№27-28 (378-371) ll-2Ömay 2008-d il
kimi ədəbiyyatın nəzəri məsələlərini tədqiqat ob-
\ yekti kimi seçmişdir. Məlumdur ki. Azərbay-
ın ədəbiyyatı 1000 ildən artıq tarixə malik
dir. Lakin ədəbiyyatşünaslığımızın nəzəri
\ sahəsi xeyli sonralar tədqiqat obyekti ki-
\ mi diqqəti cəlb etmişdir. Doğrudur,
keçən əsrin əvvəllərində görkəmli
\ sənətkarianmız Hüseyn Cavid və ;
---- _л Abdulla Şaiq, bir qədər
/ 1
rindən b iri görkəm li yazıçı, n əzəriyyəçi a l
M ir C əlal Paşayevdir. A zərbaycan ədəbiyyatının ,
xü su silə onun n əsr sahəsinin inkişafında M ir
C əlal Paşayevin xidm əti aydın nəzərə çarpır.
Ə dəbiyyat tarixin də, m üasirləri arasında
M ir C əlal öz üslubu, aydın və şirin d i
li ilə seçilən ya zıçıd ır. H aqlı olaraq ,
ədəbiyyatım ızda o, C əlil M əmməd-
Ä
~
quluzadənin. Ə bdürrəhim bəy H aqverdiyevin də da
vam çısı hesab ed ilir və ya ra dıcılığı yü ksək qiym ətlən
d irilir.
M ir C əlal Azərbaycan ədəbiyyatında fəa liyyət dairəsi
ilə digər söz sənətkarlarından seçdir. O, təkcə bədii ya
radıcılıqla m əşğul olm aqla m əhdudlaşm am ış, görkəm ti
ədəbiyyatşünas alim kim i də fəa liyyət göstərm işdir.
Böyük şəxsiyyətlər yazıçılan insan qəlbinin mühən
disi adlandırmışlar. Bu fikrin böyük həqiqət olduğunu
Mir Cəlalın yaradıcılığında yaratdığı obrazlarda, heka
yələrində aydınlığı ilə görmək olur. Ümumiyyətlə, de
mək lazımdır ki. Mir Cəlal ictimai həyatda baş verən
hadisələri dərin müşahidə etmək qabiliyyətinə m alik
olan yazıçıdır. Başqa cür deyilsə, yazıçı həssaslığı, alim,
müdrikliyi, müəllim qayğıkeşliyi Mir Cəlalın Г ^ Я ж 1
vəhdət halında birləşir.
Mir Cəlal maraqlı yaradıcılıq yolu keçmişdir, yazıçı
nın özünün dediyi kimi, "Sağlam yollarda!1, "Kommu
nist qəzeti" əməkdaşlığından əməkdar elm xädnuliyinə
qədər yüksəlmişdir.
-
Mir Cəlal bədii yaradıcılığa hekayə və oçerklərlə
başlamış, "Qızıl Gəncə", "Gənc işçi"jum a!Iannda ardb
cıl çıxış etmişdir. 1928-ci ildə yazıçının "Sağlam y o l-.
laıda" hekayəsi, bir qədər sonra "Boy" hekayəsi çap
olunur. Yazıçı hekayə və oçerklərində kənd həyatın-
dan. təbiət gözəlliklərinin, təsvirini verir.
1935-ci ildə "Dirilən adam" romanı çapdan çwur.Ro-
man geniş oxucu kütləsinin diqqətini cəlb edir. B ir il
sonra rus dilinə tərcümə olunaraq Tbilisidə çapdan çıxır.
Romanda təsvir olunan hadisələr 1918-1919-cu illəri
əhatə edir. Hadisələr həmin dövr üçün olduqca səciyyə
vi idi. Ona görə də oxucunun marağını çəkirdi. Əsərdə
təsviri verilən dövrdə1 qarşı-qarşıya duran içtimrn qüvvə-
Ə D Ə B İ - E L M İ
F Ə A L İ Y Y Ə T İ
sonra
lar professor C əfər Xəndan, professor Mikayıl Rəfili
tərəfindən ədəbiyyatın nəzəri məsələlərinin işlənməsi
nə təşəbbüs göstərilmişdir. Onlar ədəbiyyat nəzəriyyə
si üzrə dərs vəsaiti də hazırlamışdır. Lakin müəlliflərin
özliarinin göstərdiklən kimi həmin dərs vəsaitləri iqti-
dürrə-
him bəy Haqverdiyevin davamçısı hesab olunur.
M ir Cəlal hekayələrində silahlanmaya, müharibəyə
etiraz edir, insanları sülhə, əmin-amanlığa səsləyir.
M əsələn. "Badam ağacları" hekayəsində basd a badam
ağaclarının qırılıb, onların yerində A m e n k a u h ə rb ijh ^
yarə meydanının saimmastner etiraz səsi ucaldılır. Yazı-
Belə ki, Hüseyn Cavidlə Ab-
'Ədəbiyyat dərsləri" (1919)
ranın hazırladıqları dərs və-
təbiətə
ф о т hazırladı]
yyat aəzənyyəsmın" ilk va-
ıriyası" (1940) kitabının ə w ə -
dərak yazır: "Bu kitabın vazı-
-adovun 'Ədəbiyyat teoriyası"
ozun-
edir, vətəni müdafiə etməyə
üənndy gəncliyi peşə seçməyə, gə-
nüoyyənləşdirmək ideyasını ön pla-
yazıçımn. "Göylər adamı" əsərində
ləçək istiq a m ə tin i
na çəkir. B unüfiiz
irazına baxma-
isinə sahib4ılur və ейгафф.
li iftixar
ilə doldurur.
г Cəlal yaradıcılığında müasir mövzular əsäs yer
Yazıçı ətra f mühitdə haşs vetən ictimai hadisələ-
əsərlərindən götürüb,
yazmağı- ^ T jğ jş ıs m a
fəq olmuşdpr. Nümunə
kimi mövzuşH&u Nizami "Xəm sərs jn d ə i götürmüş pi
rinin mövzustüıu klassiklı
onun əsasında orijinal əsi
zərə
çarpan
щ
professor
Mir
d m i
J H H H
Cəlalın 1972-ci ildə
çap etdirdiyi "Ədəbıy- ч х
yatşünaslığm
əsaslan ”
^
(professor P..Xəlilovla birlikdə) kitabı orijinaL Azərbay
can ədəbiyyatinm xüsusiyyətləri əsasında yazılmış qiy
mətli tədqiqat əsəridir. Bu əsər indi də mütəxəssislərin
stolüstü kitabıdır.
Professor Mir Cəlal Paşayevin ədəbiyyatşünaslığın
nəzəri məsələləri sahəsində diqqətiçəkən əsərlərindən
biri "Füzulinin sənətkarlığı" adlı kitabıdır. Hələ keçən
əsrin 60-cı illərində bəzi alimlər (A. Abdullayevi Fü
zuli yarşdıçılığmı "Ədəbiyyatın inteqıalı" adlandırmış
lar ^ u fikiç digər iuık xalqlan (özbək) arasında da səs
lənprak~qeyri edilir di, kim Hafizi, Əlişir Nəvaini. Fü-
5ulinijıi& sə, o, ədəbiyyatı bilir. Buradan da, həqiqə-
tən. Füzuli yaradıcdığmm mürəkkəbliyi aydmlaşır. Bu
baxamdan da professor M.Cəlalın "Füzuli sənətkarlığı”
adbİxitabmın böyük əhəm iyyətə malik olduğu müəy-
yən edilir. Adı çəkilən əsəri ilə tanış olan şəxs Füzuli
liı^casınııybaşa düşülməsində çətinlik çəkmir.
> l ^ o f f ^ o i Mir Cəlal "Azərbaycan ədəbiyyatında ədə-
nklər və müasirlər", "Cəlil Məm-
Ztni" kimi tədqiqat əsərlərinin də
^alim bu əsərlərində tədqiqat ob-
ivzular üzr» orijinal fikirlər söylə-
| Г
\ 2 р
d
t f '
%—
ılaf f^şayevm elmi fəaliyyəti bu
aşm u. ^ eyni zamanda; adəbiv-
lərin mübarizəsi canlı bədii
vələr Bəbir bəy və Qədir surətləri ətnıfinda qraplaşd
lir. Qədir əsərdə yeniliyi təmsil edən gənc fəlilə sur
dir-
f
/V\ V ®
Mir Cəlal 1939-cu ildə "Bir gəıicin pihpflSti" ə
rinı yazır. Bu əsər Mir C alalm yaradıcılığında mühj
yer tutur. Haqlı olaraq yazıçı Mir Cala! dedikdə
f
gəncin manifesti". "Bir gəncim manifest)" dedikdə
Mir Cəlal yadarehişür... Bu əsər oxucular tə ra ^ p p ||ı I
yük rəğbətlə qarşılanmış və müəllifinə nüfiız qazanc
mışdır. Təsadüfi deyil ki, "Bir gəncin n u ä ^ t ^ |
onilliklər boyu ya bütövlükdə, yaxud da ondan ver®
parçalar üntumtəhsil məktəblərinin m üxtəlif sinifimi
proqramına təlim materialı kimi daxil edilərək təd
olunmuşdur.’ Təkcə onu deməklə kifayətlənmək olar
bir noveHävarilik özünü
da Ə. Haqverdiye'
ilə Mir Cəlal yaradıcılığı arasında üslub*
ra çarpır.
$
ƏdəbivyaUtnızda Mir Cəlal üislubu b
diriiin 'Yazıçının təbiətində ilıqyum erji
lirizmin vəhdətini görənlər tajm rüilə hi
\u d : "Ümumiyyətlə, həm islähedici gül
təbəssüm, həm də satira^dəşi Mir Cəla
qətə layiq keyfiyy
yeniliyi duymaq
dırlar". Ya-
dostanə bir
nəsnnıı
liliyyətindən,
ıvablığmdan
nəsrimizdən ən”
tamış, bəlkə' döv
iyyətlərlq.zerigın
ıluzadəı
i- müəllifidir. jGöı
yektj. kimi seçd
oxucu tərə!
şərtlərindi
ır Jci;- Mİr Cəlalın
lidalamr.
ıləminin məhsulu olan "XX əsr Azwbay-
ıtı" adlı monoqrafik (F. Hüseynovla birlik-
qəti xüsusilə cəlb edir. Bu əsərdə müəy-
э görə b u vaxta qədər oxuculara lazımi şə-
iilan bu romanli
Abdulla bəy
ıbəyoğlu,
Məhəmməd Hadi,
i
kimi sənətkarlar
Əlbəttə!
Zeynalabdin
dıcılığınm ancaq, bir hissəsidik- irihəcmli as,Jiiərilfir
Bunlardan başqa o f çm tssyit hekayəlm m i ^ p h a ı r ^ r i ^
lan burada sadalamaqla əhatə etmək çətindir. Müşahi
də etdiyi həyat hadisələrini qısa, aydın, lakonik d illə
ifadə etmək Mir Cəlalın sənətkarlıq xüsusiyyətidir. B u
na görə də ədəbiyyatımızda kiçik hekayələr ustası ki
mi qiymətləndirilir. Cəlil Məmmədquluzadənin Əb-
OXUCU’
çətin və.-mürəkkəb
rq xalqlan arasında
ıt qaydaları) deyilir.
qLymətlj əsərdlr.
kt, bır elmin nəzə-
də həmin əsər ali nu
Müdriklər haqlı ol
riyyəsi olmadan onun tarixi ЗД ^охЗиг (N.Q.Çemişevs-
ki). Bu baxımdan da Mir Cəlal bir ədəbiyyatşünas alim