A. A. Baki- 009 Redaktor : Əməkdar elm xadimi professor M.İ.İsayeva Ali məktəb tələbələri üçün dərslik

---

3 

                      Xələfli A.A.     

 

 

 

 

 

 

  

 

 

                                       BAKI- 2009 

 

 

 

 

 

 

 

4

Redaktor: Əməkdar elm xadimi professor  

M.İ.İsayeva 

 

Ali məktəb tələbələri üçün dərslik. 2009. 181 s., 53 şəkil, 7 

cədvəl. 

 

Xələfli A.A

. Paleomaqnetizm. 

 Rəyçilər:  AMEA müxbir üzvü Azərbaycanın  əmək-

darelm və texnika xadimi professor K.M.Kərimov və  

                          c.e.d., prof. M.Müseyibov 

 

Paleomaqnetizm süxurların yaddaşına həkk olunmuş 

təbii qalıq maqnitlənmə vektorunun, özünəməxsus izə malik 

olan qədim geomaqnit sahəni öyrənir. Bu elm fizika, geofizika 

və geologiya elmlərinin qovşağında yaranmışdır. 

 Paleomaqnetizm 

tədqiqat üsulu olaraq sərbəst elmi 

istiqamətdir, özünün tədqiqat metodikası, öyrənmə obyekti və 

alınan nəticələrin tətbiq sahəsi var. 

 Kitabda 

Azərbaycanın mezokaynozoy maqnitostrati-

qrafik şkalası əsaslandırılıb, onun qurulması prinsipinə baxılıb. 

Litosfer plitlərin tektonik hadisələrinə böyük diqqət 

yetirilib. Azərbaycan  ərazisində aparılan paleomaqnit 

tədqiqatlar nəticələri  əsasında, bu ərazidə baş vermiş tektonik 

hərəkətlərin kinematik parametrləri təyin edilmiş  və  ərazinin 

paleotektonik rekonstruksiyası verilmişdir. 

 

Kitab geologiya fakültəsində təhsil alan geoloq, geofizik 

bakalavr, magistr tələbələrinə və paleomaqnit tədqiqatlarla 

məşqul olmaq istəyən geoloq və geofiziklər, həmçinin 

geodinamika ilə maraqlanan və məşqul olan insanlar üçün 

nəzərdə tutulub.  

 

 

 

 

 

 

 

---

5 

  

 ХAЛAФЛИ  А.  А.  Палеомагнетизм.  учебник.  Под  ред. 

М.И.Исаева. 2009. 53 Ил. 7 табл. 187 с. 

 

Настoящиее  учебник  содержит  обширные  данные  по 

методике  и  результатов  определений  магнитных  и  палео-

магнитных свойств горных пород. Применяеме при изуче-

нии  история  магнитного  поля  Земли,  решении  задач  стра-

тиграфии,  палеотектоники,  палеогеографии  и  некоторых 

вопросов образования и далнейшей истории горных пород. 

Учебник  рассчитана  для  студентов  геологического 

фаультета и широкий круг геологов и геофизиков.  

 

 

 

 

 

 

6

 

 

İŞDƏ QƏBUL OLUNAN ŞƏRTİ  İŞARƏLƏR 

          Süxurların maqnitliyi: 

Ι

n

 – təbii qalıq maqnitlənmə;  

I

o

n

  – ilkin; 

h

n

Ι  – ikinci; 

a

n

Ι  – qədim; 

Ι

n

  – normal qalıq maqnitlənmə; 

I

rt 

– temperatur qalıq; 

I

s

 –    doymuş; 

I

rs

 – qalıq doymuş; 

I

rv

 – vyazki;                       

H – sabit maqnitləndirən sahə; 

H

s

 – doyma sahəsi; 

H

cs

′ - doymanın dağıdıcı sahəsi; 

H

c

 – koersitiv qüvvə; 

H

~

 - dəyişən maqnit sahəsi; 

Qütbləşmə sahəsi və süxurların maqnitlənməsi: 

N,n -düzünə; 

R,r- əksinə; 

D – geomaqnit sahənin və maqnitlənmənin meyilliyi; 

J – geomaqnit sahənin və maqnitlənmənin əyimliyi; 

Q= I /

χH

T

 – Q faktoru, Keniqsberq nisbəti; 

χ - maqnit həssaslığı; 

T

c

 – Küri temperaturu; 

T – temperatur; 

ϕ, λ - nümunələrin götürüldüyü Yerin coğrafi koordinat-

ları (

ϕ-en dairə, λ -uzunluq dairə); 

F.

, Λ - paleomaqnit və geomaqnit sahənin en dairəsi  

 

uzunluq dairəsinin müasir coğrafi koordinatları; 

        

ϕ

m

 – geomaqnit en dairə; 

N – statistik hesablamada istifadə olunan normallaşmış  

---

7 

vektorun  sayı; 

R – onların həndəsi cəminin mütləq qiymətidir; 

K – I

n

-nin sıxlıq əmsalıdır (sterioqramda I

n

 biryerə sıx to-

planma əmsalıdır); 

S – paleomaqnit stabillik ölçüsü; 

r.=0,95 ehtimal qiymətində dairənin inam radiusu: 

α

95

 – vektorun orta qiyməti üçün; 

A

95

 – qütbün orta qiyməti üçün; 

θ

1

, 

θ

2

 – qütbün orta qiyməti üçün ovalın yarımox xətası. 

 

ŞƏKİLLƏR ÜÇÜN QƏBUL OLUNAN ŞƏRTİ İŞARƏLƏR 

• -vektorun aşağı yarımsferaya proyeksiyası; 

o – vektorun yuxarı yarımsferaya proyeksiyası; 

•- I

n

 vektorunun sonunun üfiqi müstəviyə proyeksiyası; 

o – I

н

 vektorunun sonunun şaquli müstəviyə proyeksiyası; 

  

→

- paleomaqnit istiqamət və paleomaqnit en dairə. 

 

Düzünə maqnitlənmə zonası 

 

Qatın öyrənilməyən hissəsi 

 

Əksinə maqnitlənən zona 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8

                                                                        Cədvəl 1 

 Sİ və SQS sistemləri arasında maqnit kəmiyyətlərinin  

münasibətləri 

                  

 

 

 

 

 

 

 

 

       Vahidləri 

 

 

Keçmə vurğuları 

Maqnit 

kəmiyyətl

əri 

 

İşa

rəs

i    

SQS Sİ SQS/ 

Sİ 

Sİ/ SQS 

Maqnit 

sahəsinin 

gərginliyi 

 

maqnit 

momenti 

 

Maqnit  

seli 

 

Maqnit 

induk-

siyası 

 

Maqnit 

həssaslığı 

 

Maqnitliyi 

H 

 

 

 

m 

 

 

Φ 

 

 

 

 

 

 

χ 

 

 

Ι 

E (rsted) 

 

 

 

        - 

 

 

Mks 

 

  

Qs 

 

 

 

  - 

 

    

  -     

A/m 

 

 

 

A

⋅m

2 

 

 

Бб(veber) 

 

 

Tl(Tesla) 

 

 

 

 - 

 

 

A/m 

79,58 

[10

3

/ (4

π)] 

 

  

 10

−3 

 

 

 

10

−8 

    

 

10

−4 

 

 

12,57(4

π) 

 

 

 

10

3 

12,57

⋅10

−3 

(4

π/10

3

) 

 

 

10

3 

 

 

10

8 

 

 

10

4 

 

 

79,58

⋅10

−3 

[1/ (4π)] 

 

 

10

−3 

---