A- iŞSİZLİk sigortasi zorunlu bir sigorta koludur



Yüklə 43,39 Kb.
tarix14.05.2018
ölçüsü43,39 Kb.
#43744
növüYazı

GİRİŞ:

Sosyal güvenliğin temel normlarından birisi olan işsizlik sigortası da nihayet 1.6.2000 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiş bulunmaktadır. Yaklaşık 40 yıllık bir gecikme ile yürürlüğe giren işsizlik sigortası nedir? İşlevi nedir? Kapsama kimleri almaktadır? Yaşanan beklenen nedir? Tarafların yasa hakkındaki çekinceleri nelerdir? Bu yazımızda bu sorulara yanıt vermeye çalışacağız.

Sosyal güvenliğin dünyaca kabul edilen 9 adet temel normu mevcut bulunmaktadır. Bunlar sırası ile;

- İş kazaları,

- Meslek kazaları,

- Analık,

- Malüllük,

- Yaşlılık,

- Ölüm,

- İşsizlik,



- Aile yardımları,

Ülkemizde bu normlardan sadece yedisi uygulanmakta, işsizlik ve aile yardımları uygulanmamaktadır. İşsizlik sigortasının sisteme alınması ile birlikte dünya ile entegrasyonumuzda sadece "aile yardımları" uygulaması kalmıştır. Umulur ki aile yardımları da en kısa zaman süreci içinde sisteme girecektir.

İşsizlik sigortasının temel ilkelerini şu şekilde sıralayabiliriz;

A- İŞSİZLİK SİGORTASI ZORUNLU BİR SİGORTA KOLUDUR

Sosyal güvenlik Anayasasının öngördüğü çalışanlar için nasıl vazgeçilmez bir hak ise, "işsizlik sigortası" da vazgeçilmez bir haktır. Hiç kimse ben işsizlik sigortasından yararlanmak istemiyorum diyemez. 1 Haziran 2000 tarihinden itibaren aşağada belirttiğimiz kapsama giren sigortalılar için zorunlu bir sigorta koludur.



B- İŞSİZLİK SİGORTASI KAPSAMINA GİRECEKLER

İşsizlik sigortası kapsamına;

a) 506 sayılı S.S.K. Yasasının 2’nci maddesinde sayılan "Hizmet Akdi" ile çalışan sigortalılar,

b) 506 sayılı S.S.K. ek geçici 20’nci maddesi Kapsamına girip de memur sözleşmeli statüde olmayanlar,

c) 506 sayılı Kanunun 3’ncü maddesinde sayılanlardan kamu sektörüne ait tarım ve orman işlerinde ücretli, özel sektöre ait tarım ve orman işlerinde ücretle ve sürekli olarak, tarım sanatlarına ait işlerde çalışanlar,

d) Tarım işyerlerinde yapılan ve tarım işlerinden sayılmayan işlerde çalışanlar,

e) Tarım işyeri sayılmayan işyerlerinin park, bahçe, fidanlık vb. işlerde çalışanlar,

f) Ücretli ve sürekli olarak ev hizmetlerinde çalışanlar (1475/8)

g) Mütekabiliyet esasına dayalı olarak yapılan anlaşmalara göre Türkiye’de sigortalı olarak çalışan yabancılar,

İşsizlik sigortası kapsamına girmektedir.



C- İŞSİZLİK SİGORTASI KAPSAMINA GİRMEYENLER

a)Tarım işlerinde çalışanlar (Kamu sektörüne ait tarım ve orman işlerinde ücretle, özel sektöre ait tarım ve orman işlerinde ücretle ve sürekli olarak, tarım sanatlarına ait işlerde, Tarım işyerlerinde yapılan ve tarım işlerinden sayılmayan işlerde, Tarım işyeri sayılmayan park, bahçe, fidanlık vb. işlerde çalışanlar hariç)

b) İşverenin ücretsiz çalışan eşi,

c) Konut içinde aile efradınca yapılan işlerde çalışanlar,

d) Ücretle ve sürekli çalışanlar hariç ev işlerinde çalışanlar (1475/8)

e) Askerlik hizmetini yapmakta olan yükümlüler,

f) - 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 3’ncü maddesinde sigortalı sayılmayanlar,

- Sosyal güvenlik kuruluşlarından yaşlılık aylığı alıp da sosyal güvenlik destek primi ödeyerek ya da ödemeksizin çalışanlar,

g) Kanunla Kurulu Emekli sandıklarına aidat ödemekte olanlardan;

- 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu,

- 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu,

- 3269 sayılı Uzman Erbaş Kanunu,

- 3466 sayılı Jandarma Kanunu,

- 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu,

- 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu,

- 2914 sayılı Yüksek Öğretim Personel Kanunu

- 233 ve 399 sayılı Kanun Hükmünde Karanameler ile

190 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye tabi Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Teşkilat Kanunlarındaki hükümlerine göre sözleşmeli personel statüsünde çalışanlar ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanuna göre geçici personel statüsünde çalıştırılanlar, (4571 sayılı Kanun)

h) Ülkelerinde sigortalı olduğunu belgeleyen yabancı uyruklular,

ı) Meslek okullarında pratik eğitim yapan öğrenciler,

i) Ceza evlerinde atölyelerde çalışan mahkumlar,

j) Rehabilitasyon tedbirlerine katılan hastalar,

k) Kendi nam ve hesabına çalışanlar, (Bağ-Kur)

l) Köy sınırları içerisinde kendi ihtiyaçları için yapılan inşaat işlerinde çalışan ,

İşsizlik sigortası kapsamına girmemektedir.

D- İŞSİZLİK SİGORTASI İŞVERENLERE NE GİBİ YÜK GETİRMEKTEDİR

İşsizlik sigortası T. Teşvik kesintisine tabi işverenlere ek bir yükümlülük getirmektedir. Bilindiği gibi 31.05.2000 tarihi itibariyle T. Teşvik kesintisi yürürlükten kaldırılmaktadır. Aynı oranda 1.6.2000 tarihi itibariyle işsizlik sigortası yürürlüğe girmektedir. İşsizlik sigortasında aynen T. Teşvik kesintisi matrahı esas alınmaktadır. İşsizlik sigortasının matrahı taban S.S.K. matrahı tavanda gene S.S.K. matrahı seviyesinde olacaktır.

İşsizlik sigortasının yürürlüğe girmesi ile birlikte T. Teşvik kesintisine tabi olmayan 10 kişinin altında sigortalı çalıştıran işverenler kesintiye tabi olacaklardır. Dolayısıyla bir kişi dahi çalıştıran işverenler işsizlik sigortası primi ödeyeceklerdir.

E- İŞSİZLİK SİGORTASININ MATRAHI İLE TABAN VE TAVAN ÜCRETLERİN BELİRLENMESİ

(4447 sayılı Yasanın 49’ncu maddesinin 4571 sayılı Yasanın 4 maddesi ile değişik şekli)

İşsizlik sigortasının gerektirdiği ödemeleri, hizmet ve yönetim giderlerini karşılamak üzere, bu Kanunun 46’ncı maddesi kapsamına giren tüm sigortalılar, işverenler ve Devlet, işsizlik sigortası primi öder. İşsizlik sigortası primi, sigortalının 17.7.1964 tarihli ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunun 77 ve 78’nci maddelerine göre belirlenen prime esas aylık brüt kazançlardan %2 sigortalı, %3 işveren, %2 Devlet payı olarak alınır.

