Akçurao lu yusuf tüRKÇÜLÜYÜn tar baki-2006

---

1

---

2
AKÇURAO LU YUSUF
TÜRKÇÜLÜYÜN TAR
BAKI-2006

---

3
Türkiy  türkc sind n uy unla
ran  v
ön sözün mü llifi: AYB
Z K NG RL
 Filologiya elml ri doktoru
Elmi redaktoru: Dr. Fethi Gedikli
Türkiy  Cümhuriyy ti Bak  Böyükelçiliyi M
niyy t v  Tan tma mü aviri
 Akçurao lu Yusuf, “Türkçülüyün tarixi”-Bak , 2006.
Bu kitab türk dünyas
n tan nm  müt
kkiri Akçurao lu Yusufun Az rbaycanda n r
olunan ilk kitab
r. Kitabda böyük müt
kkirin özünün xüsusi ön m verdiyi “Türkçülüyün tarixi”
ri ilk d
 olaraq Az rbaycan oxucusuna t qdim edilir. Kitab filosoflar, sosioloqlar, tarixçil r,
türkoloqlar, ümumiyy tl  geni  oxucu kütl si üçün n
rd  tutulmu dur.

---

4
Ön söz
Dr. Aybeniz Kengerli geçen asr n ilk çeyre inde ortak Türk dili hakk nda Azerbaycan
ziyal lar nca yaz lm  makaleleri “Turan n bir eli var ve yaln z bir dili var” ba
 ile derlemi ti.
imdi de aslen Kazanl  olan büyük tarihçi Akçurao lu Yusuf’un ilk kez 1928 y nda  stanbul’da
“Türk y ” salnamesinde (s. 289-455) Arap elifbas nda bas lan “Türkçülü ün tarihi” adl  de erli
eserini ne re haz rlam
r. Türk Derne i, Türk Yurdu, Türk Oca  gibi cemiyetlerin kurucusu
olmu , ayr ca Türk Derne i, Türk Yurdu gibi çok tesirli dergiler ç karm  Akçurao lu’nun
elinizdeki kitab , Türkiye’de iki kere de Latin alfabesiyle yay mlanm
r. Müellifinin de
geli mesinde büyük eme i olan Türkçülük hareketi hakk nda kaleme al nan bu eserin kimlik
tan mlamas nda Azerbaycan ayd nlar na baz  tereddütleri aradan kald rmada yard mc  olaca
dü ündük.
Yazar hakikaten meseleye geni  bir aç dan bakabilen ve ciddi tahliller aparabilen mütefekkir
bir tarihçidir. Ne yaz k ki, onun Türkiye’de de kadrinin gere i gibi bilindi ini söylemek çetindir.
Hakk nda yaz lan en güzel kitab n müellifi bir Frans zd r [bk. François Georgeon, Aux origines du
nationalisme turc, Yusuf Akçura (1876-1935),1980)].
Eserlerinin birço u köhne elifba iledir ve yeniden ne redilmemi tir. Oysa o, daha 1904’te,
Kahire’de ç kan “Üç Tarz-  Siyaset” ba
 koydu u küçük ama çok müessir eseriyle evvela
Osmanl
mparatorlu undaki geli melerde ve sonra Türkiye Cumhuriyetinin kurulmas nda
belirleyici adamlardan biri olmu tu.
imdi ne retti imiz kitab n hem bütününün, hem de içindeki “Azerbaycan’daki Türkçülük”
bölmesinin ciddi bir ilgiyle okunaca na eminiz. Akçurao lu’nun A ao lu Ahmed Beyin do du u
a  ehri münasebetiyle söyledi i sözleri bugünkü  eraitte okumak, insan n içini kanatmaktad r.
“Karaba ,  irvan ile beraber Azerbaycan Türk kültürünün, Türk musikisinin, Türk edebiyat  ile
Türk milliyetçili inin de be
idir.”  Bu sayfalarda Azerbaycan tarihi için de çok de erli malumat
ve de erlendirmeler vard r. Misal için 1907’de Petrograd’da (St. Petersburg) toplanan bir heyetin,
Bakü’de petrol oldu u için buran n Türk ahalisinin yerinden göçürülmesini istedi ini ondan
reniyoruz.
Bu kitab n ne rinin Azerbaycan’da Akçurao lu’na ve onun ömrünü verdi i Türklük
hareketine alakay  canland raca
 umuyoruz.
Akçurao lu sadece tarihçi ve bir dü ünce adam  de il ayn  zamanda faal bir te kilatç  idi de.
Onun Atatürk’ün kurdu u Türk Tarih Kurumunda da çok de erli çal malar yap p bu kurumun
istikametinin çizilmesinde önemli rolü oldu unu biliyoruz.
Dr. Aybeniz Kengerli’yi hem bu kitab , hem de “Yom” dergisinin 4. say
nda yay mlanacak
Akçurao lu’nun en me hur ve ne rinden sonraki siyasi fikirleri ve hareketleri derinden etkileyen
“Üç Tarz-  Siyaset” makalesini Azerbaycan’da ne re haz rlad
na göre samimi kalple tebrik
ediyoruz.
Son olarak, kitab n 
k yüzü görmesini katk lar yla mümkün k lan Türk Dünyas
Ara
rmalar  Vakf
n Azerbaycan temsilcisi, TUS AB Yönetim Kurulu üyesi, AZSAN MMC.nin
sahibi, arkada
z Dr. Halil Kurumahmut’a  ükranlar
 sunuyoruz.
Doç. Dr. Fethi GED KL
T.C. Bakü Büyükelçili i Kültür ve Tan tma Mü aviri

---

5
Akçurao lu Yusuf kimdir?!
“Bütün türkl rin milliyy tçiliyin qüvv tini anlamalar nda, milli m fkur ni, türkçülüyü
bulmalar nda, kültürl rind  v  siyasi h yatlar nda bunun t tbiqin  keçm
rind  heç kims
Yusuf b y q
r mü ssir olmam
r. O, Kazanda çal ark n Kr
, Qafqaz ,
Türküstan ,Türkiy ni unutmam
”.
S.  . Kr
r
Akçurao lu Yusufun (1876-1935) ad  H
n b y Z rdabi,  smay l b y Qasp ral ,  li b y
Hüseynzad ,  hm d b y A ao lu,  lim rdan b y Topçuba ov, Ziya Göyalp, M mm d  min
sulzad , M mm d  min Yurdaqul,  nv r Pa a, Mustafa Kamal Atatürk... kimi türk mill tinin
mülli  üurunun oyanmas nda, yüks lm sind  böyük rol oynam  n
ng  xsiyy tl rl  bir c rg
dayan r.
Akçurao lu Yusuf-Yusuf Akçura adlar  il  bütün dünyada m hur olan böyük tatar türkçüsü
haqq nda, Az rbaycanda dem k olar ki, heç bir m lumat yoxdur. Baxmayaraq ki, XIX yüzilin sonu,
XX yüzilin  vv ll rind  türk milli t
kkürünün inki af yolunu, türkçülük h
kat
n t
kkül v
kamül yolunu izl
n t dqiqatç lar bu ad n üz rind  dön -dön  dayanmaq m cburiyy tind dirl r.
Akçurao lu Yusuf t kc  “Türkçülüyün tarixi”ni yazan  xsiyy t deyil, h m d  bu tarixi yaradan, öz
xidm tl ri, çal malar  il  türkçülük h
kat
n tarixind  mühüm yer tutan türk böyükl rind ndir.
Milliyy tc  Kazan tatar  olsa da, onun xidm tl ri bütün türk xalqlar , türk dünyas  il  ba
r v  bu
bd n Akçuran n irsi bütün türk dünyas nda öyr nilm lidir.
Türk xalqlar
n az  dördd  bir  srlik, y ni 1900-d n ba layan tarixi Yusuf Akçura ad
olmadan, onun xidm tl ri n
 al nmadan oldu u kimi t qdim edil  bilm z. Yusuf Akçura
olduqca z ngin bir elmi-n
ri, publisistik irs qoyub getmi dir. V  bu 
rl r, küll hal nda
Akçuran n yarad
 dünyan n müxt lif dill rind  v  müxt lif ölk
rind  bir  srd n art qd r ki,
diqq t m rk zind dir. T
ssüf ki, n  70 illik sovet dön mind , n  d  müst qillik qazand
z son
onillikl rd  Yusuf Akçura Az rbaycan t dqiqatç lar
n maraq dair sin  daxil ola bilm yib. Amma
Yusuf Akçuran n xidm tl ri Az rbaycanla da birba a, yaxud dolay  yolla mütl q ba
r...
 
Biz 2002-ci ild , “Az rbaycan romantikl ri v  türkçülük h
kat ” adl  doktorluq
dissertasiyam zda türkçülük h
kat
n tarixind n b hs ed rk n Yusuf Akçuran n h yat  v

---