255v Ne ata aytmaЄ bilд belgilidir



Yüklə 118,5 Kb.
tarix07.11.2018
ölçüsü118,5 Kb.
#78407


Bəxtiyar Tuncay
QRİQORİ HAMAMA VƏ ONUN ALBAN (QARQAR-QIPÇAQ) DİLİNDƏ QƏLƏMƏ ALDIĞI “ALBAN DİLİNİN QRAMMATİKASI” ƏSƏRİNDƏN BİR FRAQMENT
Tarixi mənbələrdən məlum olduğu kimi, 866-cı ildə Albaniyanın ilk hökmdarlar sülaləsi hesab edilən Aranşahlar nəslinə mənsub Qrirori Hamama adlı xristian bir bəy ərəblər tərəfindən vaxtilə babası Səhl ibn Sumbata hədiyyə edilmiş torpaqlarda (Şəki ətrafındakı geniş ərazilər) özünü Arran, yəni Albaniya xanı elan etmiş və dərhal da öz xanlığında xristian albanlar üçün məktəblər açdırmış və özü də həmin məktəblərdə uşaqlara tədris edilmək üçün alban dilinin qrammatikasına aid bir kitab da yazmışdır (Гукасян 1978: 25-26).

Trakiyalı Dionisinin “Qrammatika”sına bənzədilməklə (Геюшев 1984: 168; Сумбатзаде 1990: 68), Aristotel və Platon ruhunda, daha dəqiq desək, qrammatika, ilahiyyat, fəlsəfə və təbiətşünaslıq biliklərini özündə əks etdirən lakonik sual-cavab formasında (Гаркавец 2002: 304) qələmə alınmış bu əsərin sonralar erməni “dilçi”ləri üçün həsəd və ilham mənbəyinə çevrildiyi, nəhayət, XVll əsrdə həmin əsərin əsasında, erməni dilinə tərcümə edilməklə, hay dilinin ilk qrammatika kitabının yazıldığını erməni müəlliflərinin özləri etiraf edirlər.

Maraqlıdır ki, bir ermənidilli əlyazmada həmin əsərə, daha doğrusu, onun bir fraqmentinə həm erməni dilinə tərcümədə, həm də alban orijinalının dilində rast gəlinməkdədir. Yəni Qriqori Hamamanın qələminə məxsus kitabın bir fraqmenti hansısa möcüzə şəklində dövrümüzədək ulaşa bilmişdir. Söhbət hazırda Matedaranda saxlanılan 3522 № - li əlyazmadan və orada əksini tapmış kiçik bir albandilli mətndən gedir (Ц‘уц‘ак 1965-1970; Гаркавец 2002: 304; Гаркавец 2007: 895-906).

XVll əsrdə Lvovda tərtib edilən bu əlyazma erməni dilində olsa da o, erməni hərfləri ilə eyni mənşəli alban əlifbası, daha dəqiq desək, notrqir xətti (Гаркавец 2002: 304) ilə qələmə alınmışdır ki, bu da əlyazmanın müəllifi hesab edilən Avedikin alban olduğunu təsdiqləyir. Ehtimal ki, əsəri erməni dilinə çevirən də, ona ön söz yazan da elə bu şəxsdir.

Məlumat üçün bildirək ki, ermənilər və albanlar üçün əlifba düzəldən suriyalı xristian missioner Mesrop Maştots hər iki xalqa eyni işarələrdən ibarət əlifba düzəltmiş və bu əlifbalar bir-birindən sadəcə yazı xətlərinin dəyişkənliyi ilə fərqlənmişdir. Ermənilər tərəfindən “bolorqir” və “notrqir” adlandırılan xətlərdən birincisindən haylar, ikincisindən isə albanlar (qarqar-qıpçaqlar) istifadə etmişlər (Tuncay 2010: 39).

Albandilli mətnin təhlili göstərir ki, alban olduğu anlaşılan Avedik adlı şəxs Qriqori Hamamanın məlum əsərini təkcə erməni dilinə çevirməmiş, çox gümün ki, bundan öncə əsərin orijinalını redaktə edərək zənginləşdirməyə də girişmişdir. Bəlkə də bunu o yox, Hamamanın “Qrammatika”sının vaxtı ilə üzünü çıxarmış ondan əvvəlki mirzələrdən biri etmişdir. Bunu indi müəyyənləşdirmək çox çətindir. Fəqət bir şeyi tam dəqiq demək olar ki, bunu edən şəxs əslində ilahiyyat və təbiətşünaslıqla bağlı fikirlərin yer aldığı hissəni genişləndirmək istəmiş, kitabın əsl hədəfinin məktəblilərə qrammatikanı öyrətmək olduğunu gözardı etmiş və öz fikirlərini orijinalın dilinin şivəsindən və qrammatik kateqoriyalarından fərqlənən, zamanla polyak dilinin təsiri ilə bir qədər deqradasiyaya uğrayaraq qrammatik quruluşu və leksik tərkibi bir qədər təxrib olan bir şivədə izhar etmişdir. Bu üzdən də əsərin, daha doğrusu onun dövrümüzədək ulaşan fraqmentinin hansı hissəsinin orijinal, hansı hissəsinin isə Avedik və ya başqa bir mirzə tərəfindən əlavə edilən və ya dəyişdirilən hissə olduqlarını müəyyən etmək heç bir çətinlik törətmir. Üstəlik orijinal hissə ilə dəyişikliyə uğramış hissələri ayrıd etməyə kömək edən başqa bir cəhət də var. Hamamanın yazdığı cümlələr şagirdlərin asan qavrayacağı və asan yadda saxlaya biləcəyi bir şəkildə, yəni olduqca qısa formada yazılmışdır. Dəyişikliyə uğrayan cümlələr isə ağır fəlsəfi əsərlərin uzun, çətin anlaşılan və ilk oxunuşdan yadda saxlanılması zor olan cümlələrini xatırladır.

Aşağıda sözügedən əsərin dövrümüzədək ulaşmış fraqmentini sevgidəyər oxuculara olduğu kimi təqdim edirik (mirzənin müdaxilə etdiyi yerlər qalın şriftlərlə verilir):
-Ne ata aytmax bilə belgilidir?

-Ki, oğlu bar.

-Kimninq neməsisen sen?

-Atanınq.

-Kimninq neməsimen?

-Atanınq.

-Kimninq neməsidir ol?

-Atanınq.

-Kimninq neməsidir bu?

-Atanınq.

-Kimninq neməsidirlər bular?

-Atanınq.

-Kimlərninq nemələridirlər alar?

-Atanınq.

-Xayda ettinq sen?

-Tenqridə.

-Kimgə umsandınq sen?

-Tenqrigə.

-Kimninq bilə yeberdinq sen?

-Tenqri bilə yeberdim men.

-Kim bilə yeberdi bu?

-Tenqri bilə yeberdi bu, ol.

-Kim bilə yeberdi ol?

-Tenqri bilə yeberdi ol.

-Kim bilə yeberirsen?

-Tenqri bilə yeberiyirim (olmalıdır “yeberimen”)men, ya ata bilə.

-Kim bilə yebersərsen?

-Tenqri bilə yebersərim (olmalıdır “yebersərmen”) men, ya ata bilə.

-Kim bilə bardınq sen?

-Tenqri bilə bardım men.

-Kim bilə barıyırsen?

-Tenqri bilə barıyırmen.

-Kim bilə barsarsen ya ketsərsen?

-Tenqri bilə, ya ata bilə ketsərmen.

-Kim bilə ettinq anı?

-Tenqri, ya oğul bilə ettim bunu.

-Kim bilə etiyirsen?

-Tenqri ya Can bilə etiyirmen, ya alıyırmen.

-Kim bilə etəcəksen? Tenqrilix bilə etecegim men, ya alsarmen.

-Neninq bilə yasadınq ol nemeni, ya bu nemeni?

-Bu nemə bilə, ya ol nemə bilə.

-Kimni xoldunq sen?

-Tenqrini xoldum men.

-Hali kimni xolıyırmen men?

-Tenqrini.

-Sonqra kimni xolsarsen sen?

-Tenqrini xolsarmen.

-Kimni izdiyir bu?

-Tenqrini izdiyir oşta ol.

-Kimni izdiyir ol?

-Tenqrini izdiyir ol.

-Kimlərni xolarlar bular, ya alar?