506 sayılı S.S.K. 77’nci maddesi prime tabi kazançları belirtmiş bulunmaktadır.

a) Asıl ücretler,

b) Primler,

c) İkramiyeler,

d) İdare ve kaza mercilerince verilen karar gereğince (a) ve (b) fıkralarında yazılı kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan brüt toplamı,

e) Prime tabi olmayan kazançlar olarak belirlenen,

- Yolluklar,

- Çocuk ve aile zamları,

- Ölüm,doğum ve evlenme yardımları,

- Kasa tazminatı,

- Jübile hasılatı,

dışında kalan ve sosyal yardım niteliğinde olan ödemelerden;

a) Yemek parası (Yargıtay Hukuk Genel Kurul Kurul Kararı)

b) Ayakkabı parası (Sayıştay Genel Kurul Kararı)

c) Elbise dikiş parası (Sayıştay Hukuk Genel Kurul Kararı)

dışındaki nakit ödemelerde sigorta primi kesilmesi gerekmektedir.

Sigorta primine esas tutulacak kazançların tespitine S.S.K. taban ve tavan bildiriminin esas alınması gerekmektedir. Yemek parası, ayakkabı parası, elbise dikiş parası dışında



F- İŞSİZLİK SİGORTASI PRİM ORANLARI

İşsizlik sigortası primi de aynen S.S.K.’na tabi olan kazanç üzerinden ödenecektir. Prim nispeti ise;

- İşçi :%2

- İşveren :%3

- Devlet :%2

İşsizlik sigortasına Devletin de katkıda bulunması, işsizlik sigortası fonunun devlet güvencesi altında bulunduğuna karine teşkil etmektedir.



G- İŞSİZLİK SİGORTASI ÖDENEĞİ ALMAYA HAK KAZANMANIN KOŞULLARI

İşsizlik sigortası ödeneğinden yararlanmak için üç koşulun birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir. Bunlar;

a. Sigortalının kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalması, (1475/11 fıkradaki sebepler dışında)

b. Sigortalının son üç yıl içinde en az 600 gün işsizlik sigortası primi ödemiş olması, (Prim ödemek koşulu ile en erken 2002 yılı Şubat ayından itibaren alınabilecektir.)

c. Sigortalının işsiz kalmadan önceki 120 gün içinde (dört ay) kesintisiz işsizlik sigortası primi ödemiş olması gerekmektedir.

H- İŞSİZLİK SİGORTASINDAN SUNULACAK HİZMETLER

İşsizlik sigortasından sunulacak hizmetler;

a. Sigortalılara işsizlik ödeneği ödenecektir.

b. İşsizlerin, işsiz kaldıkları süre içinde tedavileri sağlanacaktır. (İşsiz kaldıkları süre içinde sağlık sigortaları primi S.S.K. tarafından ödenecektir.)

c. İşsiz kalan işçiye yeni bir iş olanağı sağlamak için kurumca yardımcı olunacaktır.

d. İşsize meslek geliştirme, meslek edindirme, ve yetiştirme eğitimi verilecektir.



I- İŞVEREN ÖDEDİĞİ İŞSİZLİK SİGORTASI PRİMİNİ KAZANÇLARININ TESPİTİNDE GİDER OLARAK YAZILABİLECEKTİR

İşveren, ödediği işsizlik sigortası primlerini aynen SSK işveren sigortası priminde olduğu gibi gider yazabilecektir.



İ- İŞSİZLİK SİGORTASI PRİMİ GELİR VERGİSİ MATRAHININ HESABINDA BRÜT ÜCRETTEN DÜŞÜRÜLECEKTİR

İşçinin ücretinden kesilecek olan işsizlik sigortası primi de, işçi SSK prim hissesinde olduğu gibi gelir vergisi matrahının hesabında brüt ücretten düşülecektir.



J- İŞSİZLİK ÖDENEĞİ ÖDEYEN SİGORTALILAR NE KADAR SÜRE İLE HANGİ MİKTARDA İŞSİZLİK ÖDENEĞİNDEN YARARLANACAKLARDIR

Kanunda işsizlik ödeneği alabilmek için öngörülen şartlar;

600 gün prim ödemiş olanlar için 180 gün,

900 gün prim ödemiş olanlar için 240 gün,

1080 gün ve daha fazla prim ödemiş olanlar için 300 gün süre ile işsizlik ödeneği ödenecektir.

Ödenecek olan miktar ise, işsizin prime esas son dört aylık ücretinin ortalamasının % 50’si olarak hesaplanacaktır. Ancak ödenecek bu miktar iş kanununun 33. maddesi gereği 16 yaş üstü asgari ücreti netini geçmeyecektir.



K- İŞSİZLİK ÖDENEĞİNDEN HANGİ KESİNTİLER YAPILACAKTIR.

İşsizlik ödeneğinden Damga vergisi hariç, herhangi bir kesinti yapılmayacaktır. Ayrıca, nafaka borçları hariç haciz veya başkasına devir ve temlik edilmeyecektir.



L- İŞSİZLİK ÖDENEĞİ ÖDEMESİNDE HAK DÜŞÜRÜCÜ NEDENLER

İşsizlik ödeneği ile ilgili 4447 sayılı Yasanın 52’nci maddesinde işsizlik ödeneğini kesen haller aşağıdaki şekilde belirtilmiştir;

a. İş ve İşçi Bulma Kurumu tarafından teklif edilen mesleklerine uygun son çalıştıkları işin ücret ve çalışma koşullarına yakın ve ikamet edilen yerine belediye mücavir alanı sınırları içinde bir işi haklı bir nedenle dayanmaksızın reddeden;

b. İşsizlik ödeneği aldığı sürede gelir getirici bir işte çalıştığı veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan gelir veya aylık tespit edilen,

c. Kurum tarafından önerilen meslek geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimine haklı bir neden göstermeden reddeden veya kabul etmesine karşın devam etmeyen,

d. Haklı bir nedene dayanmaksızın Kurum tarafından yapılan çağrıları zamanında cevaplamayan, istenilen bilgi ve belgeleri öngörülen süre içinde vermeyen,

Sigortalı, işsizlerin işsizlik ödenekleri kesilir.

M- İŞSİZLİK ÖDENEĞİ NE ŞEKİLDE KURUMA BİLDİRİLECEKTİR

İşsizlik sigortası primleri SSK tarafından tahsil edilecektir. Primler için SSK Müdürlüklerinde tahakkuk işlemi yapılacaktır.



N- İŞSİZLİK SİGORTASINDA İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

İşsiz kalan işçinin işsizlik sigortasından yararlanabilmesi için, işverenin örneği İş ve İşçi Bulma Kurumu tarafından hazırlanan "İşten Ayrılma Bildirgesi"ni üç nüsha olarak düzenleyip doldurması gerekmektedir. Üç nüsha olarak düzenlenen belgenin bir örneğinin işsiz kalan işçiye, bir örneğini kendisinin saklaması, bir örneğinin ise 15 gün içinde bağlı bulunduğu İş ve İşçi Bulma Kurumuna göndermek zorundadır.

30.01.2000 tarihinden itibaren hizmet akitleri sona erecek sigortalılar hakkında örneği iş ve işçi bulma kurumu tarafından hazırlanacak ve resmi gazetede yayınlanacak örneğe göre işverenler işten ayrılan sigortalıları 15 gün içinde kuruma bildirilecektir.

O- İŞSİZLİK SİGORTASINA UYGULANACAK İDARİ PARA CEZALARI

İşsizlik sigortası nedeniyle sigortalıların ücretlerinden indirim veya kesinti yapan işverenlere her bir sigortalı için onaltı yaşından büyük işçiler için uygulanan aylık asgari ücret onaltı yaşından büyük işçiler için uygulanan aylık asgari ücret tutarında;

Sigortalının işten ayrılma bildirgesini İş ve İşçi Bulma Kurumuna 15 gün içinde vermeyen işverenlere her bir fiil için ayrı ayrı asgari ücretin iki katı tutarında idari para cezası verilecektir.

İdari para cezaları tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içinde kuruma ödenir veya itiraz edilir. İtiraz takibi durdurur. Kurumca itirazı reddedilenler kararın tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içinde sulh ceza mahkemesine itiraz edebilirler. İtiraz üzerine verilen karar kesindir. Mahkemeye başvurulması takip ve tahsilatı durdurmaz.



Ö- SİGORTALI İŞSİZİN BAŞVURMA SÜRESİ :

İşsiz kalan sigortalının da işsizlik sigortasından yararlanabilmesi için (işsizlik ödeneği, yeni işbulma olanağı, hastalık sigortası priminin yatırılması, mesleki eğitim çalışmaları, iş edindirme gibi) iş akdinin sona erdiği tarihten itibaren kendisini 30 gün içinde İş ve İşçi Bulma Kurumuna bizzat müracaat etmesi gerekmektedir. Mücbir sebepler dışında başvurmada geciktiği süre kadar işsizlik ödeneği alacağı toplam süreden geciktiği süre tenzil edilecektir.



P- İŞSİZLİK SİGORTASI TOPLUMDA GENEL KABUL GÖRMÜŞMÜDÜR.

İşsizlik sigortası toplumca çıkarılması özlemle beklenen bir sosyal güvenlik normu olduğu halde, sosyal taraflar tarafından yeterince tartışılmamıştır. Avrupa’da bir çok ülke işsizlik sigortasından kurtulmak için çare ararken ülkemiz yeni uygulamaya koymuştur. İşçi tarafın İşsizlik sigortasını genellikle memnunlukla karşılarken, işveren kesimi ise işsizlik sigortasının sisteme girmesi ile birlikte ihbar ve kıdem tazminatlarının sistemden kaldırılması gerektiğidir. Sanırım sosyal taraflar arasında en fazla tartışmaya açılacak konu bu bulunmaktadır.



1. İŞÇİLER AÇISINDAN İŞSİZLİK SİGORTASININ SORUNLARI

A. İşsizlik sigortası işçiler açısından gereken ilgiyi görmemiştir. Bunun nedeni ise işsizlik sigortasından yararlanmanın koşullarında yatmaktadır. İşsizlik sigortasından yararlanmak için, işçinin kastı ve kusuru yönünden işten ayrılmaması gerekmektedir.

Diğer bir anlatımla sigortalının "İşverenin Bildirimsiz Fesih Hakkı" nı düzenleyen 17/11 maddede işveren tarafından işten çıkarılması gerekir. Tatbikatta ise genellikle işveren tarafından işçinin işine son verilmektedir. İşten çıkarılırken de genellikle işçiye suç izafe edilerek akit sona erdirilmektedir.

B. İşten çıkarılmada işçinin kusurunun bulunup bulunmadığı genellikle yargı tarafından çözümlenmektedir. Yargı aşaması ise uzun bir zaman sürecine ihtiyaç göstermektedir.

C. İşsizlik sigortasının priminin ödenmesinde S.S.K. tavan ve taban matrahı esas alınmaktadır. Bu durumda yüksek maaş alanlar da tavan matrahla sınırlandırılmış bulunmaktadır. Bu husus yüksek ücretle çalışan işçinin işsiz kalması durumunda maaşında ciddi bir düşüklük meydana getirecektir.

D. Diğer bir sakınca ise işsiz kalan işçilere ödenecek işsizlik ödeneği, işçinin çalışırken aldığı son dört aylık ücretinin ortalamasının %50’si olarak ödenmektedir. Bu meblağ çok azdır. Avrupa’da, bu rakam %90’lara kadar ulaşabilmektedir.

E. İşçiler açısından "İş Güvencesi" olmadan işsizlik sigortasının uygulanamayacağını iddia etmektedirler. İşsiz kalma tehlikesi ile işçilerin haklarını yeterli seviyede koruyamayacağını iddia etmektedirler.

11- İŞVERENLER AÇISINDAN İŞSİZLİK SİGORTASININ SORUNLARI

İşverenlerde işsizlik sigortasına yeteri kadar ilgi göstermemişlerdir. Bunun nedenlerini şu şekilde sıralamak mümkün bulunmaktadır.

A. İşten kendi kusuru nedeni ile çıkartılan her işçi, "İşten çıkarılma işleminin kendi kusuru" dışında olduğu iddiası ile yargıya müracaat edecektir. Bir ölçüde bu hususu yargıyı tıkayacaktır. İşverenler, bu nedenle her olayda yargı ile uğraşacaklardır.

B. İşsizlik oranının çok yüksek boyutlara ulaştığı ülkemizde işverenlerin getirilen yükler nedeni ile yeni yatırım yapmaktan kaçındığı, birde İş Güvencesi Yasası çıkması durumunda çalışma hayatında kaos yaşanacağını ifade etmektedirler.

C. İşverenler bunların yanı sıra kıdem ihbar tazminatlarının işsizlik sigortası ile birlikte uygulamadan kaldırılmasının gerektiğini savunmaktadırlar.

R- İŞSİZLİK SİGORTASININ ZAAFLARI NELERDİR?

İşsizlik sigortasının uygulaması ile birlikte aşağıdaki sorunlar gündeme gelecektir. Bunlar sırası ile;



I- FON YÖNETİMİNİN OLMAMASI :

T. İşveren Sendikasının yaptığı bir araştırmaya göre işsizlik fonunda 20 ayda yaklaşık 3.3 katrilyon para birikecektir. Bu parayı yönetecek profesyonel bir fon yönetiminin olması gerekir.



II- FAİZ GARANTİSİ YOK

İşsizlik sigortası priminin ne şekilde değerlendirilmesi gerektiğine ilişkin Yasada hüküm bulunmamaktadır. Fon yönetiminin müstakil ve fonu ne şekilde kullanması gerektiğine ilişkin bir Yönetmelik çıkarması gerekmektedir.



III- DEVLET KATKISININ ÖDENMEMESİ :

İşsizlik sigortası fonuna devlet de katkıda bulunmaktadır. İşçi ve işveren primlerinin ödenmemesi halinde işveren için, A.A.T.H.K. hükümlerine göre gerekli işlem yapılacaktır. Devletin katkı payını ödememesi durumunda ne yolda işlem yapılacağına ilişkin hüküm bulunmamaktadır.



IV- DEVLETİN FONU KULLANMASI

Hepimiz biliyoruz ki devlet işsizlik sigortasında biriken fonu kullanacaktır. Kullanmasına kimse bir şey diyemez. Ancak, fonu kullanırken ödeyeceği faiz önemlidir. Kanımızca bu faizin piyasa koşullarına uygun olması gerekmektedir.



V- FONUN YÖNETİLMESİ:

Fonu Yönetiminin dört kişilik üye tarafından temsili noktasına itiraz edilmektedir. Yönetiminin, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca bir üye, bir üye Hazineden sorumlu Devlet Bakanı tarafından bir üye en fazla işveren kuruluşunu örgütleyen Türkiye İşveren Sendikasınca temsil edileceği, bunun S.S.K. denendiği başarılı olamadığı, Kurumun bu nedenle çöktüğü doğrultusunda bulunmaktadır. Diğer konfederasyonların (Disk, Hak-İş) de temsil edilmesi gerektiği doğrultusunda bulunmaktadır.



S- İŞSİZLİK FONUNUN DENETİMİ:

İşsizlik sigortasının fonu Bütçe Kapsamı dışında olup Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu tarafından denetlenir. Ayrıca üçer aylık dönemler halinde 3568 sayılı Yasaya göre yetki almış Yeminli Mali Müşavirler tarafından denetlenip sonuçları ilan edilecektir. Her bir fon ünitesi ayrı bir Yeminli Mali Müşavir tarafından denetleneceğinden bir ölçüde şeffaflık sağlanacağı düşünülmektedir.
Yüklə 43,39 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə