9. Sınıf ( Lise Sınıf ) Coğrafya Ders Notları coğrafyanin tanimi ve konusu yardimci bilimleri, BÖLÜmleri ve özellikleri tanımı

9. Sınıf  ( Lise 1. Sınıf ) Coğrafya Ders Notları

COĞRAFYANIN TANIMI VE KONUSU YARDIMCI BILIMLERI , BÖLÜMLERI VE ÖZELLIKLERI

Tanımı : Coğrafya, geo(Yer ) ile graphein ( tasvir etmek ) sözcüklerinin birleşmesinden meydana gelmektedir. Coğrafyanın konusu yeryüzüdür. Coğrafyanın konusu içerisine yaşam içerisinde var olan bir çok şey girmektedir. Örneğin çevreyi oluşturan taşküre(litosfer),suküre(hidrosfer),havaküre(atmos fer) ve canlılar küresi( biyosfer ) coğrafyanın araştırması kapsamına girmektedir.

Coğrafya insanın yaşadığı doğal çevre ile ilişkilerini konu edinen bir bilimdir.Coğrafyanın tanımı yapılırken en çok yapılan hatalardan biri de coğrafyayı sadece bir dağın yüksekliğini bilmek yada bir akarsuyun kaç km olduğunu bilmek sanmaktır. Biraz önce yapılan açıklamadan da anlaşılacağına göre doğal ortam ve bu doğal ortamın etkileri önemlidir. Bir coğrafyacı dağların yüksekliğini tam olarak bilmeyebilir ama o dağın tarım,ulaşım,turizm ve nüfuslanma üzerindeki etkilerini çok bilir.

Coğrafya Biliminin Ilkeleri : Her bilim dalının olduğu gibi coğrafyanın da kendine özgü metot ve ilkeleri bulunmaktadır. Coğrafya bir olayı incelerken şu ilkelerden yararlanmaktadır. Bu ilkeler şunlardır ;

1. Nedensellik Ilkesi : Coğrafi olayların araştırılması sırasında olayların nedenleri sorulmakta ve bunlara yanıtlar aranmaktadır. Örneğin Yağmur nasıl yağmaktadır ? , Deprem neden olan faktörler nelerdir ?

2. Dağılış Ilkesi : Coğrafi olayların yeryüzündeki dağılımı incelenmektedir. Coğrafyacı bir olayın sadece nedenini araştırmakla kalmaz bu olayın yeryüzü genelinde dağılımını da incelemektedir. Yukarıda sorulan soruları coğrafyacı şöyle devam eder ; Yağmurun ülkemizdeki coğrafi dağılımı nasıldır ? Türkiye'de depremler hangi sahalarda daha fazladır ? biggrin 9.sınıf coğrafya tüm konuları ayrıntılıağılış ilkesi sadece coğrafya ya haz bir özelliktir.

3. Karşılıklı Ilgi Ilkesi: Coğrafi olayların birbirleri ile olan bağlantıları da incelenmektedir. Örneğin Yağışın basınçla , sıcaklığın Güneş ışınlarının düşme açısı ile olan ilişkisi ya da Dağlık ve engebelik alanların nüfus ve yerleşme üzerindeki etkileri de incelenmektedir.

Coğrafya Biliminin Yararlandığı Diğer Bilim Dalları :

1. Astronomi : Uzay bilimi

2. Jeoloji : Yer Bilimi 

3. Jeofizik : Dünyanın iç yapısının inceleyen bilim dalı

4. Hidroloji : Sular bilimi

5. Meteoroloji: Atmosfer olaylarını inceleyen bilim dalı

6. Kartografya :Harita bilimi

7. Zooloji : Hayvan bilimi

8. Botanik : Bitki bilimi

9. Antropoloji : Insan bilimi

10.Etnoloji : Insan ırklarını inceleyen bilim dalı

11.Sosyoloji : Toplum inceleyen bilim dalı

12.Demografi : Nüfus bilimi

COĞRAFYANIN BÖLÜMLERI

Coğrafya incelemiş olduğu konuları göre iki bölüme ayrılmaktadır :

1. Genel Coğrafya

A. Fiziki Coğrafya

a) Jeomorfoloji

b) Klimatoloji

c) Biyocoğrafya

d) Hidrografya

B. Beşeri Coğrafya

C. Ekonomik Coğrafya

2. Yerel Coğrafya

A) Bölge Coğrafyası

B) Ülke Coğrafyası

C) Kıta coğrafyası

1. GENEL COĞRAFYA : Fiziki beşeri ve ekonomik olayların yeryüzünün tamamında ayrı ayrı ele almaktadır. Olayların meydana geliş nedenleri ve dağılışları incelenmektedir. Gözlem ve karşılaştırma yapılarak olaylar bir sınıflandırmaya çalışmaktadır. Genel coğrafya incelemiş olduğu konular bakımından üç bölüme ayrılmaktadır.

A) Fiziki Coğrafya : Yüzey şekilleri başta olmak üzere okyanuslar denizler göller ve akarsular gibi su küreyi oluşturan unsurlar da inceleme alanına girmektedir. Fiziki coğrafya denizlince yeryüzünün dış görünümü aklımıza gelmelidir.

Jeomorfoloji ( Yüzey şekilleri bilimi ) : Yeryüzü şekillerinin oluşumlarını araştırır. bunları sınıflandırır. Örneğin Depremlerin meydana gelmesi . akarsuların oluşturmuş olduğu şekiller , buzul ve rüzgarların meydana getirdiği yer şekilleri jeomorfolojinin inceleme alanına girmektedir.

Klimatoloji( Iklim Bilgisi ): Yeryüzündeki iklim tiplerini ve bu iklim tiplerinin coğrafi dağılımını incelemektedir. Örnek vermek gerekirse Tropikal iklimi meydana getiren şartlar ve bu iklimin görüldüğü yerler klimatoloji biliminin kapsamı alanına girmektedir.

Biyocoğrafya( Canlılar coğrafyası ) : Insan hariç yeryüzündeki diğer canlıların ( hayvan ve bitki ) coğrafi dağılışını ve bu bu dağılışı etkileyen fiziki şartları incelemektedir. Örneğin küçük baş hayvanların dağılım alanları ve bu dağılımda etkili olan iklim koşulları ve yer şekillerinin etkisi biyocoğrafyanın konusudur.

Hidrografya ( sular coğrafyası ) : Denizler , göller, akarsular ile yeraltı sularının özelliklerini inceler dağılışlarını açıklar .

B) Beşeri Coğrafya : Yeryüzündeki insan topluluklarının doğal ortamla olan ilişkilerini incelemektedir.

Insanlara ait tüm özellikler beşeri coğrafyanın konusu içerisinde yer almaktadır. Örneğin Insanların sayısı , yıldan yıla değişimi bu değişimde etkili olan faktörler , Insanların yaş cinsiyet , medeni durum, çalışma koşulları , eğitim seviyesi gibi özellikleri beşeri coğrafyanın kapsamı içerisinde yer almaktadır .

C) Ekonomik Coğrafya : Insanların yapmış olduğu faaliyetler ekonomik coğrafyanın kapsamı içerisinde yer almaktadır. Tarımı etkileyen şartlar , tarım ürünlerinin yetişme şartları , tarım ürünlerinin coğrafi dağılışı yine aynı sanayi , ulaşım, ticaret ve turizmi etkileyen olaylar da ekonomik coğrafyanın kapsamı içerisinde yer almaktadır.

2. YEREL COĞRAFYA : Genel coğrafyanın incelemiş olduğu tüm konular yerel coğrafyanın konuları arasında yer almaktadır. Ancak yerel coğrafya olayları incelerken bir sınır belirtmektedir ve olayları daha dar bir çerçeve de incelemektedir. Örneğin rüzgar oluşumuna neden olan faktörler genel coğrafyanın klimatoloji biliminin kapsamı içerisindedir. Ancak Türkiye'de etkili olan rüzgarlar yerel rüzgarlar yerel coğrafyanın konusuna girer.

COĞRAFI KONUM,MATEMATIK KONUM,PARALEL VE MERIDYENLERIN ÖZELLIKLERI,

Coğrafi Konum

Herhangi bir yerin Dünya üzerinde bulunduğu alana coğrafi konum denir.

A. ÖZEL KONUM

Herhangi bir yeri diğer yerlerden ayıran, sahip olduğu kendine has özelliklerin tümüne özel konum denir. Özel konum, insanları, çevreyi, ülkelerin ekonomik ve politik durumunu çok yönlü etkiler. Dünya üzerinde, özel konum etkisine şu örnekler verilebilir:

Norveç, Japonya, Ingiltere, Izlanda gibi deniz ve okyanuslara komşu ülkeler balıkçılıkta ileri gitmişlerdir.

Kuzeybatı Avrupa kıyıları, yüksek enlemlerde bulunmasına rağmen, Gulf - Stream sıcak su akıntısının etkisiyle ılıman bir iklime sahip olmuştur.

Orta Asya ve Orta Avrupa denizlere uzak olduğu için karasal bir iklime sahip olmuştur.

Kanarya, Havai, Kıbrıs, vb. adalar, deniz ve hava yollarının gelişmesiyle ikmal ve uğrak yeri haline gelmişlerdir. Buna bağlı olarak bu adaların önemi artmıştır.

Türkiye'nin Özel Konumu ve Sonuçları

Türkiye, Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaştığı yerde bulunur.

Farklı kültürlerin kurulduğu, Dünya'nın en eski kültür hazinelerine sahiptir.

Dünya'da en fazla petrol çıkaran ülkelere komşudur.

Üç tarafı denizlerle çevrilidir ve yeryüzü şekilleri çeşitlidir.

Karadeniz'i Akdeniz'e bağlayan Istanbul ve Çanakkale boğazlarına sahiptir.

Türkiye'nin ortalama yükseltisi fazladır. (Yaklaşık 1132 m)

Yükselti batıdan doğuya doğru gidildikçe artmaktadır.

Zengin yeraltı kaynaklarına sahiptir.

MATEMATIK KONUM:

Herhangi bir yerin, Dünya üzerinde bulunduğu alanın, enlem ve boylam dereceleriyle belirtilmesine matematik konum denir.

TÜRKIYE'NIN MATEMATIK KONUMU VE SONUÇLARI:

Türkiye, 36° - 42° Kuzey paralelleri ile 26° 45° Doğu meridyenleri arasında yer alır. Diğer bir ifadeyle, Türkiye Ekvator'un kuzeyinde ve Greenwich'in doğusunda bulunan bir ülkedir. Türkiye'nin matematik konumunun sonuçları şöylece sıralanabilir:

Doğu - batı istikametinde 76 dakika yerel saat farkı bulunur.

Aynı anda tek ortak saat kullanılır. Çünkü doğu - batı yönünde fazla geniş değildir.

Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla gelmez.

Iki meridyen arası uzaklık yaklaşık olarak 85 - 86 km dir.

Orta kuşakta yer alır.

Mevsimler belirgin olarak görülür.

Kışın cephesel yağışlar fazladır.

Güneyden kuzeye gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı küçülür.

Güneyden kuzeye gidildikçe cisimlerin gölge boyu uzar.

Güneyden kuzeye gidildikçe gece - gündüz süreleri arasındaki fark artar.

Kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esen rüzgarlar sıcaklığı yükseltir.

Dağların güney yamaçları daha sıcaktır. Buna bağlı olarak güney yamaçlarda yerleşmeler fazladır.

Bir cismin öğle vakti gölgesi daima kuzeydedir.

PARALEL (ENLEM)

Ekvator'a paralel olarak çizildiği varsayılan hayali çemberlere paralel denir.

Paralel çemberlerinin, Başlangıç paraleline (Ekvator) olan uzaklığının açı cinsinden değerine ise enlem denir.

Enlem ve paralel birbirlerinin yerine kullanılırlar.

Paralellerin Özellikleri

Ekvator'un 90 kuzeyinde, 90 da güneyinde olmak üzere, toplam 180 paralel bulunur.

Başlangıç paraleli Ekvator'dur.

En büyük paralel dairesi Ekvator'dur.

Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe paralellerin boyları kısalır. Buna karşılık paralel numaraları büyür.

Iki paralel arası uzaklığa bir enlem derecesi denir. Matematik konumu daha ayrıntılı olarak belirleyebilmek için, her paralel dairesi 60 dakikaya, her dakika 60 saniyeye bölünmüştür.

90° paralelleri nokta halindedir.

Paraleller birbirleriyle kesişmezler, birleşmezler.

Paraleller doğu - batı doğrultusunda uzanırlar.

Ekvator ile dönenceler arasında kalan enlemlere alçak enlemler, dönenceler ile kutup daireleri arasında kalan enlemlere orta enlemler, kutup daireleri ile kutup noktaları arasında kalan enlemlere de yüksek enlemler denir.

Ardışık iki paralel arası uzaklık yaklaşık olarak 111 km dir. Bu uzaklıktan yararlanarak kuzey güney doğrultusunda ve aynı meridyen üzerinde bulunan iki nokta arasındaki uzunluk hesaplanabilir.

Paraleller arası uzunluk işlemlerinde şu yol takip edilir:

Aralarında uzaklığı sorulan noktalar arasındaki enlem farkı bulunur. Istenilen merkezlerin her ikisi de aynı yarım kürede ise, numarası büyük paralelden küçük paralel çıkarılır. Farklı yarım küredeler ise paraleller toplanır.

Bulunan paralel farkı sabit uzaklık olan 111 ile çarpılır.

Enlemin Etkileri

Enlem; iklimi, güneş ışınlarının düşme açısını, sıcaklık dağılışını, denizlerin tuzluluk oranlarını, gece ile gündüz arasındaki zaman farkını, kalıcı kar sınırı yükseltisini, yerleşme ve tarım faaliyetlerinin sınırını, bitki örtüsü çeşitliliğini, toprak çeşidini, akarsu rejimlerini, tarım ürünleri çeşitliliğini, yerleşme biçimini, hayvanların dağılışını, vs. etkiler.

MERIDYEN (BOYLAM)

Bir kutuptan diğer kutba ulaşan, paralelleri dik açıyla kesen hayali yarım çemberlere meridyen denir.

Meridyenlerin, Başlangıç meridyenine (Greenwich) olan uzaklığının açı cinsinden değerine ise boylam denir.

Meridyen ve boylam birbirlerinin yerine kullanılırlar

Meridyenlerin Özellikleri

Başlangıç meridyeninin 180 doğusunda, 180 de batısında olmak üzere, toplam 360 meridyen vardır.

Başlangıç meridyeni Ingiltere'nin başkentindeki Greenwich istasyonundan geçen meridyendir.

Iki meridyen arası uzaklığa bir boylam derecesi denir. Koordinatlarla bir yeri daha iyi belirleyebilmek için, her meridyen derecesi 60 dakikaya, her dakika 60 saniyeye bölünmüştür.

Ekvator üzerinde iki meridyen arası uzaklık 111 km dir. Kutuplara doğru gidildikçe bu uzaklık azalır. Türkiye üzerinde ise iki meridyen arası uzaklık, yaklaşık olarak 85 - 86 km dir.

Bütün meridyenlerin boyları birbirine eşittir.

Aynı meridyen üzerinde bulunan bütün noktaların (Güneş karşısından aynı anda geçtiklerinden) yerel saatleri aynıdır.

Meridyen dereceleri Greenwich'ten doğuya ve batıya gidildikçe büyür.

Meridyenler kuzey - güney doğrultusunda uzanır.

Bütün meridyenler kutuplarda birleşirler.

Meridyenler bir paralel boyunca birbirlerinden eşit uzaklıkta bulunurlar.

Ardışık iki meridyen arasındaki yerel saat farkı 4 dakikadır.

Boylamın Etkileri

Boylamın Dünya üzerindeki en belirgin etkisi, yerel saat farklarını oluşturmaktır.

 

YEREL SAAT HESAPLAMALARI,ORTAK SAAT,SAAT DİLİMLERİ,TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİ

YEREL SAAT:

Herhangi bir yerde, Güneş'in en tepede olduğu ana ya da gölge boyunun en kısa olduğu ana öğle vakti denir. Öğle vakti gün ortasıdır ve saat 12.00 olarak kabul edilir. Buna göre ayarlanan saat dilimine yerel saat denir.

Yerel saat farkları, meridyenlerden faydalanılarak hesaplanabilir.

Yerel saat hesaplarını yapabilmek için şunları öğrenmekte fayda vardır:

Aynı meridyen üzerinde bulunan bütün noktaların öğle vakitleri aynı anda olur ve yerel saatleri birbirine eşittir.

Aynı meridyen üzerinde bulunan noktaların yerel saatleri birbirine eşit olmasına rağmen (21 Mart ve 23 Eylül tarihleri hariç) Güneş'in doğma ve batma saatleri farklıdır. Bunun nedeni, Dünya ekseninin 23° 27' eğik olmasıdır.

ORTAK SAAT (ULUSAL SAAT):

Çalışma hayatında, yerel saatlerin hepsini kullanmak mümkün değildir. Ticari ve ekonomik ilişkilerin kolaylaştırılması, haberleşme ve ulaşım hizmetlerinin hızlı ve düzenli bir şekilde yapılabilmesi için, yerel saatten farklı olarak, ortak saat ya da ulusal saat uygulamasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu nedenle her ülkenin, kendisine en uygun meridyenin yerel saatini bütün ülke sınırlarında geçerli hale getirmesiyle oluşan saate ortak saat adı verilmektedir.

Doğu - batı doğrultusunda geniş olan ülkeler (A.B.D, Kanada, Çin, vb.) aynı anda birden çok ortak saat kullanırlar. Ancak doğu - batı yönünde dar olan ülkeler (Türkiye, Italya, Bulgaristan, Ispanya, vb.) ise aynı anda tek ortak saat kullanırlar.

Türkiye'de, 1978 yılına kadar, 2. saat diliminde yer alan 30° Doğu meridyeninin yerel saati ortak saat olarak kullanılmıştır. 1978 yılından sonra, güneş ışınlarından daha fazla yararlanarak enerji tasarrufu sağlamak amacıyla, ileri ve geri saat uygulamasına geçilmiştir.

Şöyle ki;

€¢ Yaz döneminde 3. saat dilimine giren 45° Doğu meridyeninin yerel saati esas alınarak ileri saat uygulamasına geçilmiştir.

€¢ Kış döneminde ise 2. saat dilimine giren 30° Doğu meridyeninin yerel saati esas alınarak

 

SAAT DILIMLERI (ULUSLARARASI SAAT)

Bilim ve tekniğin hızla gelişmesiyle ülkeler arası ekonomik ve siyasi ilişkilerin artması, buna bağlı olarak iletişimin hızlı olması uluslararası saatin doğmasına yol açmıştır. Bu sebeple saat dilimleri oluşturulmuştur. Dünya üzerinde 24 saat dilimi vardır.

Saat dilimi hesaplamalarında yaz ayları (temmuz ,ağustos,haziran)ibaresi geçiyor ise Türkiye için 3 doğu saat dilimi(45 doğu Meridyeni)böyle bir ifade geçmiyor ise 2 doğu saat dilimi (30 doğu meridyeni)kullanılır.Her saat dilimi arası 15 meridyen vardır ve dolayısıyla 4X15 :60 dk saat dilimleri arası zaman farkı vardır€¦.

