11-tema. Tig’izliq o’lshew sistemalari reje
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 11-TEMA. TIG’IZLIQ O’LSHEW SISTEMALARI REJE: 1. Tıǵızlıq tuwrısında ulıwma túsinikler. 2. vaznli tıǵızlıq ólshew quralları. 3. Qalqovichli tıǵızlıq ólshew quralları. 4. Gidrostatik tıǵızlıq ólshew quralları. 5. vibratsion tıǵızlıq ólshew quralları. Tiykarǵı maǵlıwmatlar hám klassifikatsiyasi Elementlardıń qısıqlıǵı texnologiyalıq ónimdiń sapasın, birpara jaǵdaylarda bolsa quramında xarakterleytuǵın tiykarǵı parametrlerden esaplanadı. Tıǵızlıqtı avtomatikalıq ólshew ásbapları ximiya, azıq-túlik hám basqa sanaat tarmaqlaridagi bir qatar processlerdi kompleks avtomatlashtirishdagi zárúrli elementlerden bolıp tabıladı. Mısalı, bug'latuvchi apparatlar, absorber, distillyasion, rektifikatsion hám basqa apparaturalarni baqlaw hám de taǵı basqarıw tıǵızlıqtıń úzliksiz ólshep turılishini talap etedi. Birpara óndiriste suyıqlıqlardıń qısıqlıǵı erigen element konsentraciyasın anıqlaw maqsetinde olshenedi. Element massasınıń kólemge qatnası tıǵızlıq dep ataladı, yaǵnıy : - tıǵızlıq, kg/m3, m - elementtıń massası, kg; v- elementtıń kólemi, m3. Suyıqlıqtıń qısıqlıǵı temperaturaǵa baylanıslı hám normal (20°S) temperaturada tómendegi formula menen esaplanadı : 11. 5 - súwret. Nefelometrdiń principial sxeması. - suyıqlıqtıń jumıs temperaturası daǵı qısıqlıǵı, kg/m3 - cuyuqlik kólemiy keńeyiwiniń ortasha koefficiyenti 1/°S; t- suyıqlıqtıń temperaturası, °S. Sanaatda suyıqlıqtıń qısıqlıǵın ólshew ushın qalqovichli, vaznli, gidrostatik hám radioizotopli tıǵızlıq ólshewshiler eń ko‗p qo‗llaniladi. 2. Qalqovuchli tıǵızlıq ólshew ásbapları Qalqovichli tıǵızlıq ólshewshilerde Arximedning qalqovichga tásir etiwshi itarib shıǵarıwshı kúshiniń suyıqlıq qısıqlıǵına baylanıslılıgınan paydalanıladı. Bul ásbaplar júzip juretuǵın hám putkinley cho'kadigan qalqovichli boladı. Biripchi tur ásbaplarda tıǵızlıqtı ólshew sapası qalqovichning shógiw tereńligine baylanıslı boladı. Ekinshi tur ásbaplarda qalqovichning shógiw tereńligi ózgermeydi, tek onıń itaruvchi kúshi olshenedi, bul kúsh bolsa suyıqlıqtıń qısıqlıǵına proporsional boladı. Birinshi tur tıǵızlıq ólshewshilerde qalqovichning salmaqlıq kúshi qalqovichga bolǵan ortalıq tárepinen ta'cir etetuǵın itaruvchi kúsh menen teń salmaqlılıqlasadı. Qalqovich teń salmaqlılıqta turǵanında itaruvchi kúsh qalqovichning salmaqlıq kúshine teń boladı. Bunda tekserilip atırǵan ortalıq qısıqlıǵınıń hár bir ma`nisine qalqovichning málim batıw chukurligi uyqas keledi. Ózgermeytuǵın kesimli qalqovich ushın itaruvchi kúsh ańlatpası tómendegi kóriniste boladı : F= g s x. (18) 4. 