A zərbaycan türklərinin
Yüklə 19,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Firudin Ağasıoğlu
| 1
III Bitik
AZƏRBAYCANDA QURULAN QƏDİM DÖVLƏTLƏR
Bakı – 2014
Doqqu z Bitik
A ZƏRBAYCAN TÜRKLƏRININ İ SLAMAQƏDƏR TARIXI 2 Elmi redaktor: Prof. Dr. Yusif Yusifov, Dos. Dr. Mirheydər Mirzəyev Redaktor: Prof. Dr. Ramiz Əskər, Həlimə Rzaquliyeva
(Doqquz Bitik); III Bitik: Azərbaycanda qurulan qədim dövlətlər. Bakı, 2014, «Ağrıdağ» nəşriyatı, 310 s. «Altay» nəzəriyəsinin əksinə olaraq, «Urmu teoriyası» baxışı ilə türk etnosunun mənşəyini Ön Asiyada müəyyənləşdirən 9 cildlik «Azərbaycan türklərinin İslamaqədərki tarixi» («9
Bitik») adlı əsər müəllifin bu sahədə apardığı 30
illik tədqiqatın nətcəsi kimi ortaya çıxmışdır. Bütovlükdə türk xalqlarının tarixini yeni kon- sepsiya ilə ortaya qoyan bu əsər tarixi qaynaqlar, tarixi coğrafiya, Azərbaycanda qurulan qədim dövlətlər, tarixi onomastika, tarixi etnoqrafiya, həmçinin folklor və mifologiyada tarix, azər türkcə- sinin tarixi və azər türklərinin soykökü kimi ayrı-ayrı cildlərdə verilən mövzuları əhatə edir. Azərbaycanın ən qədim dövlətlərindən bəhs olunan III cilddə İslamaqədər Ön Asiyada, o cümlədən Azərbaycanda quralan türk dövlətləri, türk dövlətçilik gələnəyi, ordu və dövlət məsələləri yer almışdır. Bu cilddə türkologiyada ilk dəfə olaraq, bir neçə türk dövlətinin varlığı ortaya çıxarılmışdır.
(Müəllif hüquqları agentliyi. Şəhadətnamə № 5797) © Ağasıoğlu © «Ağrıdağ.» nəşriyatı, 2014
3
BAŞLIQLAR
1. Dövlət qurumları ………………………………………………………. M.ö. III-II minillərdəki qurumlar ………………………….…..…….
M.ö. I minildən İslamaqədərki qurumlar …………………..………. 2 . Türklərin dövlət qurumu .…………………………..………………..
Dövlət düzəni və atributları ……………………….…………………
Dövlətçilik gələnəyi ……………………………………..…………… 3. Ordu və dövlət ………………………………….……………………… Türklərin ordu sistemi ………………………………………….……. Savaş taktikası ……………………………….………………………… Atlı türklər və süvari döyüşçülər ………………………………
4. İslamaqədər Ön Asiyada qurulan türk dövlətləri ……...…….. Subar eli (ölkəsi) ………………………………….………….……….. Subar bəyliyi …………………………………………..…….…..…….. Doğu Subar bəylikləri ……………………………...……….………... Aratta eli ……………………………………………….………….….… Lulu eli ………………………………..………………..………….…… Qut eli ………………………………..………………..…….……...….. Turuk (Türk) bəyliyi ……………………………...…..………………. Kuman bəyliyi …………………………………….…….……..……… Azərbaycanda kiçik bəyliklər (m.ö. IX-VII əsrlər) .…….……...…. Mana eli …………………………………….………………….………. Qamər bəyliyi ……………………………………………………….… Saqa eli ……………………………………………………….………… Mada eli …………………………………….………………….……….
Azərbiqan eli (Kiçik Mada, Atropaten) ………..………………..….
Alban (Aran) eli …………………………..……………………..……..
……………………………………………………………………..
4 12
16 22
25 61
76 85
103 107
111 120
126 133
151 161
173 198
204 214
269 286
301 344
367 400
480
4
1. DÖVLƏT QURUMLARI
Türk dövlətləri haqqında yazılan əsərlərdə dövləti quran, onun ya- ranmasında əsas qüvvə olub, ağırlığı çiynində daşıyan xalqın tarixi deyil, hakimiyəti yönətən sülalə-xanədanların, onların idarəsi altında olan ölkə və
Belə tarix kitabları dövləti quran türk
boylarını, dövlətin etnik
özəyini gözardı edib,
arxa plana keçirir. Türk mədəniyətini dərindən duya bilməyən yabançı alimlərin bu münasibətini siyasi baxış kimi də düşünmək olar, lakin bir-iki
alimi çıxmaq şərtilə, türk xalqlarının öz içindən çıxan və özəlliklə
azər tarixçilərinin bu münasibətini anlamaq
olmur. Türk xalqlarının tarixinə eyni münasibəti qüdrətli Osmanlı impe- riyasının varisi
olan
Türkiyədə də
görmək olur. Belə ki,
türk boylarının bugünə qədər qurduğu
və adına 16 imperiya,
50-dən artıq dövlət, 50-dən artıq şahlıq-bəylik, bir neçə atabəylik, 20-dən artıq xanlıq, 10-dan artıq sultanlıq və
15-dən artıq respublika (cümhuriyət) sözü qoşulan
150-dən
yuxarı dövlət qurumu bəllidir. Lakin bu dövlətlərin əksəriyətinin adını çəkən çağdaş Türkiyə tarixçiləri Doğu və Güney-Doğu Anadolu, İkiçaya- rası və Azərbaycanda m.ö.
III minildən
üzübəri türk,
protoazər və
azər
boy- larının
qurduğu Aratta dövləti, bir neçə
Subar bəyliyi,
Qut imperiyası, Lulu
dövləti,
Turuk (Türk)
və
Kuman bəyliyi, Mana dövləti,
Mada imperiyası, Saqa, Alban-Aran dövlətləri və onlarla bəylik, xanlıq, sultanlıq qurumla- rının və hətta Səfəvi dövlətinin adını belə çəkmirlər. 1
Burada qədim dünya dövlətləri sırasında türk dövlət qurumlarının önəmli yeri və özəlliyi haqqında bilgi vermək nəzərdə tutulduğundan,
ilk
dövlət qurumlarının yaranma səbəbləri və yaranma şəraiti fonunda qədim türk dövlətlərinin etnik dayaqları,
coğrafiyası, başqa dövlətlərlə oxşar və
fərqli cəhətlərinin müqayisəsi, siyasi hakimiyət növləri, dövlət atributları, dövlət-xalq, dövlət-ordu
anlamları, türk dövlətçilik gələnəkləri kimi bəzi məsələlər üzərində dayanmaq və ölkə,
əhali, hakimiyət atributları ilə ortaya çıxan Dövlətin inzibati və etnik coğrafi sınırları, etnik demoqrafiyası, mo- narx, oliqarx və ya demokratik mahiyətli siyasi hakimiyəti, unitar, fede- rativ və ya konfederativ quruluşu, bəylik, xanlıq,
şahlıq və imperiya tu- tumlu ölçülərini diqqətə almaq lazım gələcəkdir.
1 Halbuki, tanınmış türk tarixçisi F. Sümerin sözləri ilə desək, Səfəvi dövləti Səlcuq və Orta Asiya türk dövlətlərindən daha «türk» idi. Yüklə 19,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|