-Tenqrini xolıyırlar oşta bular, ya alar.

-Ol vaxt kimdən yeberildinq sen?

-Tenqridən yeberildim men.

-Hali kimdən yeberildinq sen, xardaş?

-Tenqridən yeberildim men, biyağalarпm, canım.

-Xaysıdan yeberildinq sen, dostum menim?

-Tenqridən yeberildim men, seyiklü atam menim.

-Kimdən yeberildi oşta ol ya ol?

-Tenqridən yeberildi bu, ya ol.

-Xaydan keldinq sen, ya oşta ol, ya ol, ya bu?

-Tenqridən ya atadan.

-İşlərsen?

-Heyə, işlərim.

-İşlərsen?

-Işləməm.

-Işlərsen?

-Heyə, işlərim.

-İşlərsen?

-Işləməm.

-Nek işləməzsen?

-İzdəməm işləməx.

-Nek kləməzsen?

-Zera ki, bolmam.

-Nek kləməssen?

-Zera ki, bolmam.

-Ne üçün bolmassen?

-Anınq üçün bolmam, zera yoxtır xuvatlıxım.

-Kim yarattı seni?

-Tenqri.

-Kimninq yaratılqanı sen?

-Tenqrininq.

-Kimgə umsandınq sen?

-Tenqrigə.

-Kimninq bilə xuvatlandınq sen?

-Tenqri bilə

-Kimdən yeberildinq sen? Tenqridən.

-Atam menim.

-Kimninq toğuşusu sen?

-Atamnınq menim.

-Kimninq boldu toğuşunq seninq?

-Atamnınq menim.

-Kimni xolarsen?

-Atamnı menim.

-Kimdən keldinq sen? Atamdan menim. Ey ata, işit manqa da ber xoltxamnı menim.

-Ne toğdunq sen?

-Oğul.


-Kimgə sen ata?

-Oğluma menim.

-Kimdə boldu atalıxınq seninq?

-Oğlumda menim.

-Kimninq bilə sensen?

-Oğlum bilə menim.

-Kimdən fərahlanırsen sen? Oğlumdan menim.

-Ne bar seninq?

-Canım bar menim.

-Kimninqsen sen barlıxın?

-Canımnınq menim barlıxı.

Kimdə xuvatlandınq sen?

-Canımda.

-Ne aytarsen canınqnı seninq?

-Tensizdir canım menim.

-Kimdən yeberildinq sen?

-Candan.

-Xaysılardırlar bunlar?

-Canlar.

-Kimlərninqdirlər bunlar?

-Canlarnınq.

-Kimlərgə berirsen bunlarnı?

-Canlarğa.

-Kimlər bilə yeberiyirsen bunlarnı?

-Canlar bilə.

-Kimlərni xolarsen?

-Canlarnп.

-Kimlərdən yeberildinq sen?

-Canlardan.

-Kim etti seni?

-Tenqrilix.

-Kimninq etilgənisen sen?

-Tenqrilixninq.

-Kimgə işanıyırsen?

-Tenqrilixkə.

-Kim bilə etildinq sen?

-Tenqrilik bilə.

-Kimni bildinq sen sanqa etüçi?

-Tenqrilikni.

-Kimdдn etildinq sen?

-Tenqriliktən.

-Neçik inanırsen Tenqrini?

-Üçlüx da bir.

-Kimninq inanğanısen sen?

-Errortutiunnunq.

-Kimgə inanırsen sen?

-Errortutiunğa da bir Tenqrigə.

-Kim bilədir toxtalğanı inamnınq seninq?

-Errortutiun bilə.

-Xaysın tapunıyırsen?

-Ari Errortutiunnu.

-Kimdən toxtatılgandır inamınq seninq?

-Ari Errortutiundan.

-Nedir?


-Tenqridir.

-Nedir Tenqri?

-Biydir.

-Neçik?


-Ki, yaratuçıdır.

Nedən?


-Zera ki, kendininq yaxşılıxnı özgələrgə kləvüçidir.

-Ne türlü nemədən?

-Zera terbiyatından yaxşıdır.

-Nedir nışanı Tenqrininq?

-Nışansızdır.

-Nedən?


-Zera ki etilməgən da ölümsüzdür.