1-suwretde júzip juretuǵın qalqovichli tıǵızlıq o‗lchash ásbapınıń Principial sxeması kursatilgan. Ásbap qalqovich 2, júzip juretuǵın ólshew ıdısı 1 den ibarat. Suyıqlıq ásbapǵa tarnov 7 arqalı kelip, tarnov 9 arqalı chikib ketedi. Suyıqlıq qısıqlıǵınıń ózgeriwi qalqovich hám ol menen baylanıslı bolǵan ózek 4 dıń jılısıwına alıp keledi. Ózek differensial transformator ózgertkich g'altagida jıljıydı. Ekilemshi (kursatuvchi yamasa belgilengenler kiluvchi) ásbap tıǵızlıq birliginde dárejelenedi. Temperaturanıń kimpensatsiyasi ekilemshi ásbaptıń ólshew sxemasına jalǵanǵan qarsılıq termometri járdeminde ámelge asıriladı. Tıǵızlıq ólshewshiler korroziyaga shıdamlı materiallardan tayarlanıp, agressiv suyıqlıqlar qısıqlıǵın ólshewde de isletiliwi múmkin. Aralıqlagi ózgertkichning túrine qaray tıǵızlıq ólshewshi elektrik yamasa pnevmatik unifikaciyalanǵan shıǵıw signalına ıyelewi múmkin. Ximiya, azıq-túlik hám basqa sanaat tarawlarında keń tarqalǵan tıǵızlıq ólshewshiler bir-birlerinen qalqovichning forması, kórsetiwlerdi aralıqqa uzatıw usılı boyınsha parıq etedi. Qalqovichli ásbaplar 1000... 1400 kg/m3 diapazon daǵı suyıqlıq qısıqlıǵın +2% anıqlıq menen o'lchaydi. 4. 2-suwretde qalqovichi putkinley cho'kadigan tıǵızlıq ólshewshiniń Principial sxeması ko‗rsatilgan. Bul ásbapda pnevmatik ózgertkich isletilingen ventil yamasa basqa toraytirish apparatı payda etgen basımdıń tómenlewi tásirinde suyıqlıq truba 13 ten halqa bóliwlegish arqalı ólshew kamerası I ga keledi hám shıǵarma trubkalar járdeminde truba 14 ten trubo- provodga uzatıladı Suyıqlıqtıń bunday baǵdarı aǵıs tezliginiń qalqovich 2 ge kórsetetuǵın tásirin joǵatadı. 4. 1-súwret. Qalqovuchli tıǵızlıqtı ólshew ásbapı. Qalqovich sharıkopodshipnikda turǵan hám zichlovchi silfon 10 nan ótetuǵın koromislo uchiga ornatılǵan. Koromislo posangi 11 arqalı teń salmaqlılıqlasadı, Posangi sonday retlenganki, qalqovich eń kishi tıǵızlıqqa iye bolǵan (ólshew ásbapınıń tómengi shegarası ) suyıqlıqta tómenge jıljıy baslaydı. Tıǵızlıq kóbeyiwi menen qalqovich kóbeytiliwshi, itaruvchi kúsh tásirinde kóteriledi hám sistema daǵı teń salmaqlılıq buz'ladı. 4. 2- súwret. Sho'kadigan qalqovuchli pnevmatik ózgertkichli tıǵızlıq Pnevmatik ózgertkich járdeminde teń salmaqlılıq qaytaldan tiklenedi. Onıń ushın ásbapǵa filtr, reduktor hám drossel 7 arasından hawa úzliksiz kelip turadı hám soplo 6 menen koromislo 3 uchiga ornatılǵan tosıq 5 arasındaǵı zazordan chikib ketedi. Qalqovich kóterilganda, tosıq soplo tárep jıljıydı, nátiyjede soplodan qısılǵan hawanıń atmosferaǵa shıǵıwı azayadı hám membranalı kuti 8 de hawa basımı asadı. Bunda membranadan itaruvchi richag 9 ǵa uzatılatuǵın kúsh asadı hám rolik 4 arqalı koromisloning oń uchi joqarıǵa kóteriledi, nátiyjede tosıq soplodan uzoqlashadi. Membranaǵa tásir etken hawa basımı qalqovichni itaruvchi kúshke proporsionaya bolıp, suyıqlıq qısıqlıǵınıń ólshewi esaplanadı hám ekilemshi ásbapı 