Plan:
1.İnsan hüquqları ilə bağlı nəzəriyyələr
2. İnsan,vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təminatı
3.Azərbaycan Respublikasında insan hüquqlarının təmin edilməsi
Giriş
İnsan hüquqları müasir dünyanın ən aktual problemlərindən biridir.İnsan
hüquqlarının anlayışı və təbiəti haqqında danışmazdan əvvəl bu ideyanın
tarixi inkişafını nəzərdən keçirmək lazımdır.İnsan hüquqları ideya sının tarixi
kökü təxminən e.ə.VI-V-ci əsrlərə gedib çıxır.Belə ki, hələ o dövrdə Afina və
Romada bu ideyalar meydan a gəlməyə başlamışdır.Doğrudur, bu fikirlər o
zaman insan hüquqları adlanmasa da, onla r öz mahiyyəti etibarilə indiki
insan hüquqlarının ilk rüşeymləri idi.Buna misal olaraq, ilk demokratlardan
olmuş Afinalı Periklin xalqın xeyrinə həyata keçirdiyi islahatları və ya
Qədim Romada plebeylerlə patrisilər arasında gedən mübarizəni göstərə
bilərik.Lakin o dövrdə insan hüquqları dedikdə yalnız quldurlara məxsus
hüquqlar göstərilirdi və qulların heç bir hüququ yox idi.
Cəmiyyət inkişaf etdikcə insanlar öz hüquqları uğrunda daha mütəşəkkil
mübarizə aparmağa başladılar.Elə bunun məntiqi nəticəsi olaraq,1215-ci
ildə İngiltərədə dünya tarixində insan hüquqlarına dair ilk sənəd olan
“Böyük Azadlıqlar Xartiyası (Maqna Carta)” qəbul olundu ki,bu sənəd indi
də öz əhəmiyyətini qoruyur.Bu sənədin əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, dünya
tarixində ilk dəfə olaraq, kral öz hakimiyyətini feodalların xeyrinə
məhdudlaşdırırdı.Bundan sonra İngiltərədə insan hüquqları uğrunda
mübarizə daha da gücləndi və 1689-cu ildə Hüquqlar haqqında Bill qəbul
olundu ki, bu da insan hüquları sahəsində bəşəriyyətin daha bir nailiyy əti
idi.
Bütün bunlara baxmayaraq,insan hüquları ilk dəfə 18 -ci əsrdə öz elmi
izahını tapdı.Bu dövrün böyük mütəfəkkirləri Monteskyö,Russo,Hobbs,Lokk
və digərləri insanların ayrılmaz, təbii hüquqlarının oldu ğunu göstərir və
deyirdilər ki,bu hüquqları onlardan heç kəs, hətta dövlət belə ala bilməz.18 -
ci əsrin bu liberal fikirləri öz əksini 2 əsas sənəddə:1776-cı ildə ABŞ-da
qəbul olunmuş İstiqlaliyyət Bəyannaməsində və 1789 -cu ildə Fransada qəbul
olunmuş insan və vətəndaşların hüquqları haqqında bəyanna mədə tapmışdır.
Dövlətin başlıca vəzifəsi insan hüquqlarını müdafiə etməkdir -İstiqlaliyyət
Bəyannaməsinin əsas xüsusiyyəti budur.Bundan ba şqa, bəyannamədə
göstərilir ki,xalq yalnız o hökümətə tabedir ki,həmin hökümət xalqın azad
inkişafını təmin etməyə səy göstərir.Bu fikir öz dövrü üçün çox qabaqcıl
ideya idi
Insan və vətəndaşların hüquqları haqqında bəyannamənin ən mühüm
xüsusiyyəti onun universal xaraktar daşımasıdır.Yəni o,yalnız fransız
xalqının deyil,bütün bəşər övladlarının təbii hüquqlarını bə yan
edirdi.Burada göstərilirdi ki,insan hüquqlarının unudulması və ya ona
biganəlik ictimai bəlaların və hökumətdə korrupsiyanın əsas səbəbidir.Bu
fikir dogrudan da, tarixin inkişafı ilə öz təsdiqini tapdı.
20-ci əsrin ortalarına kimi insan hüquqlarını hələ də bütün dünya ölkələri
qəbul etmirdi.Bu yolda ilk addım BMT tərəfindən atıldı:1948 -ci ilin aprelin
10-da BMT-nin Baş Assambleyası Ümümdünya İnsan Hüquqları
Bəyannaməsini qəbul etdi.Bəyannamə preambula və 30 maddədən ibarət
idi.Burada göstərilirdi ki,irqindən,dərisinin,rəngindən,cinsindən,dilindən,
əqidəsindən, siyasi mənsubiyyətindən, milli və sosial mənşəyindən,əmlak
vəziyyətindən və digər hallardan asılı olmayaraq, bəyannamədə göstərilən
hüquqlar bütün insanlara aiddir.Bu bəyannamədən sonra,1996-cı il dekabrın
16-da BMT “Mülki və Siyasi hüquqlar haqqında” və “İqtisadi, sosial və
mədəni hüquqlar haqqında” paktlar qəbul etdi ki,bunlar hal-hazırda insan
hüquqlarına aid əsas sənədlər sayılır.
1.İnsan hüquqları ilə bağlı nəzəriyyələr
Müasir dövrümüzdə insan hüquqlarına aid baxışlar vahid deyil.Belə ki,
insan hüquqlarına aid əsasən iki nəzəriyyə mövcuddur.Bunlar relyativist və
universalist nəzəriyyələrdir.
Relyativistlərə görə, insan hüquqları əsasən Qərb mədəniyyətinin
məhsuludur və bu huquqlar Asiya və Afrika ölkələrində təsdiq edilə
bilməz.Onların fikrincə, Qərbdə insan hüququ kimi tanınan hər hansı bir
norma digər mədəniyyətlərə malik ölkələrdə tanınmaya da bilər.Onlar bunu
mədəniyyətlərin və dinlərin müxtəlifliyi və ölkələrin müxtəlif iqtisa di gücə
malik olması ilə əlaqələndirir və belə hesab edirlər ki, bu hüquqlar universal
deyil.
Universalist nəzəriyyənin tərəfd arları isə göstərirlər ki, insan hüquqları
yalnız Qərb üçün deyil, həm də bütün bəşəriyyət üçün qəbul olunan
normalardır.Onlar bildirirlər ki,mədəniyyətindən və dilindən asılı
olmayaraq, azad yaşamaq, vicdan azadlığı,öz dininə etiqad etmək, işgəncəyə
məruz qalmamaq, qanunsuz təqib olunmamaq,öz fikrini azad sürətdə ifadə
etmək, dövlət idarəçiliyində iştirak etmək və digər hüquqlar istənilən
cəmiyyətdə məqbul sayılır.Doğrudan da, elmi təhlillər göstərir ki,
universalistlərin nəzəriyyəsi daha obyektiv və elmidir.İnsan hüquqlarının
yaranmasının özünü də üç mərhələyə bölürlər:
Birinci mərhələyə 18 -ci əsrdə Avropada baş vermiş burj ua inqilabları
nəticəsində yarana mülki və siyasi hüquqlar (yaşamaq hüququ, köləliyin
ləğvi, işgəncənin ləğv edilməsi, şəxsi toxunulmazlıq hüququ və digər
hüquqlar) daxildir.
İkinci mərhələyə 19 -cu əsrdə sosialist və kommunist ideyaların təsiri ilə
yaranan sosial və iqtisadi hüquqları (əmək hüququ, təhsil hüququ, sosial
təminat hüququ və digərləri) aid etmək olar.
Üçüncü mərhələyə isə, 20 -ci əsrdə yaranmış kollektiv hüquqları aid edə
bilərik.Bunlar əsasən ətraf mühitin mühafizəsi, xalqın öz müqəddərat ını təyin
etmək hüququ və digər hüquqlardan ibarətdir.Bu hüquqlar 1955 -ci ildə
Dostları ilə paylaş: |