-Ne türlü nemədən?

-Zera ki, yerişilməgən da tergələnməgəndir. Anqlanmasızdır Tenqri.

-Evet, xuvatka körə nışanlattılar ari atalar ki, Üçlüx da birdir.

-Ne türlü?

-Üç boyda bir tarbiyatdır.

-Neçik?

-Ata da Oğul da Ari Candır.

-Paylaşmaxı neçiktir?

-Ata toğuruçı da Oğul to©ğurulğan da Can axkan.

-Almaxlıx kim kimdən?

-Oğul toğmax bilə ilgəri kelir Atadan, da Can axınmax bilə kenə ol Atadan.

-Ne türlü ölçöv bilə?

-Barabar Üçlüxtir.

-Bardır ululux da kiçilix ya eksiklik?

-Yox, tek barabar da birdirlər haybat bilə da ululux bilə.

-Ölçməxlixi ne xadardır?

-Ölçövsüz da xarərsiz da sansızdır.

-Negə oxşaştır Tenqri?

-Oxşaşsızdır.



-Ne üçünn dir oxsıassız?

-Zera ki, barça barlıxlardan dağın özdəndir.

-Nedən dir barça barlıxlardən özdən?

-Zera ki, barça barlıxlar tür-türlü bolğanda teşkirilməxsizdir.

-Ne üçün barça barlıxlar türlü-türlülənir da teşkirilir da Tenqri türlütürlülənməz da teşkirilməz?

-Zera ki, barça barlıxlar yoxtan bolğandırlar, da Tenqri bolmagan barlıxtır; barça barlılar başlanğandırlar, da Tenqri başlanmağandır; barça barlıxlarnınq səbəp bar, da Tenqri səbəpsizdir; barça barlıxlar zamanlıdırlar, da Tenqri zamansızdır.

-Nedir eutiun?

-Homattır.

-Nedir atdaşlıx?

-Bir atlıdır ki, köp nemələrgə bir at aytılır.

-Neçəgə bölünür?

-Dörtkə.

-Xaysılardırlar?

-Ilk da əvəlgi eutiun tiri Tenqri aytılır ki, turar edi da turıyır da tursar. Ekinçi aytпlпr eutiun barça barlıxlar ki, yox edilər da boldular. Üçünçi aytılır eutiun ki, atıdır da barlıxı işkillidir, nemik cinlər da xarşlıayaxlılar da yolduzsuz kök da özgə bularğa oxşaşlar. Da dörtünçi ki, at bar da barlıx tügüllər, neçik aralez da eğçurakağ da yuşgabarik, bularğa oxşaşlar ki, arabellər da yalğandırlar.

-Nedir barlıx?

-Homattır.

-Neçəgə bölünür barlıx?

-Beşkə.

-Xaysılardırlar? Ilk-əvəlgi, etilməgən barlıx ki, bar edi da bar da xalır menqilik ki, dir Tenqri ki, dağın özdəndir, ne ki, barça barlıxlardan da üsttir, ne ki fikirimizdən da sağışlarımız. Ekinçi ki, tügül edilər da boldular da xalırlar menqilik ölümsüz, neçik friştələr. Üçünçi ki, tügül edi, da zaman-zaman bilə turarlar buyruxu bilə Tenqrininq da xalırlar menqilik ölümsüz, neçik canı adamlarnınq. Dörtünçi ki, tügül edi da bolurlar artmax bilə zaman-zaman bilə buyurmaxı bilə Tenqrininq ortada bolmaxı bilə tarbiyatnınq da buzulurlar da xaytıp yənə yənqiləniyirlər, ölümsüz, neçik adamlarnınq teni. Beşinçi ki, tügül edilər da bolurlar, cınslanıp artmaxı bilə da xaytıp buzulurlar da yənqilənməzlər ölümsüz, neçik hayvanlar, da bitişlər, da terəklər.

-Nedir çektiri barlıxnınq?

-Barlıx ilk ayrılır ketərməx söz bilə tensizgə da xoyulmax aytuş bilə tengə.

-Nedirlər tensizlər?

-Anqlovlulardırlar.

-Ne türlü nemədir anqlovlular?

Cuğap:

-Xaysı ki, seziklənməslər, sezikkə tüşməzlər da ya xarmalanırlar, tek fikirninq xuvatı bilə anqlanırlar.