12 arqalı olshenedi. Ólshewdiń tómengi shegarası (50 kg/m3) retlegish posangisi 11 ni qózǵaw jolı menen retlenedi. Ólshewdiń joqarıǵı shegarası hám diapazonı qalqovich hám de membrana gabaritlariga yamasa olardıń koromislo o‗qiga salıstırǵanda búklem aralıǵına baylanıslı. Ásbaptan ótken hawa sarpı o’zgermeytuǵın kesimli drossel 7 járdeminde anıqlanadı. Putkinley cho'kadigan qalqovichli tıǵızlıq ólshewshilerdiń hár túrli konstruksiyaları bar. Olar bir-birinen qalqovichining konstruksiyası, teń salmaqlılıqlaytuǵın apparat, kórsetiwlerdi aralıqqa uzatıwshı mexanizmdiń konstruksiyaları, avtomatikalıq temperatura kompensatsiyası usılı hám basqalar menen parıq etedi. Ximiya, azıq-túlik hám basqa sanaat tarawlarında keń tarqalǵan tıǵızlıq ólshewshiler bir-birlerinen qalqovichning forması, kórsetiwlerdi aralıqqa uzatıw usılı boyınsha parıq etedi. Qalqovichli ásbaplar 1000... 1400 kg/m diapazon daǵı suyıqlıq qısıqlıǵın ±2% anıqlıq menen o'lchaydi. Vaznli tıǵızlıq ólshewshiler vaznli tıǵızlıq ólshew ásbaplarınıń islew Principi qadaǵalaw qılınıp atırǵan suyıqlıqtıń málim bir turaqlı kóleminiń salmaǵın úzliksiz tartıp turıwǵa tiykarlanǵan. Taza suyıqlıqlar qısıqlıǵın ólshewden tısqarı vaznli tıǵızlıq ólshewshiler suspenziya hám quramında qattı elementlar bolǵan suyıqlıqlar qısıqlıǵın ólshewde de isletiledi. 5. 1-suwretde pnevmatik ózgertkichli vaznli tıǵızlıq ólshewshiniń Principial sxeması keltirilgen. 5. 1-rostm. Vaznli zichlik o'lchagich. Suyuqlik rezina tornov va metall silfonlari 3 bólgan sirtmoqsimon trubka 1 va 2 dan zardaadi. Sirtmoqsimon trubka pnevmo-o'zlargartkichning to'shlariǵi 14 bilan boǵliq Suyuqlik zichligi oshganda sirgmoksimon trubkaning vazni o'rtadi va u pastga harakatlanadi, soplo 13 bilan to'shlariq 14 orasidagi zazor kichrayadi, o'zlargartkichdagi bosim kótariladi. Unifikatsiyalangan pnevmatik signal kuchaytirgich orqali silfon 16 ga uzatiladi (teskari oloqa). Silfondagi bosim suyuqlik zichligining o'zlargarishiga proporsional o'zlargaradi va shkalasi zichlik birligida dorajalangan ikkilamchi asbob bilan o'lchanadi. Asbob Suyuqlikning zichlngini sirtmoqsimon trubka tóldirilayotgan pallachatdagi amaliy temperaturada o'lchaydi. Vaznli zichlik o'lchagichlarning afzalligi trubka kesimining doimiyligi va trubkadan suyuqlikning katta tezlikda zardaishidir. Bu esha suyuqlik torkibidagi qattiq jismlarning trubka tubiga (davorlariga) chókishiga yól qóymaydi. Sonoatda 500 dan. 2500 kg/m3 o'lchash chegaralariga móljallangan vaznli zichlik o'lchagichlar chiqariladi. O'lchashdagi asosiy xatolik +2 %. 5. 2-rostmda Toshkent Davlat Texnika universiteti (udingi Toshkent politexnika instituti ) ning xodimlari ichlab chiqqan zichlik o'lchagichning sxemasi keltirilgan. U korpus 1 va o'lchash asbobi 2 dan iborat. Korpus ishvaorat qilinayotgan suyuklik solingan kamera 5, bufer suyuqlik bilan tóllirilgan oraliq kamera 4 va pnevmoózgartkich rolinii óynaydigan kamera 5 dan iborat. Zichligi o'lchanayotgan suyuqlik kamera 5 ga kirish shtutseri 6 orqali tóxtovsiz hovonchab turadi va undan tókish shtutseri 7 orqali chiqib ketadi, bu esha kamerada suyuqlikning bitta sathda turishini táminlaydi. Oraliq gidravlik kamera 4 idish 5 ning tubi 8 ning siljishini uzatish uchun móljallangan, u bikr rusumzli elastik membrana 9 dan iborat, rusumz kamera 4 ning tubida o'rnatilgan. Kamera 5 soplo 10 bilan jihozlangan. Siqilgan havo fuba 11 orqali kamera 5 ga doimiy drossel 12 orqali kiradi. Membrana 9 ning bikr rusumzi soplo 10 ning to'shlariǵi ROLINI óynaydi. Membrana 8 ning suyuqlik vazni (zichligi) ga boǵliq bólgan siljishi oraliq kamera 4 orqali membrana r ga beriladi, bu membrana siljib soplo 10 ni jipsitadi. Kamera 5 dagi havo bosimi o'lchash asbobi 2 yordamida ishvaorag kilib turiladi va suyuqlikning zichlik o'lchovi bólib xizmat qiladi. Membrana-vaznli zichlik o'lchagich o'lchash fahmliligi va aniqligini oshirishga imkon beradi. 5. 2 - rostm. Membrana -vaznli tıǵızlıq uchagichning sxeması 4. Gidrostatik tıǵızlıq ólshewshiler Gidrostatik tıǵızlıq ólshewshiler ózgermeytuǵın biyikliktegi suyıqlıq ústininiń basımın ólshew ushın xızmet etedi. Gidrostatik tıǵızlıq ólshewshiler keń tarqalǵan, sebebi bul ásbaplar ápiwayı dúzilgen hám analiz qılınıp atırǵan suyıqlıqqa ornatılatuǵın datchiklarda háreketlenetuǵın bólimler joq. Olardıń islew Principi tómendegishe: Suyıqlıq sırtına salıstırǵanda N tereńliktegi R basım tómendegishe ańlatpalanadı : Suyıqlıq ústininiń bálentligi N ózgermeytuǵın bolsa, basım R Suyıqlıq qısıqlıǵınıń ólshewi boladı. Gidrostatik tıǵızlıq ólshewshilerde suyıqlıq ústininiń basımı, ádetde, suyıqlıq arasından inert gaz (hawa ) ni úzliksiz haydab ólshep turıladı. Bul gaz (hawa ) dıń basımı suyıqlıq ústini basımına proporsional (.pezometrik tıǵızlıq ólshewshiler), Suyıqlıq ústininiń basımın bul usılda ólshew kórsetiwlerdi aralıqqa uzatıw múmkinshiligin beredi. Haydaladigan inert gaz suyıqlıq qásiyetlerine kóre saylanadı. Haydaladigan gaz sarpı úlken bolmay turaqlı bolıwı shárt, sebebi sarptıń ózgerip turıwı ólshewde qosımsha aljasıqlarǵa alıp keliwi múmkin. Ádetde, suyıqlıqtıń túrli biyikliktegi eki ústinindegi basımlar ayırmashılıǵı olshenedi (differensial usıl ). Bul bolsa ólshenip atırǵan tıǵızlıqtıń anıqlıǵına tásir kórsetetuǵın úst ózgerislerin joǵatadı. Etalon suyıqlıqtıń qısıqlıǵı tekserilip atırǵan suyıqlıqtıń qısıqlıǵına jaqın etip saylanadı. Ol halda h0 = h bolsa, basım - tekserilip atırǵan suyıqlıqtıń qısıqlıǵı minimal boladı. Eger tekserilip atırǵan suyıqlıqtıń qısıqlıǵı maksimal bolsa, basımlar ayırmashılıǵı maksimal bahaǵa iye boladı. Ásbapda etalon suyıqlıqlı ıdıs 2 tekserilip atırǵan suyıqlıqlı ıdıs 1 den joqarıroqda jaylasqan. Etalon hám tekserilip atırǵan suyıqlıqtıń temperatura koefficiyenti birdey bolıp, olardıń temperaturası teń bolsa, temperatura kompensatsiyası avtomatikalıq túrde támiyinlenedi. Gidrostatik tıǵızlıq ólshewshiler sanaatda 900... 1800 kg/m3 ólshew diapazonına qaratb shiǵarıladı. Bul ásbaplardıń tiykarǵı qateligi ±4%. Silfonli, tenzometrik, ximotron hám basqa tıǵızlıq o‗zgartkichlari gidrostatik tıǵızlıq ólshewshilerdiń túrleri bolıp tabıladı. Silfonli tıǵızlıq ólshewshilerde (5. 4-súwret) ólshenip atırǵan ortalıq qısıqlıǵınıń ózgeriwi qadaǵalaw qılınıp atırǵan ıdısda jaylastırılǵan basqa elementlerdiń deformatsiyasini vujudga keltiredi. Ólshew kamerası ishinde bir-birinen málim aralıqta silfonlar 11 hám 14 jaylastırılǵan bolıp, olar koromislo 13 menen birlestirilgen boladı. Ólshew kamerası ishindegi suyıqlıqtıń qısıqlıǵı ózgerganida silfonlarning deformatsiyasi ózgepadi hám koromislo óziniń tayansh noqatı átirapında búriladi. Koromislo 13 múyeshtegi richag 9 arqalı unifikaciyalanǵan pnevmo ózgertkichning T - simon richagi 1 menen birlesken. Richagning shıǵıwı daǵı germetiklikni membrana 10 támiyinleydi. CHiqish konstruksiyası richag 9 dıń búklem múmkinshiligın názerde tutadı. Silfonlar 11 hám 14 dıń, sonındek, ólshenip atırǵan suyıqlıq temperaturasınıń ózgeriwi keltirip shıǵaratuǵın qátelikti kompensatsiyalaw ushın mólsherlengen silfon 12 dıń ishki boslıqları izbe-iz ventilli naycha menen birlestirilgen. Silfonlar qısıqlıǵı minimal bo‗lgan qadaǵalaw qılınıp atırǵan suyıqlıq menen toldırılǵan. PJS- P tıǵızlıq ólshewshii 500-2500 kG/m3 diapazonındaǵı tıǵızlıqtı ólshewge múmkinshilik beredi. 5. 5-suwretde tenzometrik tıǵızlıq ólshewshiniń sxeması keltirilgen. Qadaǵalaw qılınıp atırǵan suyıqlıq ıdıs 1 ge shtutser 2 arqalı úzliksiz túsip turadı hám odan tógiw shtutseri 3 arqalı shıǵıp ketedi, bul bolsa ıdısda mudami birdey úst bolıwın támiyinleydi. Tiykarǵı ıdıs 1 dıń ishinde etalon suyıqlıq menen toldırılǵan ıdıs 4 jaylastırılǵan bo‗lib, onıń qısıqlıǵı qadaǵalaw qılınıp atırǵan ónimdiń minimal qısıqlıǵına teń bolıwı kerek. Etalon suyıqlıq tuynuk 5 arqalı kiredi, artıqshası bolsa tógiw trubasi 6 orkali shıǵıp ketedi. Bunıń menen júzediń turaqlılıǵına, ballast basımdıń hám temperatura ózgerisleriniń kompensatsiya etiliwine eriwiladi. Qadaǵalaw qılınıp atırǵan ónim qısıqlıǵı azǵantay ózgeriwi menen elastik element 8 dıń orayına elimlab jabıwtirilgan tenzodatchik 7 dıń qarsılıgı ózgeredi. Tıǵızlıq ólshewshii retinde elektron avtomatikalıq kópir 9 qollanılǵan bolıp, onıń elkalarining birine tenzodatchik 7 jalǵanǵan. Kópir shkalası tıǵızlıq birliklerinde dárejelengen. Ólshewdiń tómengi shegaraları kópir shkalasın dárejelashda ıdıslar 1 hám 4 ni qısıqlıǵı tekserilip atırǵan suyıqlıqtıń minimal qısıqlıǵına teń bolǵan suyıqlıq menen to'dirishda anıqlanadı 5. Radioizotopli zichlik o'lchagichlar Radioizotopli zichlik o'lchagichlarning ichlash prinsipi radioaktiv manba nurlarining suyuqlikdan zardaishida yutilishiga asoslangan. Bular suspenziya, pulpa, agressiv va katta bosimli suyuqliklarning zichligini o'lchashda ichlatilishi mumkin. O'lchash asboblari o'lchanayotgan muhit bilan kongaktsiz boǵlangan. Bu esha bunday asboblarning afzalligiga kiradi. Radioizotopli zichlik o'lchagich torkibiga nuplanishlar manbai va priyomnigi kiradi, uniń chiqish signali avtomatik pogensiometrga beriladi. Priyomnik qabul qiladigan nurlanish intensivligi truboprovoddan oqib zardaadigan suyuqlikning zichligiga boǵliq bóladi: zichlik qoncha kagta bólsa -nurlarning yutilishi shuncha kuchli va priyomnikning kirishida signal shuncha kuchsiz bóladi. Bu signalning kattaligiga quvur davorlarining qolinligi, suyuqlik torkibi va manba nurlanishini kamaytiradigan boshqa omillar ta'sir qiladi. Bu omillarning ta'siri turǵun bólganligi sababli asbobni dorajalashda uingan tuzatmani kórsatishlarga kiritish yuli bilan hisobga uinadi. 5. 7- rostmda PJR-2 tipidagi suyuqlik zichligini o'lchash radioizotopli asbobning bloksxemasi keltirilgan. Suyuqlik zardaadigan truboprovod 2 ham radioaktiv nurlanish manbai 1 va nurlanish priyomnigi 3 o'rnatilgan. Nurlatkich sifatida radioaktiv izotoplar (So60, Cs137) ichlatilgan. Gamma nurlar truboprovod davorlari va ishvaorat qilinayotgan suyuqlik katlamidan o‗tib, nurlanish priyomnigiga keladi. O‗lchanayotgan zichlikning funksiyasi bólgan priyomnikning elektr signali blok 4 ham shakllanadi va elektron o'zlargartkich 5 kirishiga uzatiladi. Manba 9 dan chiqqan nurlar kompensatsion pona 10 dan zardaib, priyomnik 11 ga keladi va blok 12 ham ichlangan elektr signali hamda yuqorida aytilgan elektron o'zlargartkich 5 ga keladi. Manba 9 priyomnik 11 va blok 12, manba 1 priyomnik 3 va blok 4 ga óxshash. Signallar farqi elektron o'zlargartkich orqali kuchaytiriladi va reversiv dvigatel 6 ga uzatiladi. Reversiv dvigatel kompensatsion pona 10 va ikkilamchi asbob 8 ning differensial transformatorli datchigidagi plunjer 7 bilan boǵliq Signalning kattaligi va ichorasiga tiyrab reversiv dvigatel ponani signallar farqi nolga tenglashguncha siljitadi. Kórsatuvchi asbob bilan boǵlangan pona siljishining qiymati suyuqlik zichligining o'zlargarishiga proporsional. 5. 7-rostm. Radioizotopli zichlikni o'lchash asbobi. PJR-2 zichlik o'lchagichining o'lchash diapozoni 600 - 2000 kg/m3, asbobning o'lchash xatoligi + 2%. Sonoat radioizotopli zichlik o'lchagichlardan PJR-2, JR-2 N, PJR-5, PR-1024 va boshqalar. Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|