eğilmiş ve –bilim adamı ciddiyetinde - genel doğrular bulma- ya çalışarak sofist retoriğini de eleştirmiş- tir. Bunları yaparken mantık bilimine, siya- set teorilerine, hukuk teorilerine, bilimsel metodlara ilişkin insanlığa büyük bir miras bırakmıştır. 3 büyüklerden (Sokrates, Pla- ton ve Aristoteles) sonra gelen filozoflar, hukukçular, siyaset bilimciler, 3 büyüklerin birikimine katkıda bulunmuştur. (Felsefe- nin kümülatif ilerlemesi)Kanımca, insanın kolay yola girmeden doğru olan zorduru id- rak etmesi ve benimsemesi gerekir. Kolay- cılık ve kurnazlık uzun ömürlü değildir, kısa vadede yararlı olabilir ama uzun vadede mutlaka zarar getirir(Kurnaz bir öğrencinin derslerini kopya çekerek geçmesi gibi). İyi bir avukat olmanın yolu da kurnazlıktan de- ğil, ayrıntıcılıktan ve araştırmadan geçiyor olsa gerek diye düşünüyorum. Retorik hu- kukçuların okuması gereken bir kitap. Kaynakça 1. Aristoteles, Retorik, Yapı Kredi yayın- ları, 2006 2. Yaşar Karayalçın, Hukukda Öğretim –kaynaklar-metod, Banka Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, 2001 3. Michel Meyer, Retorik, Dost Kültür Yay(no: 89), 2009 4. Ömer Sevinçgül, Kolay kısa keyifli fel- sefe, Carpe Diem, 2007 5. Mustafa Tören Yücel, Hukuk Felsefesi, Başkent Matbası, 2005 6. Nevzat Toroslu, Ceza Hukuku Genel Kısım, Savaş Yay, 2005 > Kültür & Sanat 98 Kültür & Sanat BİR KAMU AVUKATININ MURAFAASI hakim bey Sözün bittiği yerdeyiz artık Söz savunmanın mavunmanın Şüphe Sanık lehine yorumlanır* mı acaba Söz biter de fikir bitmez Siz bunu çok iyi biliyorsunuz anlıyorsunuz beni hani Savunma hakkı kutsaldır Engellenmez engellenemez Engellemiyorsunuz zaten Biliyorsunuz ‘dünyanın günah keçisiyim İnsanlığın haklarını avucumun içinde tutarım Ama kendi haklarımı sağlamayı bir türlü beceremem(louis lande)’ Öyle bakıyorsunuz ki bana, Yüce Heyetinizin sadece gözleri parlıyor ateş gibi Anlıyorsunuz, anlıyorsunuz beni Corpus iurus civilis İnstitutions Anayasa Anayasal Kültür & Sanat 99 Kültür & Sanat > ahlak etik hukuksal hukuki hukuk devleti ‘Guguk Kuşu’ filmi, ne güzel filmdir o (kölelik, masumiyet, ihanet) o güzel sade renkli cübbeniz Benim sade siyah cübbem, hırpani cübbem! asil, onurlu Sizin gibi (zulüm, baskı, bürokrasi) Davanın reddini talep eder, vekalet ücreti ve yargılama giderlerinin karşı tarafa yüklenmesini arz ve talep ederim. Yüce Heyetinizden... * in dubio pro reo Melih UYSAL Yüklə 110,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|