-Neçik anqlar fikir materiasız da körümsüzni?

-Çuvdan, işitməxtən ya körməx bilə etilgənlərni tergəməx bilə anqlar ya fikirninq etilməxlixi bilə.

-Nedir çektiri barlıxnınq?

-Barlıx ilk ayrılır ketərməx söz bilə.

Xaysılardırlar?

-Ilk əvəlgi barlıx bolmağan da ölümsüz Tenqridir ki dir Biy biylərninq da Tenqri tenqrilərninq da Padşah padşahlarnınq da oldır bar etüci barca barlıxlarnı da toldurur barça etkənlərni da barça yerdədir teşkirilməsiz da çövürülməxsizdir da dır kendi kendidə da barçalarnı tutuçı da anqlanmaz barlıxına körə, evet xuvatına körə xolunur.

-Xaysılardırlar ekinçi tensiz barlıxlar?

-Friştələrdirlər.

-Nedir çektiri friştələrninq?

-Yaratılğanlarıdırlar Tenqrininq da dırlar barlıx tensizlər, kendi tügül ölümsüz, kendi erkli boyuna buyruxçı, teşkirilgən da çövrələngən da xuluxçıdırlar Tenqrininq, xızmetkərlar canlardпrlar, yasaxlıyır cuğap etkənlər də yeberilənirlər xızmetkərlıxka da saxlavuçılardırlar dünyəğa da dırlar ottanlar da yarıxtanlar. Da alarda dırlar devlər ki, edilər friştələr da bularxılandılar yaman öktəmlik bilə da tökündilər da boldular oğullar xaramğuluxnunq da tas bolmaxnınq. Da xan, ulusu alardan – “bu-berir-anqnqa” ki, atlandı şaydan da idi “bu-berir-Tenqrigə” da boldu xarşı Tenqrigə.

-Xaysılardırlar ümünçi tensiz barlıxlar?

-Canları adamlarnına drlar.

-Nedir çektiri canlarnınq adamlarnınq?

-Esli da sözlüdir, üç çonstkalı ki, sağışlamaxı çüstlü edi, suxlanmaxı da dır aruv da yaltrağan, xatılıp baylanğandır dört materialı ten bilə ortada bolmaxı bilə tınıxnınq da dır sürəti Tenqrininq.

-Xaysпlardпrlar sezikləngən da tenli barlıxlar?

-Ilk ekigə bölünür sezikləngən barlıxlar bu – kendi teprəngəngə da teprənməgəngə da teprənməgənlərninq bardırlar ki, öz tarbiyatından da bardırlar ki, peşələngən: taşlar da topraxlar da bularğa oxşaşlar da ki, teprənsələr – küç bilə da tügül tarbiyat bilə.

-Da xaysılardırlar peşələngən teprənməgən barlıxlar?

-Temir-baxırlar, xorğaşınlar, kümüşlər da altunlar da kimlər ağaçlardan da özgə materialardan da özgə bularğa oxşaşlar köplər.

-Xaysılardırlar teprəngən barlıxlar?

-Ekigə böliniyir bu – kendi tirisizlərgə da tirilərgə.

-Xaysılardırlar tirisiz?

-Teprəngənlər suv da ot da yel.

-Xaysılardırlar tiri teprəngənlər?

-Ekigə bölüniyir, ajsinkn bitişkənlərgə da tınıxlı bitişkənlərgə.

-Xaysılardırlar tınıxsız bitişkənlər?

-Yaş biçənlər da tikilgənlər da terəklər yemisş berüçilər da özgə bu türlülər.

(...) Xarındagi yerninq, neçik çereptən terililər ki, bar kendilərdə üç xuvatı bitişkənlərninq: toğmaxnınq, artmaxnına da beslənməxninq da seziklidən xarmalanmaxnınq.

-Da xaysılardırlar tügəl seziklilər? Xaysılardırlar tügəl tınıxlılar?

-Tügəl seziklilərdirlər tügəl tirilər da ayrılırlar yügürümgə, sürkülgəngə, dörtayaxlılarğa da yüzgənlərgə.



-Xaysılardırlar sürkülgənlər?

-Ilk yılandır sürkülgən, yer üstünə çekilgən, xarnınınq üstünə sürkülür da dır uzunbiçişli, yedi örüm alır sürkülməxtə da dır ağulu da saçsız tenli, da xılıxı bilə terən bilgən, ustat da hillalı da paxil; da dır padşahı yılanlarnınq karp ki, dır hörmətli bahalı daş başında ki, dır çıpçıx yumurtası xadar da alır novirağ çiçəkni közinə da baxmax bilə tiriləri öldürür; da dırlar özgə yölanlar türlü-türlü; da acdahalar türlü-tьrlь da köplər, da xurtlar türlü-türlü da himzit etkənlər yer üstündə, da özgə dağın köpayaxlılar, neçik xısxaçlar da arxaplar da pavuklar, xarıncalar da sarınçxalar da özgə bu türlülər, kimsələr butlular da kimsələri tırmavuçı tırnaxlı, kimsələri yergə yürügənlər, kimsələri suvda yürügən da özgələr havada uçanlar.

-Xaysılardırlar dörtayaxlılar?

-Çerayaxlılar bölünürlər dörtkə, ajsinkn tuvartırnaxlığa, atayaxlılar, teriayaxlılarğa da ititırnaxlılarğa.

-Xaysılardırlar çataltırnaxlı, ajsinkn tuvartırnaxlı?

-Tuvar-ögüz ki, budur sığır da suvsığırı da zurafay da münqüzlülər da sırnalar da xoyınlar da eçkilər da özgə bu türlülər.

-Xaysılardırlar tomruxayaxlılar?

-Neçik at da xatır da eşək da özgə bular kibik.

-Xaysılardırlar teriayaxlılar?

-Neçik fil da devə da özgə bular kibik.

-Da xaysılardırlar ititırnaxlılar?

-Neçik aslan da xaplan, ayuv da börülər da börüxatırğına, it, tülkü, çaxal, xoyan, maçı, köcən, kirpi da özgə bularğa oxşaşlar, evet dirlər kimlər xısxaayaxlılar, neçik vevurka, sıçxan, da kret, da borsuk; bardırlar dağın özgə yarımsırkılgənlər, neçik yerninq aslangınası da yaşçurkalar, yasçerica, çaravurt, sççxanğına da özgə bular kibik.

-Da xaysılardırlar yüzgənlər suvda?

-Ilk loviatandır ki, çövürilgəndir barça bu dünyayı, vкlorıblar da zeyrəklər, ajsinkn ulu-ulu balıxlar da yonuzbalıxı, yılanbalıxı, xalxanbalıxı, xılınçbalıxı, xızılalacabalıx da sarıkıbəkbalıx, da üsgümrübalıxı, tekirbalıxı da özgə balıxlar türlütürlü da sansız sürətlər, da suiti, da tozbaxa, xurbaxa da цö cınsın-cınsın kazanklar ki, bardırlar suv içində.

-Xaysılardırlar ekiayaxlılar?

-Ekigə bölünürlər: egriyürügənlərgə yırtlıxanatlarğa da toğruyürügənlərgə yayovğa.

-Xaysılardırlar egriyürügənlər eki ayaxlılar?



-Uçanlardırlar ki, dırlar inkətırnaxlılar da ititırnaxlılar tırmavuçı ayaxlılar da sıxyümlülər da havada yürügənlər; da dır padşah alarnınq xaraxuş; da ayrılırlar toğruburunlarğa da toğrutırnaxlılarğa da egriburunlarğa da egritırnaxlılarğa.

-Xaysılardırlar toğruburnular?

-Punig, calam, turna, toxlu, ləgləg, indik, pava, ördək, xoruz, keklik, turac, gakaroj, salam keklik, hopal yahrivacç, kügürçi, xumrı, bedənə.

-Xaysıdırlar toğruyürügən ekiayaxlılar?

-Kenqtırnaxlılar.

-Xaysıdırlar avlaxtırnaxlılar?

-Ekigə bölünür: külüşməgəngə da külüşkəngə.

-Xaysılardırlar külüşməgən kenqtırnaxlılar?

-Gabigdir ki, dir dörtayaxlı.

-Da xaysılardırlar külüşkən?

-Bölünür inçkətırnaxlığa ki, dir dareğ, da kenqtırnaxlı ekiayaxlıga ki, dir adam.

Nedir çektiri adamnınq?

-Belgili körüniyir ki, dir ekiayaxlı, avlaxtırnaxlı, toğruyürügən, külüşkən, ölümlü teni bilə da ölümsüz teni bilə, zera ölдər, da teni buzulur, dönər topraxka, da xaytıp turmax bilə yənqilənir buzulmaxsız boyurmaxı bilə Tenqrininq birlənir canı bilə ölümsüz da xalır menqi menqilik, da bardır tölövü xılımğa körə hər biri kendininq.

-Ne türlü bolur barlıxından tarbiyatın körgüzmə adamnınq?

-Adam dır barlıx tenli, teprəngən, tiri, tınıxlı, seziklixli, sözlü, ölümlü, peşələrninq da tədbirni yöpsüngən.

-Nedir turğanı Bğadonunq?

-Eağ bölünür barlıxka da yoluxkanğa, da barlıx bölünür bütüngə da çonstkalпga, ol türlü də yoluxmaxlıx bölünür bütüngə da çonstkağa.

-Xaysılardırlar beş cınsları Bığadonınq?

-Ilk rəng da biçişdir, xaysı ki köz bilə körüniyir. Ekinçi avazdır, xaysı ki xulax bilə işitilir. Üçünçi sasıdır, xaysı kinozdralar bilə, ajsinkn burun bilə xoxulanır. Dörtünçi tahimdir, xaysı ki yemдxlix bilə, ajsinkn ağız bilə xoşlanır, ajsinkn tahimlənir. Beşinçi ağır da yenqil, isi da sovux, xaysı ki xarmalamax bilə anqlanır. Bu beş seziklik bilə dırlar barça sezilgənli etilgənlərninq tanımaxlıxları.

-Xaysıdırlar 10 könülüxləri Arisdodelninq?

-Ilgərisi barlıxtır. Ekinçi ölçövdir. Üçünçi – rəng. Dörtünçi – alğan neməsi. Beşinçi – xayda. Altınçı – ne vaxt. Yedinçi – turmax. Sekizinçi – ki neməsi bolğan. Toxuzınçı – xılmaxlıx. Onunçı – xılınmaxlıx.

-Nedir könülük?



-Sdorokutiundır ki, dügüldirlər boş saöışlamaxlar, evet könü bardırlar, da tururlar, da körünürlər, da bolmaz ki, bulunğay etilgən barlıxlar çıxarı 10 sdorokutiunklardan bulardan, zera ki, barça ki, neməlixtədir, bardır, da bar ölçövü, xarəri da sanı, da bar orağı, ajsinkın isi ya sovux, xuru ya nəm, da rəng ağ, ya xara, ya xızıl, ya sarı, da özgə xarışılğanlardan.

-Nedir alğan nemə?

-Algan nemədir ki, belgili etər xarşıdagi tuydurğannı kendininq, xaysı ki bardır neçik aytmax bilə körgüziyir ki, oğlu bar, da oğul aytmax bilə belgili etər ki, atası bar; bu türlü də… (Burada əlyazma qırılır).
QAYNAQÇA
Tuncay B. Qafqaz albanlarının dili və ədəbiyyatı. Qanun, B., 2010.

Гаркавец A. H. Кыпчакское письменное наследие.Том I. Каталог и тексты памятников армянским письмом. Алматы. Дешт-и-Кыпчак. 2002.

Гаркавец A. H. Кыпчакское письменное наследие.Том II. Памятники духовной культуры караимов, куманов-половцев и армяно-кыпчаков. Алматы. КАСЕАН. Баур, 2007.

Геюшев Р.Христианство в Албании… Тбилиси, 1975.

Гукасян В. Л. Значение Закавказских источников в изучении истории азербайджанского языка… Советская тюркология, 1978, № 2.

Сумбатзаде А.С. Азербайджанцы – этногенез и формирование народа. Баку, 1990.



Ц‘уц‘ак дзераграц‘ Маштоц‘i анван Матенадаранi // Еганян О., Зейтунян А., Антабян П.– Ереван, 1965, т. 1; 1970, т. 2.
Yüklə 118,5 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə