«a d a u -n u n elm I əsə rləri». 1 № S. 72-75



Yüklə 59,95 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix05.05.2018
ölçüsü59,95 Kb.
#41499


« A D A U -n u n   elm i  əsə rləri» .-2 0 1 2 .-№ 3 .  -S .72-75.

Ü Z Ü M Ç Ü L Ü K D Ə   İ N N O V A T İ V  B E C Ə R M Ə   T E X N O L O G İ Y A L A R I



Kənd təsərrüfatı elmləri  üzrə fəlsəfə doktoru F.H.Şərifov,

dissertant  S.Ş.Abduləliyeva

Azərbaycan Dövlət Aqrar  Universiteti

U O T   6 3 1 :6 3 .  8

A ç a r   sözlər: 

üzüm,  məhsul,  sort,  ting,  mulça

H ər  bir  ölkədə  üzüm çülüyün  m ü v əf fəq iy  y ət  li  inkişafında  lazım   olan  bir  ç o x   şərtlərdən  ən  va  cibi  və 

üm dəsi  əlv erişli  torpaq-iqlim   şəraitidir.  A zər baycan  Respublikasında  torpaq-iqlim   şəra  iti  nin  üzüm   üçün  ço x  

əlv erişli olm asına  sübut g ə  tir  m əyə  də  ehtiyac yoxdur.  Burada ultra-tez  yeti  şən  dən  ən g e c  yetişən  üzüm   sortlarına 

qədər ha  m ı  sı normal  yetişir,  hətta kolun üstündə 

sal 

xım  

la 

rı 

dekabrın 

axırı, 

yanvarın 

ortalarına  qədər  sax  la  maq

mümkün olur  [

1

].



Şirvanşahı  kim i  üzüm   sortları  35% -ə  qədər  şə  kər  top laya  bilir.  Dünyada  tayı-bərabəri  ol  m a yan  ço x  

yüksək  m əhsuldar  sort-Bayanşirə  bu  tor paq  da  intişar  tapmışdır.  Y üksək  m üalicə  vasitəsi  he  sab  edilən  Təbrizi 

(G əncə  süfrəsi)  yalnız G ən  cə  də  və  Gəncəbasarda öz m ü alicəvi xü susiyyətin i  sax  laya bilir.

Sərab  növlərinə  gəldikdə  isə  burada bütün növ  şərablar istehsal  edilə  bilər,  bu m əsələd ə  də  yen i  v ə  təkm il 

texnologiyaların  olm ası prio  rit  et  lik təşkil edir.

B izim   respublikada  istər  üzüm çülükdə,  is  tər  sə  də  şərabçılıqda  istehsal  texnologiyaları  bir  qayda  olaraq 

h əm işə  aşağı  səv iy y əli  olmuşdur.  Bu  baxım dan  bizdə  üzüm lüklərin  becərilm əsində  və  şərab  em alında  m övcud 

texnologiyaların  tək  m il  ləşdirilm əsinə  və  yeni  texnologiyaların  gəti  ril  m əsin ə  böyük  ehtiyac  vardır.  Y en i 

üzüm lük  lə  rin  salınm ası  işində  İtaliyadan  gətirilən  v ə  lazer  şüa  ları  ilə  tənzim lənən  ting  əkən  aqreqatı  m isal 

göstərm ək  olar.  Bu  aqreqat  A bşeron  rayonunun  bir  üzüm çülük  təsərrüfatında  işlədilm işdir.  A q   re  qat  tingi 

avtom atik  olaraq  əkir  və  ting  əv   vəl  cə  dən  proqramlaşdırılm ış  nöqtəyə  düş  m ə  dik  də  v ə  cərgə  əyildikdə  lazer 

şüaları  xəbər  verir.  Y en i  üzüm lük  salındıqda,  bir  ço x   ölkələrdə  olduğu  kim i,  m ulça  pər  dəsindən  istifadə  edilm əsi 

eyni  zam anda  iki  prob  lem i  həll  edir:  suvarılan  üzüm lüklərdə  su  var m a  suyuna  qənaət  edilir,  suvarılmayan 

üzüm lük  lərdə  isə torpağın n əm liyini  qoruyur.  H ər iki hal  da alaq otlarına qarşı mübarizə  aparılmış olur.

A zərbaycan  üzüm lüyündə  bu  m əsələ  ol  duq  ca  böyük  əh əm iyyət  kəsb  edir.  Ayrı-ayrı  il  lər  də  suvarılan 

üzüm lüklərdə  suvarma  suyunun  ça  tış  m azlığı,  dəm yə  şəraitində  isə  n əm liyin tor paq  da qorunub  saxlanm ası böyük 

çətinliklər  törədir.  M ul  ça  m əqsədilə  istehsal  olunan  material  bizdə  y o x   dur,  o lsa  b elə  m ulça  pərdəsindən  istifadə 

te x   no  lo g iy a sı  da  yoxdur.  B u  m əsələn i  xarici  te x   no  lo  giyaların  və  onları  işləd ə  b ilən   m ü təxəssislərin  də  vət 

olunm asına ehtiyac vardır.

Ü züm lüklərim izdə  dayaq m əqsədi  ilə  şpa  ler qurulur.  H ələ  də  m əftilin makaradan  aşılm ası v ə  onun  cərgə 

b oyu  seçilm əsi  bizdə  prim itiv  üsul  larladır.  B izdə  cərgə  boyu  bir  g ed işə  2-3  fəh  lə  bir  m əftili  əllə  dartıb  aparır. 

A ncaq  bu  m əqsəd  üçün  İtaliyadan  gətirilən  aqreqat  bir  ged işdə  cərgəyə  m əftil  sərə  bilir.  B u  prosesdə  əm ək 

m əhsuldarlığı on  d əfəyə  qədər yüksəlir.

A zərbaycan  üzüm çülüyünün  ting  b ecə  ril  m ə  si  işində  ç o x   gerilik  vardır.  Fransa,  İtaliya  v ə  baş  qa 

ölkələrin  calaq  ting  b ecərilm əsi  iş i  ç o x   mü  tə  rəq  qilik  təşkil  edir.  Bu  ölkələrdə  tinglikdə  işlər  90-95%  

m exanikləşdirilm işdir, bizdə  isə ting  is  teh  salı iş i tam am ilə  əllə  aparılır.

"2012-2020-ci  illərdə  Azərbaycanda  ü zü m çü lü y ü n   in k işa f  etdirilm əsinə  dair  D ö v lət  Proq  ra  mı"nın 

tələblərinə  görə  bu  illər  ərzində  50  m in  hek  tar  üzüm lük  salınmalıdır.  Söz  y o x   ki,  bu  işdə  yer  li  sortlardan  ting 

isteh salı  ön  plana  çəkil  mə  li  dir.  Hazırda  respublikam ızda  calaq  ting  isteh salı  ilə  m əşğ u l  olan  heç  bir  m ü əssisə 

yoxdur.

Calaq  aparan  avadanlıq,  m üasir  tipli  st  ra ti  fi  kasiya  kameraları  və  peşəkar  calaqçılar  y o x   dur.  Bunlar 

əlavə  olunmalıdır.  Ən  vacibi  odur ki,  2 5 -3 0   il  öncə  bizdə  calaq  ting  çıxım ı  ən  yaxşı  hal  da  20-25%  təşkil  etmişdir. 

A ncaq  yuxarıda  adları  çəkilən   ölkələrdə  bu  göstərici  90-95% -dir.  Bu  m əsələn i  inn ovasiyalı  tex n o lo g iy a   hesab  edi 

rik və  gələcək də  bu texn ologiyan ın  bizdə tət  bi  qi  ni vacib hesab  edirik.

Y eri  gəlm işk ən   qeyd  etm əyi  lazım   bilirik  ki,  xaricdən  ting  gətirilm əsi  iş i  davam  etdirilsə  yer  li  üzüm 

sortlarım ız  tam am ilə  sıradan  çıxm aq  təh  lükəsi  qarşısında  qalacaqdır.  Ü züm   sortları  üz  rə  genofondum uz  lazım i 

səviyyəd ə  deyildir.  Dün  ya  üzüm çülüyündə  kolleksiyaların  təşk ili  m eto  dologiyalarının  əldə  olunm asına  ehtiyac 

var  dır.  Ü züm   kolleksiyalarında  sortların  yer  ləş  diril  m əsi,  uçotun  aparılması  v ə  sortların  y a y ıl m a  sı  xü susi  bir 

elm dir  v ə  bizdə  heç  vaxt  ə sa slı  k ol  lek  siyalar  olmamışdır.  B elə  bir  m isalı  çəkm ək  y e  rinə  düşərdi.  Ukrayna 

elm i-tədqiqat  üzüm   çü  lük  və  şərabçılıq  institutu  “M aqarac”ın  B ax  ça  sa  ray  da  3500  sortdan  ibarət  genofondu 

vardır.  Təsərrüfat üçün  sortlar b elə kolleksiyalardan  se  çil  sə  daha faydalı olar.

X aricin  ən  qiym ətli  sortlarından  gətirib  kolleksiyalarda  v ə  sənaye  üzüm lüklərində  əkilib,  onların  yerli 

şəraitdə  sınaqdan  keçirilm əsi  yalnız  fayda  verərdi.  A ncaq  yaddan  çıxarmaq  olm az  ki,  son  3 0-40  il  ərzində  yerli


üzüm   sortlarım ızın  ç o x   qism i  sıradan  çıxıb  v ə  yaxud  sıradan  çıxm aq  üzrədir.  Respublikam ızda  yaradılmaq 

m ərhələ  sin  də  olan A m peloqrafik laboratoriya bu kim i vacib m əsələlərlə  ciddi m əşğu l ola bilər.

Ü züm çülük  y ığılm ası  m əsələsin d ən   danışm aq  olm az.  H ələ  1984-cü  ildə  Şim ali  O setiyada  istehsal 

olunm uş  B K -2  markalı  üzüm yığan  kom bayn  bizim   eks  pe  ri  m ental  üzüm lüyüm üzdə  işlədilm işdir.  İş  lə  yər kən 

kom baynın  m üəyyən  nöqsanları  aşkar  edil  m iş  dir.  Söz  y o x   ki,  sonrakı  illərdə  işləd ik cə  onun  nöq  sanları  aradan 

qaldırıla  bilərdi.  Bir  ç o x   xarici  ölkələrdə  üzüm yığan  kombayndan  m ü vəf  fəq iy  y ət  lə  istifadə  edilir.  Fransada 

gördüyüm üz  kom   ba  ynın  qiym əti  150-160  avrodur.  Orada  qonşu  tə  sər  rüfatlar  yığışıb   bir  kom bayn  alır  v ə  növbə 

ilə  ham ısı  istifadə  edir.  Yaddan  çıxarmaq  olm az  ki,  te x   niki  üzüm   sortları  texniki  yetişm əyə  -  tam  y e  tiş  m əyə 

çatdıqda  yığılm alıdır.  B elə  çeviklik  kom   b aynı  işlətm əklə  əldə  oluna  bilər.  Bütün  bun  lar  kənardan  gətirə 

b iləcəy im iz işlərdir və  bunları in  novativ texnologiyalar  sırasına daxil  edirik.

Son  illərdə  üzüm çülüyün  bir  ç o x   m əsə  lə  lə  ri  üzrə  yen i  becərm ə  texnologiyalarını  işləyib   ha  zır  lam ışıq 

ki,  bu  texnologiyalar  nəinki  öz  öl  kə  m iz  də,  bir  ço x   xarici  ölkələrdə  də  tətbiq  oluna  bi  lər.  Bunlardan  biri  ting 

m ərhələsini  keçm ədən  üzüm   lüyün  birbaşa  çubuqla  salınmasıdır.  Ü züm   çü  lər  uzun  müddət  bu  qaydadan  istifadə 

etm işlər,  an  caq  b elə  üzüm lükdə  seyrəkliyin  ç o x   olm ası  v ə  kol  ların  g ec  m əhsula  düşm əsi  onları  bağsalm anın  bu 

üsulundan  im tina  etm ələri  ilə  nəticələnm işdir.  K ök  lü  əkin  m aterialı  ilə  üzüm lüyün  salınm asının  fay  dalılığının 

sübuta  eh tiyacı  yoxdur.  A ncaq  ting  istehsalına  bir  il  vaxt  v ə  əlavə  vəsait  tələb  olunur.  Birbaşa  çubuqla  üzümlük 

salınm ası  iş i  yen i  he  sab  ed ilm əsə  də,  bu  işdə  yen ilik   çubuğun  xü susi  ü sulla  əkinə  hazırlanmasıdır.  Bu  m əsələn in 

başqa bir m üəm m alı tərəfi  odur ki,  filloksera olan əra  zi  lərdə  filloksera təhlükəsi hə  m işə gündəm dədir.

Ü züm   becərən  A vropa  ölkələrinin  ham ı  sın  da  yen i  üzüm lüklər  fillokseraya  davam lı  calaqaltı  ana  clar 

üstündə  olan  calaq  tin glə  salınır.  Cala  qal  tı  lar  həqiqətən  üzüm   kolunu  m üəyyən  m üddət  fil  lokseranın  öldürücü 

təsirindən  qoruya  bilir.  N ə  üçün  m üəyyən  m üddət  deyirik,  ona  gərə  ki,  ca  laq  la  salınan  üzüm ün  ömrü  az  olur. 

A ncaq  uzun  il  lərin  m üşahidələrinə  əsasən   deyə  bilərik  ki,  baş  dan-başa  filloksera  ilə  sirayətlənən  respublikam ızın 

ayrı-ayrı bölgələrində  35-40  yaşında  calaqsız  üzüm   lüklərə,  h əyətyanı  sahələrdə  isə  yaşı  50-60  il  olan  kollara  rast 

gəlinir.  M əgər  bu  böyük  elm i  ax tarışların  b aşlanğıcı  və  əsas  obyekti  hesab  edilə  b ilm əzm i?  B əzən   uzun  illər  kök 

salm ış v ə  dəb  də  olan  qaydaların  əsiri  oluruq,  onu  dəyiş  mə  yə  v ə  yaxud başqa  səm tə  yön əltm əyə  cürətm iz  çat  mır. 

B u kim i m əsələlərin   araşdırılmasına D ö v   lə t k o m issiy a sı lazımdır.

Onu  da  deyək  ki,  bu  gün  respublikam ızda  ca  laq  əkin  m aterialı  ilə  üzüm lük  salınm asının  əley   hinə 

deyilik,  əksinə,  respublikam ızın  azı  2-3  böl  gəsin də  calaq  ting  istehsal  edən  m ü əssisələrin   açıl m ası  layihələrinin 

açıq tərəfdarıyıq  v ə  onun  nə  zəri  m əsələlərin in   hazırlanm asında  yaxından  iş  tirak  edirik.  A ncaq  calaq  işində  bizim  

m ütə  x əs  sis  lərim izin  və  fəhlələrim izin  nəzəri  b iliyi  v ə  prak  tiki  vərdişləri  yoxdur.  Bunun  üçün  üzüm çü  kadrların 

hazırlanm ası  gündəm də  olmalıdır.  Eti  raf edək  ki,  respublikam ızda  savadlı  v ə  səriş  təli  üzüm   çülərim iz  ç o x   azdır. 

A zərbaycan  D ö v lət  A q   rar  U niversitetinin  nəzdində  üzüm çülük  fakül  tə  sinin  açılm ası,  üzüm çülük  təsərrüfatı  ço x  

olan 

ra  yon   larda  üzüm çülük 

üzrə  texniki-peşə 

m ək  təb  lə  rinin  təsis 

olunm ası, 

ayrı-ayrı  üzüm çülük

təsər  rü  fatlarının m aliyyə  vəsaiti  hesabına onların özü üçün üzüm çü m ü təxəssislərin hazırlanm asına bö  yük ehtiyac 

vardır.

Ü züm lüyün  salındığı  birinci  ildə  üzüm   lük  də  torpaq  becərm ə,  suvarma  və  xəstəlik lərə  qarşı  mü  barizə 

işləri  istisna olm aqla başqa işlərin,  m əs,  bilavasitə  k ol  üzərində  işlərin  aparılması, üzüm   lüyün  dayağa  qaldırılm ası, 

g ələcək d ə  kolun  (

2

-ci  ilində)  m əhsula  salınm ası  kim i  işlərin  plan  laş  dırılm am ış  görülm əsi  dem ək  olar  ki,  dünya 



üzüm   çülüyündə  kök  salm ış,  daha  doğrusu,  qanu  ni  ləşm iş  m əsələ  olaraq  qalmaqdadır.  A ncaq  30  ilə  yaxın  

müddətdir  ki,  respublikam ız  şəraitində  üzüm   çülükdə  intensiv  v ə  super-intensiv  becərm ə  te x   n ologiyaları  üzrə 

tədqiqat  işləri  aparmaqla  m əş  ğuluq.  Bu  arada  bir  n eçə  ə sa slı  m əsələlərin   həl  linə  nail  olm uşuq.  Onlardan  biri  və 

birincisi  üzüm   bitkisinin  birinci  ilində  onun  ikinci  il  üçün  ba  ra  hazırlanmasıdır.  Tətbiq  etdiyim iz  super-in  ten  siv 

becərm ə  fonunda  ikinci  ilində  hər  hek  tar  dan 

6 - 8


  ton,  3-cü  ilində  30-40  ton,  4-cü   ilində  60-70  ton,  5-ci  ilində 

80-100 ton verə  bilir.  B u  rə  qəm   lər 3-5  ilin  m əlum atı deyil,  30  ilə  yaxındır ki,  bu  işlər fərziyyə  deyil,  reallıqdır.  Bu 

m əsələlər  adi  becərm ə  texn ologiyasın ın   v ə  adi  üzüm   sor tunun  iş i  deyil.  İşləyib  hazırladığım ız  nəzəri  bilik  və 

sınaqdan keçirilm iş  mürəkkəb v ə  ç o x  dəqi  q  lik tələb  edən  super-intensiv becərm ə texnologiyasının   işidir.

Ö tən  illərdə  də, 

indi 

də 

bu  becərm ə 

te x   no  lo  giyasının  

m ahiyyətinə 

b ələd  

olm ayanlar  g ö s  tər 

di  yim iz

yüksək m əhsuldarlığın  reallığına  inan  mır,  inananlar isə  bu qədər m əhsul  verən  bitkinin tez  qocalacağın ı v ə  növbəti 

illərdə m əh  sul  dar  lı  ğın bu qayda ilə  davam  etm əyəcəyin i  fərz edirlər.

2 0 0 7 -ci  ildə  bizim   “A zərbaycan  üzüm ü”  adlı  A tlasım ızı  oxuyan,  Çindən  G ən cəyə  bizim   eksperim ental 

üzüm lüyüm üzə  baxm ağa  gələn   nüm ayəndə  dem işdir  ki,  “bu  inanılm az  həqiqətdir” .  M ənası  belədir  ki,  eşidərsən 

inanm azsan,  baxarsan  inanarsan.  Bunu  b iz  başqa  təsərrüfat  v ə  başqa  ölkələr  üçün  innovativ  tex n o lo g iy a   hesab 

edirik.

T inglikdə  olduğu  kim i,  üzüm lükdə  də  ta  m a  m ilə  yen i  becərm ə  tex n o lo g iy a sı  tətbiq  et  m ək  lə  və  digər 

işlərin m exanikləşdirilm əsi  səv iy   yə  si  ni yük  səltm əklə  əl  əm əyini x e y li  azaltmaq müm  kün  dür.

Respublikanın  m ü x tə lif  regionlarında  m üx tə  l i f   üzüm   sortları  üzərində  apardığım ız  təd  qi  qat  lar  la 

m üəyyən  etm işik ki,  adi  becərm ə  te x   no  lo  g i  y a   sından tam am ilə  fərqli  yeni  tex n o lo g iy a  tətbiq  et  m əklə  bilavasitə 

k olla  bağlı  işləri  x ey li  yün  gül  ləş  dirmək  mümkündür.  B u  becərm ə  tex n o lo g i  y a   s ı nın  m ahiyyəti  ondan  ibarətdir 

ki,  üzüm   bit  ki  si  nin  polyarlıq  xüsusiyyətin in   əksinə  olan  bir  sis  tem   -  zoğların  tərsinə  böyüdülm əsi  sistem ini  tət 

biq edə  rək bir ç o x  işləri  ixtisar etm ək m üm   kün  dür.  N ə   ticə  etibarı ilə  adi  becərm ə  texno  lo  gi  y a   sın  da bir fəhlə


bir ildə 

2

 ha üzüm lüyü becərdiyi halda,  burada 



6 - 8

  ha becərə  bilər.

T əsvir  etdiyim iz  becərm ə  tex n o lo g iy a sı  1960-80-ci  illərdə  dünya  üzüm çülərinin  m üzaki  rə  sinə  verilən 

M ozer  sistem ini  xatırladır.  A ncaq  bun  ların  arasında  kəskin  fərq  vardır,  ikinci  isə  bu  sis  tem   respublikam ız 

şəraitində  özünü  doğ  rul  t  m a  dı  ğ ı  halda  onun  m üsbət  nəticələri  haqqında  bu  sistem i  koordinasiya  edən 

üm um ittifaq m ərkəzə  hesabat verildi.  Budur  saxtakarlıq.  H əm in  sistem ə  aid  eksperim entlər  aparılmadığı halda onun 

m üs  bət  nəticələri  haqqında  hesabat  yazılırdı.  Bu  v ə  üzüm   çülükdəki  o  vaxtlar  buna  bənzər  işləri  təhlil  edən  ulu 

öndər H .Ə liy ev  deyirdi ki, A zər bay  can  da üzüm çülük  sahəsində  elm  təsərrüfatdan geri  qalır.

Yuxarıda  qeyd  ed ildiyi  kim i,  bu  seriyadan  olan  təcrübələri  respublikam ızın  m üxtəli  region  la  rın  da 

m ü x tə lif  sortlar  üzərində  aparmışıq 

və 

ha 

zır 

da  Aqronom luq  binasının 

həyətində 

bu 

təcrübə  apa  rılmaqdadır.

M üəyyən  edilm işdir  ki,  bu  m ə  sə  lə  diferensiallıq  təşkil  edir,  yən i  m ü x tə lif torpaq-iq  lim   şəraitində  v ə  m ü x təlif 

üzüm   sortlarında  eyni  nəti cəni  vermir.  Bu  qəbildən  olan  m əsələlər  üzüm   çülük  üzrə  fəaliyyət  göstərən  elm i

m üəs  sisə  lərin işidir.  Bu  sistem   də  başqa təsərrüfat və  başqa ölkələr üçün innovativ xarakterlidir.

Ə D Ə B İY Y A T

1.  F .H .Şərifov.  Ü züm çülük.  D ərslik,  Bakı:  Öndər,  201 2 ,  589  s.

У Д К   6 3 1 :6 3 .8

И н н о в а т и в н ы е   т е х н о л о г и и   в о зд ел ы в а н и я  в в и н о гр а д а р с т в е

Доктор философии по сельскохозяйственным наукам  Ф.Г.Шарифов,

диссертант С.Ш.Абдулалиева 

Азербайджанский государственный аграрный университет

Р Е З Ю М Е

К л ю ч ев ы е  сл ов а: 

виноград, урожай,  куст,  sort,саженец, мульча

Виноградарство  А зербайдж ана  ощ ущ ает  больш ую   необходи м ость  прим енению   инно  ва тив  ных 

технологии ,  для  которы х  в  сущ ествую щ их  виноградниках  не  большая.  В  Г осу  дарст  вен  ной  П рограмме  по 

развитию   виноградарства нам ечено  площадь  виноградников д о   50  тыс. га.  Н аряду с  этим роль  инновативных 

технологии в  повыш ении количества и качества произ  водим ой  продукции долж н а быть  резко  увеличена.

T e ch n o lo g ie s  th e  cu ltiv a tin g  in n o v a tiv  v in e -g r o w in g

Doctor o f Philosophy in Agricultural Sciences F.H.Sharifov, 

Candidate fo r a degree S.Sh.Abdulaliyeva 

Azerbaijan State Agrarian University

S U M M A R Y

K ey  w o rd s: 

grapes,  bushes,  suitable,  sort,  seeding,  oilskin

Azerbaijan  vine-grow ing  has  a  high  demand  for  innovative  tech nology.  The  present  tillin g  system   in 

vineyards  not  related  w ith  the  n ew   and  modern  tech n ologies.  A ccording  to  State  Programmer  on  D evelopm en t  o f  

V in e  G row ing  it  is  necessary  to  have  m inim um   50  ha  arable  land.  So,  role  o f   the  innovative  tech n o lo g ies  in 

increasing  o f  quality  and quantity o f  vine grape  production  should be high.

Yüklə 59,95 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə