AiE-5-10-Saja

---

179

Internalizm motywacyjny Richarda M. Hare’a

„Analiza i Egzystencja” 5 (2007)

ISSN 1734-9923

KRZYSZTOF SAJA

*

INTERNALIZM MOTYWACYJNY RICHARDA M. HARE’A

S³owa kluczowe: R.M. Hare, metaetyka, internalizm, motywacja, akrazja, amoralizm

Keywords: R.M. Hare, metaethics, internalism, motivation, acrasia, amoralism

Nie rozumiem bowiem tego, co czyniê, bo nie czyniê tego, co chcê,

ale to, czego nienawidzꠖ to w³aœnie czyniê.

(Rz 7, 15)

Jest tautologi¹, ¿e nie mo¿emy szczerze zaakceptowaæ nakazu

skierowanego w nasz¹ stronê, i w tym samym czasie go nie

wykonaæ jeœli w³aœnie mamy ku temu okazjê oraz jest to w naszej

(fizycznej i psychicznej) mocy.

(Hare 1952, s. 20)

Etyka Richarda Hare’a traktowana jest powszechnie jako klasyczny przy-

k³ad internalistycznej teorii motywacji. Jego stanowisko nazywane bywa

czêsto mocnym internalizmem motywacyjnym, uwa¿a siê bowiem, ¿e we-

d³ug niego posiadanie moralnego motywu jest wystarczaj¹cym warunkiem

*

Krzysztof Saja, ur. 1979, absolwent filozofii na Uniwersytecie Szczeciñskim, tytu³

doktora uzyska³ w 2006 r. na UMK w Toruniu. Obecnie pracuje jako adiunkt w Instytu-

cie Filozofii US, specjalizuj¹c siê w metaetyce oraz utylitarystycznych teoriach etycz-

nych. Przygotowuje monografiê poœwiêcon¹ etyce Richarda M. Hare’a. E-mail: krzysz-

[e-mail].

---

180

Krzysztof Saja

samego dzia³ania – maj¹c racjê do dzia³ania, nie mo¿emy dzia³aæ w sposób

z ni¹ sprzeczny

1

. Jednak pogl¹d taki wi¹¿e siê z powa¿nym dylematem.

Jeœli bowiem zaakceptuje siê tak zdefiniowany internalizm, pojawia siê

problem z wyjaœnieniem s³aboœci woli oraz postawy amoralisty. Z tego po-

wodu szeroko rozpowszechnionym zarzutem skierowanym w stronê Hare’a

by³o twierdzenie, i¿ wbrew temu, co wynika z jego teorii, w rzeczywistoœci

istniej¹ sytuacje, w których akceptacja wypowiedzi uwa¿anych za moralne

nie poci¹ga za sob¹ motywu do dzia³ania – ludzie dokonuj¹ czynów, choæ

uwa¿aj¹, ¿e nie powinny byæ one wykonywane. Twierdzi siê, i¿ sytuacje

takie godz¹ w internalizm i stanowi¹ argument uzasadniaj¹cy eksternalizm

motywacyjny. Jednak w tekstach Hare’a mo¿na odnaleŸæ odpowiedŸ na tak¹

krytykê. Co wiêcej, przy g³êbszej analizie okazuje siê, ¿e jego teoria nie

jest wierna mocnemu internalizmowi.

* * *

Najogólniej rzecz ujmuj¹c, przedstawiciele internalizmu motywacyj-

nego uwa¿aj¹, ¿e motywy do dzia³ania s¹ „wewnêtrzne” wobec obowi¹zku

czy moralnej powinnoœci. Innymi s³owy, internalizm motywacyjny to po-

gl¹d, i¿ istnieje jakiœ typ koniecznej relacji wystêpuj¹cej pomiêdzy s¹dami

moralnymi a motywem do dzia³ania. Eksternaliœci temu zaprzeczaj¹

2

. Ist-

nieje wiele odmian internalizmu. Dzielony jest on przede wszystkim ze

wzglêdu na niejednolity sposób pojmowania motywu, obowi¹zku oraz re-

lacji pomiêdzy motywem a obowi¹zkiem. Ró¿nym jego wersjom nadano

odmienne nazwy

3

. W niniejszym artykule, w celu opisania internalizmu

Hare’a, pos³u¿ê siê podzia³em na trzy p³aszczyzny, w ramach których roz-

grywa siê spór pomiêdzy internalizmem motywacyjnym a eksternalizmem.

Wyró¿niæ mo¿na:

1

Zob. Brink (1989), s. 42; Walker (1995), s. 522; Jacórzyñski (1995), s. 188; Rut-

kowski (2001), s. 265; MacIntyre (2002),  s. 325.

2

Do wspó³czesnych eksternalistów motywacyjnych zalicza siê: Williama Frankenê,

Philippê Foot, Thomasa Scanlona, Petera Railtona, Davida Brinka.

3

M. Rutkowski opisuje nastêpuj¹ce rodzaje internalizmu: racji, pragnieñ, mocny, s³a-

by, subiektywny, obiektywny, transcendentalny, epistemiczny, postawy, klasyczny, typu

kognitywistycznego, typu nonkognitywistycznego. Zob. Rutkowski (2001).

---

181

Internalizm motywacyjny Richarda M. Hare’a

1. P³aszczyznê ontologiczn¹ – dotyczy ona w³asnoœci, które mog¹

wyznaczaæ powinnoœæ. Z tej perspektywy mo¿na mówiæ o reali-

zmie czy antyrealizmie racji do dzia³ania (realizmie i antyreali-

zmie motywacyjnym

4

) i rozstrzygaæ, jakiego rodzaju w³asnoœci im

przys³uguj¹.

2. P³aszczyznê semantyczn¹ – pozwala ona na uchwycenie zwi¹z-

ków znaczeniowych pomiêdzy moraln¹ powinnoœci¹ (norm¹ etycz-

n¹) a motywem czy racj¹ do dzia³ania. Na tym poziomie mo¿emy

mówiæ np. o analitycznoœci lub syntetycznoœci, koniecznoœci lub

przygodnoœci zdañ opisuj¹cych relacje wystêpuj¹ce pomiêdzy zna-

czeniami powy¿szych terminów.

3. P³aszczyznê  psychologiczn¹  –  tutaj  ustala  siê  naturê  samego

motywu, np. funkcjê motywacyjn¹ mo¿na przyznaæ b¹dŸ pojmo-

wanym w ró¿ny sposób pragnieniom, b¹dŸ niezale¿nym od nich

racjom do dzia³ania.

Poniewa¿ Richard Hare swój internalizm uzasadnia³ przede wszyst-

kim dowodz¹c, i¿ jego Ÿród³o tkwi w logice jêzyka moralnego, w niniej-

szym artykule skupiê siê przede wszystkim na p³aszczyŸnie semantycznej.

Rozwa¿ania z poziomu psychologicznego pos³u¿¹ natomiast do odparcia

niektórych zarzutów stawianych Hare’owi oraz do uzasadnienia przedsta-

wionej poni¿ej interpretacji jego stanowiska. Najmniej uwagi poœwiêcê

poziomowi ontologicznemu, poniewa¿ Hare nie przyk³ada³ wielkiej wagi

do analiz ontologicznych, uwa¿aj¹c, ¿e problemy zwi¹zane z istnieniem

nale¿y podejmowaæ na p³aszczyŸnie jêzykowej. Wystarczy stwierdziæ, ¿e

by³ on antyrealist¹. Odrzuci³ realizm motywacyjny, bowiem s¹dzi³, i¿ sku-

tecznie odpiera go argument Mackiego – tzw. argument z dziwacznoœci

5

.

4

Realizmem motywacyjnym nazywam pogl¹d g³osz¹cy, ¿e istniej¹ realne w³asnoœci

moralne, które motywuj¹ nas do dzia³ania. Teoriê tak¹ zak³ada np. analizowany przez

M. Rutkowskiego internalizm transcendentalny. Zob. Rutkowski (2001),  s. 257. Anty-

realizm motywacyjny temu zaprzecza.

5

Argument Mackiego uderza w przekonanie, ¿e istniej¹ realne w³asnoœci, odpowia-

daj¹ce za cechy, które przypisujemy s¹dom i terminom moralnym (np. motywowanie).

Jego zdaniem w³asnoœci takie nie istniej¹, bowiem by³yby one czymœ bardzo dziwnym,

nie pasuj¹cym do akceptowanych przez nas ontologii oraz, aby je poznaæ, musielibyœmy

dysponowaæ równie tajemniczymi zdolnoœciami poznawczymi. Zob. Mackie (1977),

s. 38–42.

---