A marginalizacja

WOLONTARIAT

A MARGINALIZACJA

Podstawa prawna – Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r.

o działalności pożytku publicznego

i o wolontariacie

(Dz. U. z dnia 29 maja 2003 r.)

„Trzeba spojrzenia miłości, aby

dostrzec obok siebie brata, który

wraz z utratą pracy, dachu nad głową,

możliwości godnego utrzymania

rodziny i wykształcenia dzieci doznaje

poczucia opuszczenia, zagubienia

i beznadziei. Potrzeba wyobraźni

miłosierdzia”.

Jan Paweł II

18 sierpnia 2002 roku, krakowskie Błonie

OPRACOWANIE: Mariusz Kołodziejski

I. WSTĘP:

Marginalizacja- wykluczenie z udziału w życiu społecznym jednostek, grup społecznych lub w ujęciu globalnym społeczeństw w stosunku do ich otoczenia społecznego. Wykluczenie społeczne może odnosić się do procesu wykluczania jednostek i grup albo do stanu wykluczenia.

Jednostka jest społecznie wykluczona, jeżeli:

- jest ona pod względem geograficznym członkiem społeczeństwa;

- nie może uczestniczyć w normalnych aktywnościach obywateli w tym

społeczeństwie (z powodów będących poza jej kontrolą);

- chce uczestniczyć w aktywności społeczności.

Rodzaje wykluczenia społecznego:

- niezdolność do uczestnictwa w gospodarczych aspektach życia społecznego;

- niezdolność do uczestnictwa w politycznych aspektach życia społecznego;

- niezdolność do uczestnictwa w kulturalnych aspektach życia społecznego.

Grupy zagrożone wykluczeniem społecznym i wykluczone:

- opuszczający zakłady karne lub skazani – osoby przymusowo umieszczone na

określony czas w zamkniętym i strzeżonym zakładzie karnym;

- niepełnosprawni, chronicznie lub psychicznie chorzy – patrz wolontariat

integracyjny, hospicyjny i szpitalny (np. osoby chorujące na Aids,

uzależnione od alkoholu lub narkotyków);

- mniejszości narodowe i etniczne – oddzielne, mniejsze niż dominująca, grupy

społeczne zamieszkujące Rzeczpospolitą Polską (Ślązacy, Niemcy,

Białorusini, Ukraińcy, Romowie, Rosjanie, Łemkowie, Litwini, Kaszubi,

Słowacy, Wietnamczycy, Francuzi, Amerykanie, Grecy, Włosi, Żydzi,

Bułgarzy, Ormianie). Patrz wolontariat zagraniczny;

- imigranci, uchodźcy – osoby, które musiały opuścić teren na którym

mieszkały, ze względu na zagrożenie życia, zdrowia, bądź wolności.

Patrz wolontariat zagraniczny;

- mniejszości seksualne – odsetek społeczeństwa o orientacji seksualnej innej

niż dominująca statystycznie (aseksualizm, biseksualizm, homoseksualizm);

- bezdomni – osoby nie posiadające faktycznego miejsca zamieszkania,

pozbawione środków niezbędnych do zaspokojenia elementarnych potrzeb,

trwale wykorzenione ze środowiska w wyniku rozpadu więzi społecznych i

akceptujące swoją rolę społeczną. Powody bezdomności: rozpad rodziny,

eksmisja, powrót z zakładu karnego bez możliwości zamieszkania, brak

stałych dochodów, przemoc w rodzinie, brak tolerancji społecznej,

uzależnienia, likwidacja hoteli pracowniczych, opuszczenie domu dziecka,

powrót ze szpitala psychiatrycznego.;

- osoby starsze – patrz wolontariat 50+.

Inne grupy:

- dzieci i młodzież ze środowisk zaniedbanych lub wychowujące się poza

rodziną;

- kobiety samotnie wychowujące dzieci;

- kobiety pozostające poza rynkiem pracy;

- ofiary patologii życia rodzinnego;

- osoby o niskich kwalifikacjach;

- osoby długookresowo bezrobotne;

- żyjący w bardzo trudnych warunkach mieszkaniowych lub zagrożone

eksmisją z zamieszkiwanych lokali;

- dzieci i młodzież wypadająca z systemu szkolnego;

- niektóre kategorie ludności wiejskiej: pracownicy byłych Państwowych

Gospodarstw Rolnych, chłopi nieprodukujący na rynek.

Praca z osobami wykluczonymi społecznie – wskazówki:

* techniki aktywnego słuchania:

- zachęta (werbalna i niewerbalna);

- parafraza;

- odzwierciedlenie uczuć;

- dowartościowanie;

* asertywność;

* rozmowa i konstruktywna krytyka:

- komunikat „ja”;

- konstruktywne stopniowanie gniewu;

- zasłona dymna;

- zdarta płyta;

- parafraza;

* zarządzanie konfliktem;

* pomoc społeczna:

- świadczenia pieniężne i niepieniężne;

- praca socjalna;

- kontrakt socjalny;

* grupy samopomocowe, reintegracja społeczna i zawodowa:

- klub integracji społecznej;

- centrum integracji społecznej;

- spółdzielnia socjalna;

- wolontariat.

Obecnie dąży się do tego, aby wyżej wymienione grupy nie tylko korzystały z pomocy wolontariuszy, ale również same angażowały się w działania woluntarystyczne, zgodnie z przesłaniem na rzecz Europejskiego Roku Wolontariatu 2011: „Usunąć bariery oraz praktyki dyskryminujące ludzi, którzy chcą się zaangażować w wolontariat, szczególnie osób wykluczonych społecznie, imigrantów oraz osób nie będących obywatelami państw członkowskich UE”. Jednak, podobnie jak w przypadku wolontariatu integracyjnego, brakuje na dzień dzisiejszy programów i wyznaczników, niezbędnych do realizacji tej formy.

II. DOBRE PRAKTYKI:

„Wolontariat wart poznania” - pomoc osobom zagrożonym wykluczeniem społecznym:

„Wolontariat wart poznania” to projekt realizowany prze Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu, mający na celu angażowanie w działania wolontarystyczne osób z tzw. „grup ryzyka”. Obejmuje on następujące grupy docelowe:

- osoby długotrwale bezrobotne;

- młodzież w wieku 15-25 lat zagrożona wykluczeniem społecznym;

- osoby niezatrudnione korzystające ze świadczeń pomocy społecznej;

- osoby nieaktywne zawodowo z uwagi na opiekę nad dziećmi lub osobami

zależnymi;

- osoby powracające na rynek pracy po urlopach wychowawczych i

macierzyńskich;

- osoby po pięćdziesiątym roku życia.

Zakładane rezultaty podejmowanych działań:

- zwiększenie zaangażowania instytucjonalnego w rozwój wolontariatu i

ukierunkowanie jego rozwoju poprzez opracowanie strategii rozwoju

wolontariatu;

- zwiększenie świadomości społecznej na temat istotności wolontariatu i jego

wkładu w aktywizację społeczną oraz przekazanie społeczeństwu informacji

na temat funkcjonowania wolontariatu poprzez kampanię promocyjno-

informacyjną;

- aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem poprzez

zwiększenie motywacji, podniesienie własnej samooceny i szans na rynku

pracy dzięki udziałowi tych osób w szkoleniach dla wolontariuszy;

- nabycie przez uczestników szkoleń umiejętności pracy w zespole,

asertywności, komunikacji.

Program obejmuje:

- szkolenia przygotowujące do świadczeń usług wolontariackich dla młodzieży;

- szkolenia podwyższające kwalifikacje i umiejętności pracowników organizacji

w zakresie możliwości zatrudniania wolontariuszy;

- pomoc w realizacji tych działań.

Projekt stawia sobie za cel przystosowanie do życia społecznego młodzież zagrożoną wykluczeniem społecznym i zwiększenie jej aktywności przez wolontariat oraz wdrożenie wypracowanych form wsparcia ze strony instytucji i organizacji ze świadomością, że nie można zamykać osobom wkraczającym w dorosłe życie drogi do przyszłości. Wolontariat jest dobrą formą zdobywania nowych doświadczeń i umiejętności, dlatego warto za jego pomocą niwelować zjawisko wykluczenia.

„Gorący Patrol” – pomoc bezdomnym:

Jest to program realizowany wspólne z Centrum Duszpasterstwa Młodzieży w Lublinie mający na celu uliczną pracę wolontariuszy- streetworkerów, którzy z pomocą lekarzy, w okresie jesienno-zimowym udzielają wsparcia osobom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością. Odbiorcami są głównie osoby, które nie korzystają z pomocy schronisk. Grupa wolontariuszy poprzez pracę w środowisku pozainstytucjonalnym- w miejscach, gdzie przebywa najwięcej bezdomnych (okolice dworców, ogródków działkowych) dociera do bezdomnych z gorącymi napojami, posiłkami oraz pomocą pozamedyczną. W skali roku z pomocy wolontariuszy korzysta ponad 150 osób bez dachu nad głową. Pomysł pomocy bezdomnym zrodził się zimą 2002 roku, gdy media informowały o pierwszych śmiertelnych ofiarach mrozów. Chcąc zapobiegać podobnym tragediom, grupa kilku osób zaopatrzona w termosy z ciepłą herbatą i kanapki wyruszyła na ulice miasta. Dziś ochotnicy wyposażeni w apteczkę pierwszej pomocy udzielają też podstawowej pomocy medycznej, a zima zawożą ciepłe ubrania i obuwie. W rozmowach z bezdomnymi próbują rozpoznać ich indywidualną sytuację i podjąć konkretne działania. Pomagają w pisaniu pism urzędowych, wyrobieniu dokumentów, w szukaniu mieszkania albo pracy. W tym celu uruchomili specjalne dyżury biurowe, podczas których osoby bezdomne mogą porozmawiać, otrzymać poradę prawną, skorzystać z komputera, telefonu lub innych potrzebnych urządzeń biurowych. Zawsze do dyspozycji mają też gazetę z ogłoszeniami. Wolontariusze odwiedzają bezdomnych w szpitalach, czasem pomagają w nawiązaniu kontaktu z rodziną. Dwa razy do roku organizują akcję sprzątania grobów osób bezdomnych. Tradycją stały się również wiosenne ogniska, rajdy oraz spotkania świąteczne. Wszystko to po to, by aktywizować ich i wyciągać z izolacji społecznej. W ramach programu prowadzona jest także działalność edukacyjna dla młodzieży. Wolontariusze prowadzą w szkołach zajęcia i warsztaty poświęcone problemowi bezdomności. Podczas lekcji starają się łamać negatywny stereotyp osoby bezdomnej i uwrażliwiać na problemy osób wykluczonych. Czasem takie warsztaty owocują inicjatywami samych uczniów, np. zbiórka darów, czy przygotowaniem paczek świątecznych. Z programu „Gorący Patrol” wykiełkował nowy program – pomocy więźniom. Jest on również realizowany w innych miastach, np. przez streetwalkerów Caritas Diecezji Kaliskiej we współpracy ze Stowarzyszeniem im. Marii Niepokalanej na rzecz Pomocy Dziewczętom i Kobietom z Katowic.

„Bądź z nami” – razem wobec AIDS:

Stowarzyszenie Wolontariuszy Wobec AIDS „Bądź z nami” powstało w 1994 roku w Warszawie z inicjatywy osób żyjących z HIV, chorych na AIDS, ich rodzin, bliskich i przyjaciół. Obszary aktywności Stowarzyszenia, to m.in.: wsparcie, pomoc psychospołeczna dla osób żyjących z HIV/AIDS, ich rodzin i bliskich, aktywizacja zawodowa i społeczna, profilaktyka, edukacja, informacja oraz działalność lobbingowa na rzecz osób żyjących z HIV/AIDS

Formy pomocy:

- pomoc on-line;

- Ośrodek Wsparcia i Informacji dla osób żyjących z HIV i ich bliskich

(konsultacje ze specjalistami, grupy wsparcia, zajęcia edukacyjne);

- szkolenia dla wolontariuszy- „Akademia Profesjonalnego Wolontariusza”;

- Ogólnopolski Telefon Zaufania AIDS;

- wyjścia integracyjne do kina, teatru, spacer, wycieczki rowerowe, imieniny,

imprezy okolicznościowe (Wielkanoc, Wigilia);

- turnusy sanatoryjno-lecznicze;

- szkolenia z zakresu HIV/AIDS dla zainteresowanych;

- Klub Aktywnego Poszukiwania Pracy;

- szkolenia dla poszukujących pracy;

- „Profilaktyczny Tramwaj”;

- działania skierowane do kobiet żyjących z HIV.

Aby powyższe działania przynosiły lepsze rezultaty, trzeba zawczasu pomyśleć o szkoleniu opiekunów- wolontariuszy zarówno tych, którzy podtrzymywaliby na duchu nosicieli HIV, jak i tych, którzy sprawowaliby bezpośrednią opiekę nad osobami, u których nabyty zespół odporności już się rozwinął. I w tym dziale także sięgnięcie do wolontariuszy z grup podwyższonego ryzyka (homoseksualistów, narkomanów, hemofilityków, wreszcie prostytutek) okazuje się, na podstawie doświadczeń innych krajów, bardzo cenne. Niezwykła choroba wymaga niezwyczajnych, nierutynowych środków przeciwdziałania. To przeciwdziałanie musi być o wiele bardziej kompleksowe i wielostronne niż wydanie jeszcze jednej ulotki lub nadanie audycji telewizyjnej.

„Kampania Przeciw Homofobii” – wolontariat mniejszości seksualnych:

KPH to ogólnopolska organizacja pożytku publicznego, która od 2001 roku przeciwdziała dyskryminacji lesbijek, gejów, osób biseksualnych i trans (LGBT). Zajmuje się ona kształtowaniem postaw tolerancji, przełamywaniem uprzedzeń i stereotypów, kształtowaniem pozytywnej tożsamości osób bi- homoseksualnych, edukacją, działalnością naukowo-badawczą, integracją społeczną, działaniami na rzecz kobiet i przeciwdziałaniem dyskryminacji ze względu na płeć. Jako wolontariusze uczestniczą oni w akcjach organizowanych przez KPH.

„Wolontariat skazanych”:

Projekt jest realizowany od lat 90-tych. Pierwsze były zakłady karne w Lublińcu (Śląskie) i Gdańsku-Przeróbce. Skazani, którym zezwala na to sąd i więzienne władze, pracują jako wolontariusze w domach opieki społecznej i hospicjach – zarówno dla osób starszych, jak i dzieci. Udział w programie nie oznacza dla skazanych żadnych dodatkowych profitów, nie ma w tym kunktatorstwa. Dla wielu z osadzonych jest to forma resocjalizacji, bardzo dobrze oceniana przez psychologów. Przyznają oni też, że praca, polegająca na obcowaniu z ludźmi, którzy odchodzą, zaskakująco pozytywnie oddziałuje na psychikę osób pozbawionych wolności. Dzięki możliwości zatrudnienia wolontariuszy – skazanych przez hospicja i domy pomocy społecznej, jednostki penitencjarne zyskały wiele nowych form oddziaływań penitencjarnych, którym skazani zostają poddani w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności. W efekcie prowadzonych działań wielu skazanych po zakończeniu odbywania kary pozbawienia wolności kontynuuje rozpoczętą w zakładzie karnym pracę wolontariusza. Te wszystkie działania w rezultacie mają na celu zwiększenie szans więźniów na znalezienie zatrudnienia po opuszczeniu zakładu karnego, poprawę funkcjonowania społecznego, wsparcie readaptacji w środowisku otwartym i reintegracji społecznej. Podkreślić należy również ogromną przydatność wykonywanej pracy na rzecz osób pokrzywdzonych i potrzebujących świadczoną przez sprawców przestępstw. Projektowane postępowanie wskazuje też na społeczny wymiar kary pozbawienia wolności i nadaje nowy kierunek polityki karnej w Polsce. Przedstawiony projekt może być wykorzystywany przez inne kraje europejskie. Inicjatywa wolontariatu jest uniwersalna i ponadczasowa.

Programy mające na celu wzmacnianie ról społecznych poprzez pracę z osobami niepełnosprawnymi:

1. Program „WHAT – więźniowie w hospicjum”- celem programu jest

reintegracja społeczna więźniów poprzez nieodpłatną pracę na rzecz

placówek opieki paliatywnej oraz zmiana negatywnego obrazów hospicjów

jako „umieralni”. Więźniowie współpracują z interdyscyplinarnym zespołem

specjalistów sprawujących opiekę nad umierającymi pacjentami. Realizacja

programu składa się z dwóch etapów- przeprowadzenia szkoleń

specjalistycznych oraz właściwej pracy w hospicjach skazanych.

2. Program „DUET”- readaptacja skazanych uzależnionych od alkoholu poprzez

pracę z młodzieżą niepełnosprawną (pomoc pracownikom DPS-u w

wykonywaniu codziennych obowiązków związanych z rytmem dnia

mieszkańców). Praca z osobami niepełnosprawnymi zmierza w kierunku

usamodzielnienia ich w dziedzinie samoobsługi, zadaniem osadzonych jest

towarzyszenie podopiecznym w czynnościach dnia codziennego oraz

uczestnictwo w organizowanych zajęciach terapeutycznych: dozór i kontrola

podczas posiłków, codziennej toalety, pomoc w ubieraniu i rozbieraniu się, w

odprowadzaniu i przeprowadzaniu mieszkańców ze szkoły, wspieranie

podopiecznych w wykonywanych przez nich drobnych obowiązków.

3. Program „CZTERY PORY ROKU”- program ma na celu ułatwienie

readaptacji osób pozbawionych wolności poprzez udział w procesie

integracji społecznej osób niepełnosprawnych umysłowo. Istotnym

elementem programu jest propagowanie postaw proekologicznych,

poszanowania środowiska naturalnego, wiedzy na temat ekosystemu w

najbliższym otoczeniu. Zajęcia rekreacyjne w terenie sprzyjają promowaniu

i zachowaniu zdrowia w aspekcie pomnażania sprawności fizycznej osób

niepełnosprawnych.

4. Program „BONA”- program resocjalizacyjny skazanych kobiet

przebywających w Zakładzie Karnym w Lubieńcu realizowany w Domu

Pomocy Społecznej „Zameczek” dla dzieci upośledzonych umysłowo i

kalekich. Zadaniem kobiet jest opieka nad dziećmi niepełnosprawnymi

psychofizycznie (z mózgowym porażeniem dziecięcym, zespołem Downa),

odciążając personel DPS. Do zadań wolontariuszek należy karmienie, kąpiel,

noszenie na rękach, spacery, udział w zajęciach rehabilitacyjnych.

Wolontariuszki uczestniczą również we wszystkich formach pracy

organizowanych w DPS „Zameczek”.

5. Program „MIŁOSIERNA SAMARYTANKA”- program resocjalizacyjny

skazanych kobiet przebywających w Zakładzie Karnym w Lubieńcu

realizowany w Domu Pomocy Społecznej „Kombatant” dla kobiet w

podeszłym wieku wymagających sprawowania opieki. Wolontariuszki

opiekują się starszymi osobami z demencją lub niepełnosprawnymi fizycznie.

Osadzone uczestniczą w terapii zajęciowej oraz pomagają przy zabiegach

pielęgnacyjno-opiekuńczych. Do ich zadań należy pomoc w czynnościach

samoobsługowych (toaleta poranna, kąpiel, karmienie, utrzymywanie

porządku w pokojach mieszkalnych) i spacerach w stosunku do kobiet z

demencją. Ponadto wolontariuszki wraz ze swoimi podopiecznymi biorą

udział w organizowanych na ternie DPS zajęciach terapeutycznych

(malowanie, śpiew, lektura książek).

6. Program „SCHOLA VITAE”- program resocjalizacyjny kobiet

przebywających w Zakładzie Karnym w Lubieńcu realizowany w Domu

Pomocy Społecznej dla osób przewlekle chorych ze schorzeniami układu

nerwowego. Wolontariuszki opiekują się tu mężczyznami ze znacznym i

umiarkowanym stopniem upośledzenia umysłowego oraz po przebytej

schizofrenii. Osadzone wykonują czynności opiekuńcze pod bezpośrednim

nadzorem pracownika Domu. Do zadań wolontariuszek należy:

- nauczanie i zachęcanie do wysiłku zmierzającego do konstruktywnego

zagospodarowania czasu wolnego oraz prowadzenia w miarę samodzielnego

życia;

- pomoc w nabywaniu umiejętności rozwiązywania codziennych problemów;

- zapobieganie procesowi zamykania się we własnym świecie przez

prowadzenie rozmów oraz dążenie do aktywności chorych;

- dbanie o higienę psychiczną pensjonariuszy poprzez prowadzenie zajęć

rekreacyjno-sportowych;

- nadzór nad wykonywaniem drobnych prac porządkowych jako forma do

przygotowania pensjonariuszy do prowadzenia bardziej satysfakcjonującego

samodzielnego trybu życia.

7. Program „PRZEBUDZENIE”- realizowany jest przez Zakład Karny w

Kaliszu we współpracy z Fundacją Osób Niepełnosprawnych „Miłosierdzie”.

Do głównych działań wolontariuszy zaliczyć należy:

- wspólna organizacja wystaw i przeglądów rękodzieła wykonywanego zarówno

przez osoby niepełnosprawne, jak i skazanych;

- pomoc grup skazanych w organizacji imprez dla osób niepełnosprawnych

typu: zabawy, mikołajki;

- cykliczna pomoc skazanych w organizacji Międzynarodowych Zawodów Osób

Niepełnosprawnych w lekkiej atletyce;

- pomoc skazanych w adaptacji pomieszczeń Warsztatów Terapii Zajęciowej

oraz inne działania, np. wspólne wycieczki autokarowe i rowerowe.

8. Program „NIKE”- realizowany jest w Areszcie Śledczym w Suwałkach we

współpracy z Domem Pomocy Społecznej „Kalina”. Uczestnikami programu

jest grupa skazanych zatrudnionych w DPS w charakterze pokojowych oraz

grupa skazanych uczestniczących w zajęciach z zakresu kultury i sztuki

prowadzonych przez instruktora terapii zajęciowej. Celem prowadzonego

programu jest przełamywanie izolacji i monotonii w kontaktach

międzyludzkich, co skutkuje tworzeniem więzi partnerskich u uczestników

programu, uwrażliwieniem na potrzeby osób nieporadnych życiowo,

rozwojem wrażliwości estetycznej, umiejętnością zagospodarowania czasu

wolnego oraz ukształtowaniem podstawowych umiejętności społecznych.

9. Program „RAZEM SPRAWNIEJ”- realizowany przez Zakład Karny w Jaśle

we współpracy z Domem Pomocy Społecznej w Iwoniczu. Program zakłada

pomoc wolontariuszy w opiece nad osobami niepełnosprawnymi umysłowo,

a jego nadrzędnymi celami są:

- readaptacja społeczna skazanych poprzez pracę z osobami niepełnosprawnymi

intelektualnie;

- przełamywanie izolacji i monotonii życia podopiecznych DPS i skazanych

poprzez wzajemne kontakty.

***

„Nie ma was, nie ma mnie nie ma nic.

świat jest zły, nie ma dokąd iść

świat to my, póki sił starczy mi będę tym,

co walczy by nie brakowało nic wam,

życie to bitwa, prawdziwa wojna, prawdziwa miłość

my, nasz syn bądź spokojna!

Nie damy się, trzymajmy się razem

uczciwość i wierność niech będą drogowskazem

Pełni pokory, do świata wokół zarazem

konsekwentnie idźmy do przodu

Kwestie wrogów zostawmy Bogu

i róbmy swoje idźmy ze zdrowiem

wiesz co jest zdrowe.

J…. pieniądze, niech tyle ich będzie,

by nie zepsuły w nas tego co bezcenne.

Jeśli ktokolwiek skrzywdzić was będzie gotów

to co zostawiłem Bogu odebrałbym znowu.

Trzeba coś stracić, by coś docenić,

żeby odzyskać, trzeba coś zmienić,

trzeba przebaczyć, choć czasem nie jest tak jak być powinno

i zrozumieć jak zwane jest – być rodziną!”

Dominik