A Z Ə R B A Y C A N M İ L L İ E L M L Ə R A K A D E M İ Y A S I
N İ Z A M İ A D I N A Ə D Ə B İ Y Y A T İ N S T İ T U T U
A B U Z Ə R B A Ğ I R O V
Y . E . B E R T E L S V Ə A Z Ə R B A Y C A N Ə D Ə B İ Y Y A T I
B A K I – 2 0 0 6
E l m i r e d a k t o r u : f i l o l o g i y a e l m l ə r i d o kt o r u
T e y m u r K Ə R İ M L İ
İ S B N
A . B a ğ ı r o v . Y . E . B e r t e l s v ə A zə r b a y c a n ə d ə b i y y a t ı .
B a kı : E l m , 2 0 0 7 .
X X ə s r i n ə n b ö y ü k ş ər q ş ü n as l a r ı n d an b i r i o l a n Y e v g en i
E d u a r d o v i ç B e r t e l s ( 1 8 9 0 - 1 9 5 7 ) o r t a ə s r l ə r A z ə r b a y c a n
ə d ə b i y y a t ı n ı n , x ü s u s i l ə d a h i A z ə r b a y c a n ş a i r i N i z a m i
G ə n c ə v i n i n p o e t i k i r s i n i n tə d q i q , t ə r c ü mə v ə t ə b l i ğ
o l u n m a s ı n d a b ö y ü k x i d m ə t l ə r g ö s t ə r mi ş d i r . M o n o q r af i y a d a
a l i m i n b u y ö n d ə a p a r d ı ğ ı a r a ş d ı r m a l a r t ə h l i l o b y ek t i k i m i
g ö t ü r ü l m ü ş
v ə
ə d ə b i y y at ş ü n as l ı q e l mi n i n mü a s i r
s ə v i y y ə s i n d ə n q i y mə t l ə n d i r i l m i ş d i r .
G İ R İ Ş
D ü n y a d a b a ş v e r ə n q l o b a l i c t i m a i - s i y a s i p r o s e s l ə r
n ə t i c ə s i n d ə b i r ç o x y e n i mü s t ə q i l d ö v l ə t l ə r i n y ar a n ma s ı v ə
s o s i al i s t i c t i ma i q u r u mu n u n a r ad a n g e t mə s i l ə b a ğ l ı ə d ə b i - mə d ə n i
h ə y a t ı mı z ı n b i r ç o x s a h ə l ə r i k i m i , k o n k r e t t ə d q i q a t çı l ar ı n
ə s ə r l ə r i n ə d ə y e n i mö v q e d ə n b a x ma q – ç a ğ d a ş ə d ə b i y y a t ş ü n a s l ı q
e l m i m i z i n a k t u a l p r o b l e m l ə r i n d ə n b i r i o l a r aq q a l ı r . X ü s u s ə n
A z ə r b a y c a n d a
ə d ə b i y y at ş ü n a s l ı ğ ı n f o r ma l a ş m a s ı n d a b ö y ü k
x i d mə t l ə r i o l a n x a r i ci ö l k ə a l i m l ə r i n i n m ə l u m ə s ə r l ə r i n i n m i l l i
mü s t ə q i l l i k d ö v r ü n ü n e l m i t ə f ə k k ü r ü iş ı ğ ı n d a y e n i d ə n
q i y mə t l ə n d i r i l mə s i n ə b ö y ü k e h t i y a c v a r d ı r . A z ə r b a y c a n e l m i
q a r ş ı s ı n d a b ö y ü k x i d mə t l ə r i o l a n ş ə r q ş ü n a s l ar d an b i r i d ə r u s
a l i m i , S S R İ El ml ə r A k a d e m i y a s ı n ı n m ü x b i r ü zv ü Y e v g en i
E d u a r d o v i ç B e r t e l s d i r ( 1 8 9 0 - 1 9 5 7 ) .
Y . E . B e r t e l s i n z ə n g i n e l mi i r s i , S S R İ E A T a r i x e l m l ə r i
b ö l mə s i b ü r o s u n u n " S S R İ EA mü x b i r ü zv ü Y . E . B e r t e l s i n
x a t i r ə s i n i n ə b ə d i l ə ş d i r i l mə s i h a q q ı n d a " 2 6 o k t y a b r 1 9 5 7 - ci i l
t a r i x l i q ə r a r ı n a u y ğ u n o l a r a q d ö r d c i l d də t o p l an m ı ş , ş ə r h e d i l m i ş
v ə " S e ç i l m i ş ə s ə r l ə r i " a d ı i l ə n ə ş r e d i l mi ş d i r . B u n ə ş r i n me y d a n a
ç ı x ma s ı n d an ə v v ə l B e r t e l s i n ə s ə r l ə r i L e n i n q r a d ( i n d i k i S a n k t -
P e t e r b u r q ) v ə M o s k v a ş ə h ə r l ə r i n d ə , k e ç m i ş mü t t ə f i q
r e s p u b l i k a l a r ı n p a y t a x t l a r ı n d a , e l ə c ə d ə x ar i c i ö l k ə l ə r d ə –
a l m a n , f a r s v ə b a ş q a d i l l ə r d ə m ü x t ə l i f d ö v r ü mə t b u at
o r q a n l a r ı n d a v ə y a k i t ab h a l ı n d a i ş ı q ü zü g ö r m ü ş d ü r .
A l i mi n " S e ç i l miş ə s ə r l ə r i " n i n n ə ş r i ü z r ə r e d a k s i y a h e y ə t i n ə
a k a d e m i k N . İ . K o n r a d , T a c i k i s t a n E l m l ə r A k a d e m i y a s ı n ı n
a k a d e m i k i A . M . M i r z o y e v , h ə m i n a k a d e m i y a n ı n mü x b i r ü z v ü
İ . S . B r a g i n s k i , f i l o l o g i y a e l m l ə r i d o k t o r u A . N . B o l d ı r e v ,
f i l o l o g i y a e l ml ə r i n a mi z ə d l ə r i Q . Y . Ə l i y e v , A . Y . B e r t e l s k i m i
g ö r k ə m l i ş ə r q ş ü n a s l ar d a x i l ed i l mi ş d i l ə r . Bu h e y ə t h ə m Y . E .
B e r t e l s i n ə s ə r l ə r i n i t o p l a y ı b ş ər h v ə n ə ş r et d i , h ə m d ə a l i mi n
e l m i f ə a l i y y ə t i n i n
ə s a s i s t i q a mə t l ə r i n i mü ə y y ə n l ə ş d i r d i .
M ə s ə l ə n , A . N . B o l d ı r e v Y . E . B e r t e l s i n tə d q i q et d i y i mö v zu l ar ı
a ş a ğ ı d ak ı k i mi q r u p l a ş d ı r d ı : f a r s - t a c i k ə d ə b i y y a t ı t a r i x i , N i z a m i
y a r a d ı c ı l ı ğ ı , s u f i z m ( s u f i ş ü n a s l ı q ) , N ə v a i v ə m ü a s i r l ə r i n in
( H e r a t ə d ə b i d a i r ə s i ) y a r a d ı c ı l ı ğ ı , İ r a n v ə t ü r k f i l o l o g i y a s ı n ı n
ü m u m i mə s ə l ə l ə r i .
B o l d ı r e v i n d o ğ r u o l a r a q q e y d e t d i y i k i mi , Y . E . B e r t el s r u s
v ə s o v e t i r a n i s t i k a sı n d a s u f i ş ü n a s l ı q i s t i q amə t i n i n ə s a s ı n ı
q o y m u ş d u r k i , b u d a "e l m q a r ş ı s ı n d a o n u n mü s t ə s n a v ə l ay i q l i
q i y mə t i n i h ə l ə d ə a l m a mı ş x i d m ə t l ə r i n d ə n b i r i d i r " ( 1 1 0 , s . 9 ) .
T ə d q i q at ç ı d a h a s o n r a q e y d e d i r k i , " N i z a mi m ö v zu s u n u
B e r t e l s i n e l m i y a r a d ı cı l ı ğ ı n d a m ə r k ə z i m ö v z u ad l an dı r m a q o l a r " .
" N i z a mi mö v z u s u " n d a n b aş q a B o l d ı r e v B e r t el s i n e l mi i r s i n i n
d a h a b i r n e ç ə a p a r ı cı i s t i q a mə t l ə r i n i m ü ə y y ə n e d i r : 1 ) t a c i k
ə d ə b i d i l i ; 2 ) Ə f q a n ı s t a n d i l l ə r i n i n v ə m ə d ə n i y y ə t l ə r i n i n
ö y r ə n i l m ə s i ; 3 ) F i r d ö v s i n i n h ə y a t v ə y ar a d ı c ı l ı ğ ı n ı n ö y r ə n i l mə s i ;
4 ) Ə l i ş i r N ə v ai n i n h ə y a t v ə y a r a d ı c ı l ı ğ ı n ı n ö y r ə n i l mə s i ; 5 )
Ə b d ü r r ə h m a n C a m i n i n h ə y a t v ə y a r a d ı c ı l ı ğ ı n ı n ö y r ə n i l m ə s i ; 6 )
s u f i ş ü n as l ı q .
B e l ə l i k l ə A . N . B o l d ı r e v y al n ı z B e r t e l s i n e l m i f ə a l i y y ə t i n in
ə s a s i s t i q a mə t l ə r i n i g ö s tə r i b s a d a l a ma q l a v ə o n l a r ı n
ö y r ə n i l m ə s i n i s o v e t ş ə r q ş ü n a s l ı ğ ı n ı n ə n mü h ü m v ə z i f ə l ə r i
s a y m a q l a k i f ay ə t l ə n m i ş d i r – t ə ə s s ü f k i , b u v ə z i f ə l ə r l ay i q i n c ə
y e r i n ə y e t i r i l mə mi ş q a l mı ş d ı r . B u s a h ə d ə Q . Y . Ə l i y ev i n
mü ə y y ə n i ş l ə r i n i n ( " Y. E . B e r t e l s v ə N i z a m i n i n ö y r ə n i l mə s i –
Dostları ilə paylaş: |