Aardrijkskunde: ict-opdracht

Timo Arnouts nr: 1 Jelle Mampaey nr: 13 Hannes Van Roy nr: 20

Klas: 5D 15 februari 2005

Aardrijkskunde: ICT-opdracht

Vulkanisme en platentektoniek
De 2 vulkanen waar we het over gaan hebben zijn: de Popocatepetl en de Grimsvötn.
Steekkaart met de belangrijkste termen:

vliegas = vulkanisch as gevallen uit een uitbarstingswolk.
episode = een vulkanische gebeurtenis die men onderscheidt door zijn duur of stijl.
subductiezone = een zone waarin 2 tektonische platen samenkomen, waarvan de ene gewoonlijk teniet wordt gedaan door de andere.
strombolisch = komt van het woord strombolian dat afgeleid is van de Strombolivulkaan.
Strombolische uitbarstingen zijn gekenmerkt door de periodieke
ontploffingen van het basalt vanuit openingen en kraters of gekenmerkt door gitzwarte klonters of vloeibare fonteinen van basaltische lava van een centrale krater.
tephra = een algemene term die gebruikt wordt om alle soorten vaste materialen die door een vulkaan geproduceerd worden tijdens een uitbarsting, te omschrijven.
fluorosis = ziekte veroorzaakt door oplosbare fluor die voorkomt in vulkanische assen
lavastroom = massa’s gesmolten stenen die uitgestort worden naar de oppervlakte van de aarde gedurende een hevige uitbarsting.
basalt = een harde, zwarte vulkanische steen met minder dan 52% kiezelzuur.
eruptiewolk = uitbarstingswolk = een wolk van tephra* en gassen die met de wind mee wordt gevormd bij een uitbarstende vulkaan.

Solfatoren = gasbronnen die zwavel bevatten.
Vergelijking van hun opbouw en werking:
De Popocatepetl:


Popocatepetl in rust.

Eruptiewolk boven de Popocatepetl.

achtergrondinformatie:

Popocatépetl, wat zoveel als ‘De Rokende Berg’ betekent in de oorspronkelijke Nahuatl-taal, heeft, net als elk van de ongeveer 550 actieve vulkanen op deze planeet, een lange geschiedenis achter zich. Inca-getuigenissen dateren erupties in 1347 en 1354 en ook Cortez heeft in 1519 een uitbarsting meegemaakt. Hij stuurde prompt een mannetje naar boven om de zaak van naderbij te bestuderen. Maar geologisch onderzoek heeft vastgesteld dat de vulkaan 25.000 jaar geleden al vuur spuwde. In 800 na Chr. had de laatste grote uitbarsting plaats en werd de nabijgelegen Puebla-vallei overspoeld met modder. Sinds 1927 leek de vulkaan ingeslapen te zijn, maar in 1994 toonde een rookpluim dat er nog steeds leven in de vuurberg zat. Sindsdien liet de actieve vulkaan regelmatig van zich spreken. In 1996 kwamen 5 mensen om toen ‘Popo’ uitbarstte op het moment dat zij de berg beklommen. In 1997 regende het assen boven Mexico City, dat slechts 60 kilometer van de vulkaan verwijderd ligt.

Stratovulkaan

Het is erg moeilijk om het gevaar op een grote uitbarsting in te schatten. Popocatépetl is een stratovulkaan, naast scoria- en schildvulkanen een van de drie hoofdtypes. Stratovulkanen worden gekenmerkt door een concave vorm, met steeds steiler wordende flanken die uitmonden in een spitse, maar smalle, vulkaanmond. Dat maakt van hen wellicht de mooiste, maar ook de gevaarlijkste vulkaansoort. Stratovulkanen worden het meest geassocieerd met Plinische uitbarstingen, genoemd naar Plinius de Jongere die een erg objectieve beschrijving van de uitbarsting van de Vesuvius gaf in 79 na chr. Toen stierven duizenden in Pompeï en Herculaneum, steden die bedekt werden met een dikke aslaag afkomstig van de Vesuvius.

Plinische uitbarstingen zijn explosief en produceren krachtige rookpluimen. Dat was ook het geval in de uitbarstingen van ‘Popo’, waarbij steenbrokken met een doorsnede van enkele meter honderden meters de lucht in werden geschoten en een rookpluim meer dan 4 km boven de vuurberg uittorende. Mexico City bleef dankzij een gunstige wind gespaard van de asregen die met de uitbarsting gepaard ging, maar stofmaskers waren inmiddels uitgeput en enkele vluchten werden afgelast omdat de luchtvaartmaatschappijen vreesden voor schade aan de vliegtuigen.

Magmaprop

Het is ook niet verwonderlijk dat het evacuatiebevel dat werd uitgevaardigd nadat Popocatépetl al enkele dagen tekenen van verhoogde activiteit toonde, grotendeels genegeerd werd door de omwonende bevolking. Zulks was sinds 1994 wel vaker het geval geweest en bovendien was de angst have en goed te verliezen door plunderingen groot. Maar vulkanologen waarschuwden dat het uitblijven van een uitbarsting waarschijnlijk te wijten was aan een magmaprop die de vulkaanmond afsloot.

Maandagochtend vroeg toonde de Rokende Berg dan toch zijn geweldadige karakter in een reeks kleinere uitbarstingen die tot vandaag voortduren. Kleiner is hier wel voor enige interpretatie vatbaar, want het zou om de grootste uitbarsting sinds 800 na Chr. gaan en het natuurgeweld dat hiermee gepaard gaat is indrukwekkend. Totnogtoe is slechts 1 slachtoffer gevallen, een bejaarde man die aan een hartaanval overleed. Dat het slachtofferaantal voorlopig meevalt heeft wellicht te maken met het feit dat de overheid nu wel werk maakt van de evacuatie. Op sommige plaatsen werden de bewoners zelfs gedwongen hun woonplaats te verlaten.

Gletsjer

Het grote gevaar vormt echter de kilometerlange gletsjer op Popocatépetl, die onder het geweld dreigt te bezwijken. Dat zou een modderstroom kunnen veroorzaken die, letterlijk, tegen sneltreinvaart de bergflanken afstormt. Maar voorlopig lijkt de gletsjer te blijven waar hij is.

Dat het tot een fatale eruptie komt is een mogelijkheid die nog niet werd uitgesloten en tot ‘Popo’ tot bedaren komt blijft een 20 km wijde schutskring rond de vulkaan van kracht.

De laatste uitbarsting (20/12/2000)

Na een explosieve uitbarsting werd de bevolking geëvacueerd.

De vulkaan Popocatépetl is dan toch uitgebarsten. De vulkaan braakte al enkele dagen as en damp uit en de bewoners, die aanvankelijk van geen wijken wilden weten, volgden na de recente explosies het evacuatiebevel toch op.

De Grimsvötn:


Ligging van de Grimsvötn. Rookpluim boven de Grimsvötn (duidelijk een Caldera).

achtergrondinformatie:

Grimsvötn is IJslands meest actieve, maar ook meest onbekende vulkaan. Gemiddeld vindt er iedere 10-15 jaar een uitbarsting plaats in het Grimsvötn systeem

Grimsvötn ligt in het midden van IJslands grootste ijskap, de Vatnajökull. Uitbarstingen van Grimsvötn gaan altijd gepaard met gletsjerdoorbraken en enorme hoeveelheden smeltwater. De zandvlaktes ten zuiden van de Vatnajökull, Skeiðarársandur, zijn dan ook ontstaan door deze gletsjerdoorbraken.

Caldera

De vulkaan bestaat uit een caldera, met twee boven de ijskap uitstekende pieken met een hoogte van 1700 en 1725 meter. De 600 m diepe caldera zelf is gevuld met smeltwater, waarop een ijslaag van 200-250 m dik drijft. Bij een uitbarsting smelt deze ijslaag, maar ook een groot deel van het omliggende ijs. De waterdruk wordt zo groot dat de gletsjer gedeeltelijk gaat drijven, waardoor het water in een enkele vloed wegstroomt.

Behalve de gletsjerdoorbraken door echte uitbarstingen, vinden er ook regelmatig kleine doorbraken plaats. Dit water is afkomstig van smeltwater, gevoed door de warme bronnen en solfatoren in en rond de Grimsvötn caldera.

Ontstaan van een calderavulkaan



1.

2.

3.

4.

Uitbarstingen

De uitbarstingen van Grimsvötn zijn meestal maar klein. Er komt weinig lava en tephra bij vrij. Sinds ongeveer 1600 zijn er waarschijnlijk 36 uitbarstingen geweest, die samen maar 2.3 km³ lava en tephra hebben opgeleverd (ter vergelijking, Askja produceerde dezelfde hoeveelheid in twee dagen in 1875). Het gevaar van de uitbarstingen ligt dus in de gletsjerdoorbraken. Meestal gaan die via de onbewoonde Skeiðarársandur, maar soms ook via andere rivieren, waarbij wel schade aangericht kan worden.

Door de enorme krachten was het tot 1974 niet mogelijk een weg aan te leggen over de zandvlaktes. Door het dunner worden van de ijskap vinden de doorbraken nu vaker plaats en met minder volume. In 1974 werd dan ook IJslands langste brug aangelegd over de Skeiðará. Overigens is die in 1996 gedeeltelijk weggespoeld door een uitbarsting in het Loki systeem, dat via Grimsvötn liep.

Laatste uitbarsting (18/12/1998)

Op 18 december vond opnieuw een uitbarsting plaats onder de Vatnajökull. De paddestoelvormige rookkolom reikte tot 10 km hoogte. De in de kolom optredende bliksem was zo kolossaal, dat deze vanuit Reykjavík zichtbaar was. De eruptie duurde 10 dagen en er volgde een kleine gletsjerdoorbraak. Wetenschappers hebben bekendgemaakt dat zij hier de komende 20-30 jaar vrijwel jaarlijks een eruptie verwachten.

Verklaring van hun werking vanuit de theorie van de platentektoniek:

Popocatepetl:

www.vulkanen.nl

IJsland: een stuk Middenatlantisch gebergte ...

Langzaam en stukje bij beetje is dit eiland aangegroeid uit de zeebodem: een vulkanische korst op een wond in de aardschors die zich tot op heden niet heeft gesloten.

Dwars over het eiland, van het noordoosten naar het zuidwesten loopt een systeem van breuk- en reklijnen: de IJslandse vulkanengordel. Geregelde metingen gedurende de laatste jaren toont dat de randen van de breukspleten zich nog in onze tijd van elkaar af bewegen. IJsland is 13 miljoen jaar oud, een hele leeftijd. In vergelijking met de duur van de geschiedenis van onze aarde, die meer dan 5 miljard jaar oud is, is IJsland echter een jong eiland.
Na het einde van de lJstijd, 15.000 jaar geleden, waren er in de vulkanengordel met een oppervlakte van omstreeks 135.000 km2, zo'n 200 vulkanen werkzaam. Alleen al in de laatste duizend jaar, sinds de vestiging van de Vikingen op het eiland, barstten 40 vulkanen samen meer dan 150 maal uit. Geen enkele generatie bleef verschoond van vulkanische gebeurtenissen. Vanuit de zeer diepe, tot in de aardmantel doorlopende spletensystemen steeg de lava steeds weer in reusachtige hoeveelheden tot het aardoppervlak op. Sedert het jaar 1.500 bedroegen deze hoeveelheden bijna 20 km3. Dat is ongeveer een derde van de hoeveelheid lava die in dezelfde tijd over de hele aarde aan de oppervlakte kwam. Er zijn aanwijzingen dat er nog veel grotere lavamassa's in de onderzeese gebergten over de gehele aarde uitvloeien.



Voorspellen

Zoals ook in dit geval blijkt, blijft het voorspellen van vulkaanuitbarstingen voorlopig een oefening in geïnformeerd giswerk, maar volgens Howard Zebker van de Stanford universiteit zal dat in de nabije toekomst veranderen. Een aantal ruimteagentschappen, waaronder NASA, ESA en de Japanse ruimtevaartorganisatie, zullen in de volgende tien jaar een aantal hypergevoelige satellieten lanceren, die veranderingen in de 550 actieve vulkanen van de aarde erg nauwgezet in kaart zouden kunnen brengen.

Aan de hand van deze metingen zullen vulkanologen kunnen bepalen wanneer magma zich naar de oppervlakte werkt, zodat uitbarstingen maanden, of zelfs jaren, op voorhand voorspeld kunnen worden.

/