 

TARIH DEĞIŞTIRME ÇIZGISI

Dünya'nın doğu ve batı yarım kürelerinin uç noktaları arasında bir günlük zaman farkı vardır. Bu nedenle, Başlangıç meridyeninin devamı olan 180° meridyeni, tarih değiştirme çizgisi olarak kabul edilmiştir.

€¢ 180° boylamının batısına doğru gidildiğinde, Doğu Yarım Küre'ye geçildiği için, tarih 1 gün ileridir.

180° boylamının doğusuna doğru gidildiğinde, Batı Yarım Küre'ye geçildiği için, tarih 1 gün geridir.

 

ZAMAN PROBLEMLERI

1. Yerel saat problemleri

Yerel saat problemlerinde şu yol takip edilir:

a. Istenilen merkezlerin her ikisi de Greenwich'in batısında ya da doğusunda ise, boylam numarası büyük olandan küçük olan çıkarılır. Istenilen merkezlerden birisi Greenwich'in doğusunda diğeri batısında ise boylamlar toplanır.

Buna göre;

- Boylam farkı bulunur.

- Bulunan boylam farkı sabit zaman farkı olan 4 ile çarpılarak yerel saat farkı hesaplanır.

 

b. Dünya batıdan doğuya doğru döner. Bu nedenle, doğuda yerel saat batıya göre daima ileridir. Batıda ise yerel saat doğuya göre daima geridir.

Buna göre;

- Batıdaki bir noktanın yerel saati verilecek, doğudaki bir noktanın yerel saati sorulacak olursa, doğuda yerel saat daima ileri olacağından aradaki yerel saat farkı toplanır.

- Buna karşılık, doğudaki bir noktanın yerel saati verilir, batıdaki bir noktanın yerel saati sorulursa, batı daima geri kalacağından aradaki yerel saat farkı çıkarılır.

 

2. Güneş Problemleri:

Güneş'in doğma ve batma saati ile ilgili problemlerde şu yol takip edilir:

a. Yerel saat problemlerinde anlatıldığı gibi iki nokta arasındaki yerel saat farkı bulunur.

b. Dünya, batıdan doğuya doğru döndüğü için, doğuda Güneş batıya göre daima erken doğar, batar. Batıda ise Güneş, doğuya göre daima geç doğar, batar.

Buna göre;

- Batıdaki bir noktada Güneş'in doğma saati verilir, doğudaki bir noktada Güneş'in doğma saati sorulursa, doğuda Güneş erken doğacağından aradaki yerel saat farkı çıkarılır.

- Eğer tersi sorulursa, batıda Güneş geç doğacağından aradaki yerel saat farkı toplanır.

 

GÜNEŞ SISTEMI ,DÜNYANIN ŞEKLI VE SONUÇLARI,ÖZEL PARALELLER

Dünyamız Samanyolu Galaksisi'ndeki yıldız sistemlerinden güneş

sisteminde yer alır.

DÜNYAMIZ ve EVREN

Evren: Içinde milyarlarca gökcisminin bulundu-ğu sonsuzluk ve onun içindeki varlıklar bütünü-dür. Evren içerisindeki cisimlerin başlıcaları şunlardır.

Yıldız: Sahip oldukları enerji ile çevresine ısı ve ışık veren gök cisimleridir. Güneş bir yıldızdır.

Gezegen: Bağlı olduğu yıldız ve kendi ekseni etrafında dönen, ısı ve ışık saçmayıp bağlı olduğu yıldızdan aldıkları ışıkları yansıtan gök cisimleridir. Dünya, Merkür.

Uydu: Gezegenlerden küçük onların çevresinde dönen gökcisimleridir. Ay.

Nebula: Evrendeki kızgın gaz ve toz bulutlarıdır. Andromeda.

Meteor: Atmosfere girince ateş külçesi duru-muna dönüşen Evrendeki başıboş dolaşan kayaçlardır.

Galaksi: Birden fazla yıldız sisteminin oluştur-duğu büyük sistemlerdir. Güneş sisteminin yer aldığı Samanyolu Galaksisi.

Yıldız Sistemi: Bir yıldız ve onun çekim gücünün etkisi altındaki gezegenler ve diğer gökci-simlerinden oluşan sistemlerdir. Güneş sistemi.

Güneş Sistemi: Güneş'in çekim gücü etki-sindeki 9 gezegen, uyduları ve diğer gökcisim-lerinin oluşturduğu bir sistemdir. Güneş sisteminde yer alan gezegenlerin uzaklık ve büyüklük sıralanışı şöyledir.

 

DÜNYA' NIN ŞEKLI VE BOYUTLARI

Dünya' nın şekli tam bir küre olmayıp kutuplar-dan biraz basık, Ekvator bölgesinde ise daha şişkin küreye yakın bir şekildir. Dünya' nın bu özel şekline GEOID denir.

Dünya ile ilgili tespit edilmiş başlıca boyut bilgileri şunlardır:

Ekvator çevresi 40.076 km

Kutuplar çevresi 40.009 km

Ekvator yarı çapı 6.377 km

Kutup yarıçapı 6.356 km

Basıklık oranı 1/297

Yüzölçümü 510 milyon km2

Hacmi 1.083.320.000 km3

 

Özel Paraleller: 

Bazı paralellerin yerleri, güneş ışınlarının yere değme açısına bağlı olarak doğa tarafından belirlenmiştir.

 

Bunlar:

Ekvator

Dönenceler

Kutup Daireleri

Kutup Noktaları

 

EKVATORUN ÖZELLIKLERI:

En uzun paraleldir.

Güneşin önünden en hızlı geçen noktaların oluşturduğu paraleldir.

Dünya'nın eksen çevresindeki dönüş hızı Ekvator'da

yaklaşık 1670 km/saat'tir.

Güneş ışınlarını 21 Mart ve 23 Eylül'de dik açıyla alır.

Yıl boyunca sıcak olduğundan termik alçak basınç kuşağıdır.

Yükseltici hava hareketleri görüldüğü için bol yağış alır.

Gece ve gündüz süreleri yıl boyunca birbirine eşit ve 12'şer saattir.

 

Dönencelerin Özellikleri

Yerleri, yer ekseninin eğikliğine bağlı olarak belirlenen Dönenceler,

23 27' Kuzey ve Güney paralelleridir.

Kuzey Yarım Küre'dekine Yengeç Dönencesi, Güney Yarım Küre'dekine

Oğlak dönencesi denir.

Orta kuşak ile Tropikal kuşağı birbirinden ayırırlar.

Güneş ışınlarının düz zeminlere dik geldiği en son noktalardır.

Yengeç Dönencesi 21 Haziran'da, Oğlak Dönencesi 21 Aralık'ta

Güneş ışınlarını dik açı ile alır.

 

Kutup Noktalarının Özellikleri

90. Kuzey ve Güney paralelleridir.

Güneş ışınlarının düz zeminlere en dar açıyla geldiği yerlerdir.

Sürekli soğuk olduğundan kutuplar ve çevresinde yıl boyunca termik

yüksek basınç kuşakları oluşur.

Aydınlanma çemberinin 21 mart ve 23 Eylül'de teğet geçtiği yerlerdir.

Bir yıl içinde 6 ay sürekli gündüz, 6 ay sürekli gece yaşanır.

Çizgisel hızın sıfır, yerçekiminin en fazla olduğu yerlerdir.

 

Kutup Dairelerinin Özellikleri

Yerleri, yer ekseninin eğikliğine bağlı olarak belirlenen Kutup Daireleri,

6633' Kuzey ve Güney paralelleridir.

Kutup kuşağı ile Orta kuşağı birbirinden ayırırlar.

Aydınlanma çemberinin yıl içinde yer değiştirdiği ve 21 Haziran ile 21

Aralık'ta teğet geçtiği paralellerdir.

21 Haziran'da Kuzey Kutup Dairesi'nde, 21 Aralık'ta Güney Kutup Dairesi'nde 24 saat gündüz yaşanır.

 

Dünyanın Geoid Şekline Bağlı Sonuçlar:

Dünya'nın geoid şekli nedeniyle, yerçekimi Ekvator'dan kutuplara

doğru artar

Dünya, geoid değil de küre şeklinde olsaydı, yerçekimi Dünya'nın

her yerinde aynı olurdu.

Dünya'nın geoid şekli nedeniyle Ekvator diğer paralellerden ve

meridyenlerden daha uzundur. Dünya küre şeklinde olsaydı, Ekvator

çevresi (kutupları çevreleyen iki meridyenin uzunluğu) birbirine eşit olurdu.

Ekvator çevresi =40.077 km

Kutuplar çevresi=40.009

 

DÜNYA' NIN ŞEKLININ SONUÇLARI

1. Ekvator'dan kutuplara gidildikçe yerçekimi artar.

2. Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara gidildikçe daralır.

3. Paralellerin boyları kutuplara gidildikçe küçülür.

4. Meridyenlerin arası kutuplara gidildikçe daralır.

5. Yeryüzünden yükseldikçe görülen alan genişler.

6. Dünya' nın dönüş hızı Ekvator'dan kutup-lara doğru gidildikçe azalır. (Ekvator'da 1670 km/saat Kutuplarda O km/saat)

7. Kuzey kutbundan güneye gidildikçe Kutup Yıldızının görünüm açısı küçülür.

8. Doğuya gidildikçe Güneş daha erken batar.

9. Dünya'nın bir yarısında gece diğer yarısında gündüz yaşanır.

10. Ay tutulmasında Dünya'nın gölgesi Ay üzerine daire biçiminde düşer.

11. Ekvator'dan kutuplara doğru sıcaklık azalır.

12. Ekvator çemberi, meridyenlerden ve para-lellerden daha uzun olur.

 

Örnek: (1993/ÖYS)

 

Iki meridyen arasındaki uzaklığın Ekva-tor'dan kutuplara gidildikçe azalmasının nedeni, aşağıdakilerden hangisidir?

A) Dünya'nın şeklinin geoid olması

B) Meridyen boylarının eşit olması

C) Paraleller arasında kalan meridyen yay-larının eşit olması

D) Eksenin Ekvator düzlemini dik kesmesi

E) Ekvator düzlemi ile eklipliğin çakışmaması

Yanıt: A

 

Termik Basınç Kuşakları

Dünya'nın küreselliği nedeniyle ısınma ve soğumaya bağlı oluşan basınçlara

termik basınç denir. Güneş ışınlarını, yıl boyunca dik ve dike yakın açılarla

alan Ekvator fazla ısınır. Isınan hava genleşerek yükselir ve basınç düşer.

Kutuplar, ışınları dar açı ile aldığından her zaman soğuktur.Soğuk hava ağır

olduğu için yere çöker ve basınç yükselir.

 

Dünya'nın küreselliği nedeniyle, Kutup Yıldızı'nın görünüm açısı Kuzey Kutbu'ndan Ekvator'a doğru daralır. Bu nedenle 60. Kuzey paralelinde 60° açı ile görülen Kutup Yıldızı Güney Kutbu'nda görülmez.

Dünya'nın küreselliği nedeniyle hep aynı yönde hareketle başlangıç noktasına ulaşılır. 1519 yılında Macellan tarafından, hep batıya gidilerek çıkış noktasına varılabileceği düşüncesi ile Ispanya'nın Cadiz Körfezi'ndeki Sancular Limanı'nda başlatılan ve aynı limanda 1522 yılında son bulan Dünya seyahati ile bu sonuca ulaşılmıştır.