2
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası
Tarix İnstitutunun Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunur
Elmi redaktoru:
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru
Hacı Həsənov
Rəyçilər: Tarix elmləri doktoru, professor
Musa Qasımlı
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Jalə Əliyeva
Tarix elmləri üzrə fəlsəfə doktoru
Fərhad Cabbarov
Dilarə Nağıyeva-Muxtarova.
Ağa Musa Nağıyevin xeyriyyəçilik və ictimai fəaliyyəti.
Bakı, “Elm”, 2011; 140 s.
ISBN 978–9952–453–19–5
Monoqrafiyada ilk dəfə olaraq Ağa Musa Nağıyevin sahibkarlıq,
xeyriyyəçilik və ictimai fəaliyyəti kompleks şəkildə tədqiq olunub.
XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində Bakı neft sənayesinin canlan-
masının mədəni və ictimai həyata təsiri, Azərbaycan milyonçuları
içərisində öz vətənpərvərliyi, xeyirxahlığı ilə seçilən Ağa Musa Nağı-
yevin həyat və fəaliyyətinin çox hissəsi elmi dövriyyəyə ilk dəfə cəlb
olunan tarixi sənədlər əsasında öyrənilib. Monoqrafiyada milyonçu-
nun keçdiyi keşməkeşli həyat yolu tam şəkildə izlənilir, onun millət
yolunda fədakarcasına gördüyü işlər yer alır. Burada həmçinin sovet
dövründə milyonçunun nəslinin davamçılarının repressiyalara, sürgün-
lərə məruz qalmaları, daim təzyiq altında yaşamaları faktları göstəri-
lib. Bu monoqrafiya Azərbaycan tarixinin bütöv bir dövrünə işıq salan
sanballı tədqiqat əsəri kimi tarixçilər, ictimai fikri öyrənən tədqiqatçı-
lar, habelə geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulub.
4001040000
655(07)-2011
“Elm” – 2011
4
dən çox az bilib, gördüyü böyük işlər haqqında düşünmə-
mişik. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasında Ağa Musa
Nağıyevin iri neft sahibkar olması və onun binalarının
milliləşdirilməsi haqda çox səthi və qısa məlumat verilib.
Onun xeyriyyəçiliyi haqda bir kəlmə belə yazılmayıb.
Bununla belə, ensiklopediyada Ağa Musa Nağıyevə
mənsub olan Binəqədi neft mədənlərində hasil olunan nef-
tin 1900-cü ildə 10 mln. puda, 1904-1908-ci illərdə isə
12.328 mln. puda çatması haqda; bu mədənlərdə 800
nəfərədək fəhlənin çalışması, bu sahibkarın milyonlarının
saya-hesaba gəlmədiyi haqda heç bir məlumat verilməyib.
Bu baxımdan Ağa Musa Nağıyevin Azərbaycan neft
sənayesinin inkişafında xidmətlərinin, sahibkarlıq, habelə
xeyriyyəçilik və ictimai fəaliyyətinin tədqiq edilməsi, həm
Vətən tariximizin daha bir qaranlıq səhifəsinə həqiqət işığı
salmaq baxımından, həm də bu insanın əməlləri müqabi-
lində onun ruhu qarşısında heç olmasa mənəvi
borcun ödə-
nilməsi baxımından vacib bir vəzifədir.
Monoqrafiyanın əsas hissəsi – əhatə etdiyi XIX əsrin
sonları və XX əsrin 20-ci illərinə qədər olan dövr – böyük
dəyişikliklərlə xarakterizə olunur. Azərbaycan maarifçilik
hərəkatı inkişaf etmiş,
milli qəzetlər meydana gəlmiş, mil-
li şüurun, özünüdərkin formalaşmasında ziyalıların rolu
sahibkarlar tərəfindən dəstəklənmiş, həmçinin Azərbayca-
nı müstəqilliyə aparan hərəkat başlamış və nəhayət Azər-
baycan Xalq Cümhuriyyətinin tarix səhnəsinə qədəm qoy-
ması ilə Şərqdə ilk demokratik dövlət modeli formalaşmış-
dır. Bu dövr neft sənayesinin inikişafı, yerli burjuaziyanın
rolunun artması, böyük sənaye infrastrukturunun yaradıl-