AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASININ XƏBƏRLORt,
Humanitar elmlər seriyası, 2017, № 2
187
Almara NƏBİYEVA
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Bakı Dövlət Universiteti
nebiyeva_almara@mail.ru
“KİTABİ-DƏDƏ QORQUD” EPOSUNDA NAĞIL ƏNƏNƏLƏRİ
Açar sözbr: Kitabi-Dədə Qorqud, nağıl, dastan, motiv, aşıq, oğuz
Key words: Kitabi-Dede Gorgud, fairy tale, epos, motif, ashug, Oghuz
Ключевые слова: Китаби-Деде Горгуд, сказка, дастан, мотив, ашуг, огузы
Məlumdur ki, epik janrlar içərisində bir-
birinə yaxın olanı dastanlar və nağıllardır. Das
tan əsatir, əfsanə, rəvayət, təmsil, və lətifədən
daha çox nağıla yaxındır. Dastanlar çox zaman
nağıllardan istifadə ilə də yaradılmışdır. Hətta
şeir-nəzm hissəsinin işlənmədiyi dastanları na
ğıllardan fərqləndirmək də çətindir. Buna görə
də belə nümunələri yaradanlar çox vaxt onları
“nağıl” adlandırmışlar. Nəzərə almaq lazımdır
ki, dastan və nağıl bir-birinə nə qədər çox ox
şasalar da, ədəbi janr kimi fərqlənirlər. Dastan
şeir və nəsrdən, nağıl isə yalnız nəsrdən ibarət
olur. Şeirsiz, qoşmasız dastan yoxdur. İki janr
arasında digər fərq bundan ibarətdir ki, dastan
olmuş bir hadisə tarixi həqiqət kimi, nağıl isə
əsli olmayan “uydurma”, “yalan”, “quraşdırma”
kimi danışılır. Azərbaycan nağılları dastanları
mız kimi məzmunca və sayca zəngin və rənga
rəngdir. “Xalqın mübarizələrlə dolu keçmişi,
bədii təfəkkür tərzi, həyatı, yaşayışı, ailə, əxlaq
və məişət məsələləri haqqında geniş məlumata,
təsəvvürə biz dastanlar vasitəsilə nail oluruq”
[1, s. 24]. Məhz buna görə dastanlar geniş xalq
kütləsinin canlı tarixi hesab olunur. Aşıqlar
tərəfindən ustalıqla formalaşdırılan dastanlar
xalqın çoxəsrlik həyatını özündə əks etdirmək
dədir. “Alpamış” dastanında Alpamışın atasının
adı Bayburadir. Onun mənası “qurd” deməkdir.
“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında Bamsı Bey
rəyin atasının da adı Baybura bəydir. Onun da
mənası “qurd” deməkdir [2]. Bu totemin insan
üzərində təsiri maraqlı nağılların yaranmasına
səbəb olmuşdur. (“Qara at”, “Göyçək Fatma”,
“Ovçu Pirim” və s.) [3, s. 28]. Nağıllarda geniş
şəkildə işlənən bu totemlər sonralar dastanlara
da keçmişdir, hətta ilkin dövrlərdə meydana
çıxmış dastanlarda onun izlərinə rast gəlmək
mümkündür. Qədim türk dastanlarından biri
olan “Oğuz xaqan” dastanında öküzün totem
olması haqqında maraqlı, mifoloji, əfsanəvi epi
zodlar vardır.
“...Ayxatun bir oğlan doğur, ayağı öküz
ayağı, çiyini qurd çiyini, kürəyi samur kürəyi,
köksü ayı köksü kimi” [4, s. 21]. Burada ökü
zün qədim türkdilli xalqlar arasında müqəddəs
canlı hesab olunması aydın görünür. Bu mo
tivlər həm dastanlarda, həm də nağıllarda özünü
göstərir. “Kitabi-Dədə Qorqud” boylarında rast
gəldiyimiz qurban kəsmək, nəzir-niyaz pay
lamaq, körpü saldırmaq motivlərinə “Qurbani”,
“Leyli-Məcnun”, “Alıxan-Pəri”, “Lətif şah”
dastanlarında da müraciət olunur. “Lətif şah”
dastanında övladsızlıq motivi daha orijinal şə
kildə işlənmişdir. O, vəzirin göstərişi ilə “yeddi
yol ayrıcında bir ocaq tikdirir, gələnə-gedənə
çörək, aş yedirdir.” Yalnız bundan sonra dərdli
şahın gözünə nurani dərviş görünür və ona bir
alma verib deyir: “Al bu almanı ortadan düz
ikiyə böl, yarısını özün ye, yarısını xanımına
ver. Xudanın izni ilə sizin oğlunuz olar. Amma
mən gəlməmiş ona nəbadə ad qoyasan!” [4,
s. 11 ]. Xalq nağıllarında obrazlarla bağlı müəy
yən süjetlər vardır ki, bu motivlərə “Kitabi-
Dədə Qorqud” boylarında da rast gəlirik. Bir
çox nağıllarda qəhrəmanın dünyaya qeyri-adi,
möcüzəli şəkildə gəlməsi mühüm yer tutur.
İlkin dövrlərlə bağlı olan bu süjetlər dünya
xalqlarının şifahi xalq yaradıcılığının ayrı-ayrı
janrlarında geniş yayılmışdır. “Kəl Cəsənin na
ğılında” olduğu kimi [3, s. 137], “Tapdıq”,
“Reyhanın nağılı”, “İbrahim”, “Şahzadə Mü-
talib”, “Məlik Məmməd və Məlik Əhməd”,
“Cəlayi-vətən” “Şəms-Qəmər” və s. nağıllarda
da buna bənzər obrazlara təsadüf olunur. Belə
nümunələrə “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının
boylarında da rast gəlinir. Buğac, Bamsı Bey-
1 8 8 TRANSACTIONS OF NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF AZERBAIJAN,
Series o f the humanities, 2017, Us 2
rok, Basat belə igidlərdir.
Müxtəlif nağıl və dastanlarımızda buta,
Xızır, Əli-şahi Mərdan, Qırxlar və başqa müd
rik insanlar tərəfindən verilir. Bunlar üçün ortaq
keyfiyyət onların xilaskarlıq funksiyasını yerinə
yetirmələridir. Dastanlardakı Xızır peyğəmbər
dən istifadə edilməsini M.H.Təhmasib belə ifa
də edir ki, “bu, “dindən icazə alma”, “qanuni
ləşdirmə” tədbirini mümkün qədər daha da qa
nuna mindirmək üçün meydana çıxan obrazdır”
[5, s. 21]. Bu iş üçün Xızır doğrudan da əlve
rişli bir vasitədir. O, həmçinin nağıl və das
tanlarımızda insanlara övlad payı verən, yeni
həyat müjdəçisi, yolçular və yol itirənlərin kö
məkçisi kimi tanınmış bir əsatiri peyğəmbərdir.
Xızır buta verməklə həyatdan əl üzmüş, inamını
itirmiş insanların yenidən gələcəyə ümid etmə
sinə, inam qazanmasına kömək edir. Onun bu
xüsusiyyətləri bizə nağılları xatırladır, çünki
nağıllarda gələcəyə inam, ümid motivləri daha
güclüdür. Xızır “Aşıq Qərib” dastanında Aşıq
Qəribə həm buta verir, həm yolda onun hara
yına çatır, həm də anasının kor olmuş gözlə
rinin açılmasına kömək edir. Xızır, eləcə də
onun atı nağıllarımızda ən çox rast gəlinən kö
məkçi obrazlardır. Xızır, onun atı, həmçinin
Süleyman peyğəmbərin xalçası, Zümrüd quşu
nun gətirdiyi yel atı insanların mənzil başına tez
çatmaq arzusunu yerinə yetirir, onların qələbə
sində mühüm rol oynayır. “Süleyman peyğəm
bər eşqinə məni filan yerə apar” [4, s. 21] mü
raciətindən əlavə qəhrəmanın çətin anında, göz
ləmədiyi bir vaxtda Xızır atı ilə onun köməyinə
çatir, onu getməli olduğu yerə bir göz qırpı
mında çatdırır. Nağıllarımızda geniş şəkildə
rast gəldiyimiz bu motivlər dastanlarımıza keç
mişdir. “Aşıq Qərib”də Qəribi bir göz qırpımın
da Tiflisə çatdıran da Xızırın atıdır” [4, s. 25].
Azərbaycanın ticarət yolları üzərində yer
ləşməsi onun mədəniyyətinə, incəsənətinə, ədə
biyyatına da təsir göstərmişdir. Bu karvan yolu
ilə Qərbdə, eləcə də Şərqdə baş verən bir çox
yeniliklər bizim ədəbiyyatımızda, həyatımızda
öz əksini tapmışdır. “Bizə məlum mənbələrdə
süjetin ilk nağıl variantı ən qədim variant kimi
SMOMPK məcmuəsində işlənmişdir, bu, təx
minən ötən əsrin 80-cı illərinə təsadüf edir. Sü
jetin dastançı aşıqların repertuarına düşməsi isə
məhəbbət dastanlarının intibah, yüksəliş döv
rünə aiddir” [6, s. 30]. Tədqiqatçılar göstərir ki,
bu motiv dastanda daha dəqiq XVII əsrin sonu
XVIII əsrin ortalarında qüdrətli improvizatorçu
aşıqların repertuarında işlənmişdir. Bu süjet
mənşə etibarilə Şərqə məxsusdur. Yəni aparılan
tədqiqatlar, araşdırmalar sübut edir ki, ilk öncə
bu süjet Hindistanda meydana gəlmişdir. “Kə
lilə və Dimnə”də işlənməsi fikrimizi bir daha
sübut edir və daha sonra buradan başlayaraq bu
səyyar süjet Şərqə yayılmış, orada müxtəlif va
riantlara düşmüş və ticarətin, mədəni əlaqələrin
genişlənməsi ilə əlaqədar Qərb nağıllarına keç
mişdir. Nəticədə ənənəvi süjet kimi qeydə alı
naraq müxtəlif variantlarda dünya xalqlarının
nağıllar sırasına daxil olmuşdur.
Dünya xalqlarının şifahi ədəbiyyatında
mövcud olan “ Nişanlının öz toyuna gəlib çıx
ması” [3, s. 11], [7, s. 130] süjeti Azərbaycan
aşıqlarının repertuarında da geniş işlənib. Na
ğıllarda rast gəldiyimiz bu motivdə qəhrəman
öz sevgilisinə qovuşmaq üçün bəlli zaman
müddəti qoyaraq səfərə çıxır. Həmin zaman
müddəti başa çatana kimi gəlməzsə, sevgilisi və
yaxud nişanlısı başqasına veriləcək. Bu motiv
sonralar ustad aşıqlarımız tərəfindən yenidən
işlənərək dastanlarımıza daxil edilmişdir. Bu,
“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının “Baybörənin
oğlu Bamsı Beyrək” boyunda bu folklor nü
munəsi - “ər arvadının toyunda” [7, s. 58] bey
nəlxalq katoloqlarda qeydə alınmışdır. “Aşıq
Qərib-Şahsənəm” [4, s. 21] dastanı, eləcə də
“Kitabi-Dədə Qorqud”dakı “Bamsı Beyrək bo-
y ü ’unda, [7, s. 11] “Şah İsmayıl” dastanında və
başqa dastanlarda bu ənənəvi süjetə rast gəlirik.
Hər iki dastan sevgilinin öz ərinin, aşiqin öz
məşuqəsinin toyuna gəlib çıxması şəklində qu
rulmuşdur. “Şahzadə Mütalib”in nağılında da
qəhrəman öz arvadının toy günündə İrəm ba
ğına gəlib çıxır. Ərinin vəfasım gördükdən son
ra, xeyirxah insanların da köməkliyi ilə onlar
yenidən bir-birinə qovuşurlar [3, s. 51]. Azər
baycan məhəbbət dastanlarında rast gəldiyimiz
başqa bir nağıl motivi “böhtana düşmüş qız
süjeti”dir.Dastanlarımızda özünə mühüm yer
alan nişanlının öz toyuna gəlib çıxması, eləcə
də qızın nahaqdan böhtana düşməsi, ailə xəya
nəti, ögey ana və s. kimi süjetlər dünya xalq
larının folklorunda özünü təkrarlayan ənənəvi
süjetlərdir və dünya eposuna onlar müxtəlif şə
kildə səpələnmişdir. Azərbaycan dastan yaradı
cılığı da dünya eposunun ayrılmaz tərkib his-
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASININ XƏBƏRLƏRİ,
Humanitar elmlər seriyası, 2017, № 2
189
səsi kimi onun bir çox yaradıcılıq ənənələrini
özündə ehtiva etməkdədir. Təbii ki, Azərbaycan
eposu kimi dastan yaradıcılığı da bütün dünyanı
əhatə edən qarşılıqlı əlaqə və təsirlərdən kə
narda qalmamışdır.
Dastanlarımızda rast gəlinən obrazlardan
biri Rəmdar Pəridir. O, nağıl mənşəli personaj
kimi Təpəgözün Pəri anası ilə eyniləşdirilir.
“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının “Basatm Tə
pəgözü öldürdüyü boy”da arxaik dövrün dü
şüncəsi özünü qoruyub saxlamışdır. Təpəgöz
nağıllarımızdakı divlər, yeddi-səkkiz başlı əjda
halarla bağlı mövcud düşüncələrdən meydana
çıxmış obrazdır. Şəri təmsil etsə də, nağıllarda
olduğu kimi bu tip dastanlar şərin məğlubiyyəti
ilə yekunlaşır. “Basatın Təpəgözü öldürdüyü
boy”da nağıllar üçün spesifik bir sıra xüsu
siyyətlər vardır. Burada Basatm aslan kimi at
basıb, qan sormasında onun alplığı, qəhrəman
lıq və əzəməti ifadə olunmuşdur. Təpəgözün
ona süd verən dayələrin qanını soraraq həlak
etməsində və onun qəddarlığında nağıllara xas
ünsürlərə, əlamətlərə yer verilmişdir. Dastanda
Pəri qız Təpəgözün barmağına üzük keçirir:
“Oğul, sənə ox batmasın, tənini qılınc kəsmə
sin” [2] deyir ki, bu da nağıllara məxsus mo
tivdir. Müxtəlif dövrlərdə tədqiqatçılar “Basatm
Təpəgözü öldürdüyü boy”la “Min bir gecə”
nağıllarının süjetində oxşarlıqlar olduğunu, xü
susilə də “Min bir gecə”də “Sindibad” m na-
ğılındakı azmanla Təpəgözün oxşar olduğunu
söyləyirlər. Onlar arasında fərqlər olmasına
baxmayaraq, onların müəyyən bənzərlikləri də
vardır. Bu, Şərq xalqlarının düşüncələrindən
gələn və səsləşən ortaq fikirlər idi. Dastanlarda
mövcud qeyri-adi, qeyri-təbii hadisələrə, fan
tastik ünsürlərə, onların müxtəlif formalarına
təsadüf etmək mümkündür, xatırladaq ki, bu
cür süjetlər sırf nağıllardan keçmə, nağıllarla
əlaqəli süjetlərdir. M.H.Təhmasibin göstərdiyi
kimi, “Təpəgöz”, yaxud “Koroğlu və Ağca
quzu” kimi tam fantastik boylar, dastanlar da
olur [8, s. 11]. “Məsum - Pəri” dastanında öl
müş qəhrəmanlara buta verən dərviş onları ye
nidən dirildir. Toy yasa, sonra da yas toya çev
rilir. Belə epizodlar dastanlarımıza nağılçılar
dan transfer olmuşdur. Bunlara həm nağıllarda,
həm də dastanlarda rast gəlirik.
“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanını ilk dəfə
tədqiqata cəlb etmiş alman şərqşünası Fridrix
Fon Ditsin fikrinə görə, Təpəgöz süjeti qədim
Yunanıstanda yaranmış analoji motivlərə təkan
vermişdir. Eposdakı Təpəgöz obrazı Homerin
“Odisseya” dastamndakı Polifem obrazı ilə mü
qayisədə daha qədimdir. Zaman keçdikcə Tə
pəgöz öz xislətini tam şəkildə göstərir: ona süd
verən dayələrin camm alır, oynadığı uşaqların
bumunu, qulağını yeyir, yol kəsir, böyük hə-
rami olur. Nəhayət, Oğuzun adamlarını yeməyə
başlayır və heç kəs onunla bacarmır. Məsələnin
də əsl mahiyyəti elə bundadır ki, Təpəgöz
Oğuzun əbədi düşməni olan kafirlərdən qat-qat
güclü görünür [5, s. 101]. “Kitabi-Dədə Qor
qud” dastamndakı “Basatm Təpəgözü öldürdü
yü boy”u Azərbaycan nağıllarında olan iki eyni
süjeti xatırladır. Bunlardan birincisi “Kəlləgö-
zün nağılı” adlanır. Nağılın qısa məzmunu be
lədir: Rüstəm padşahın bir oğlu, bir qızı varmış,
padşahın bir oğlu da dünyaya gəlir, ancaq onu
körpə ikən bir aslan götürüb qaçır. Öz dəstəsi
ilə oğlunu axtarmaqdan qayıdan şah palaza bü
külü bir şey görür. Palazın içindən təkgözlü bir
uşaq çıxır. Padşah uşağı götürüb gətirir. Ye
məkdən heç cürə doymayan uşaq axırda padşa
hın oğlunu da yeyir, sonra da mağarada giz
lənib gündə iki adam tələb edir. Padşah əlacsız
qalıb onunla razılaşır. Bu vaxt padşahın on beş
yaşma çatan, şir südü ilə böyüyən oğlu Kəl-
ləgözü öldürmək istəyir, ancaq buna nail ola
bilmir. Aslan Kəlləgözün sirrini ona öyrədir.
Bu dəfə Əmiraslan Kəlləgözün öz qılıncını ələ
keçirib onu öldürür və el-obanı Kəlləgözün bə
lasından xilas edir. “Təpəgöz” nağılı da məz
mununa görə əvvəlki nağıla yaxındır. “Bu na
ğılda təsvir olunur ki, Nəbi adlı varlı-hallı bir
kişinin çobanı onun qoyunlarını dağın ətəyində
otardığı vaxt birdən hər tərəfi duman, çən basır,
sonra tufan qopur. Tufan kəsəndə çoban təpə
sində bir gözü olan bir uşaq görür. Oğul həsrəti
ilə yaşayan Nəbi kişi çobamn gətirdiyi bu uşağı
saxlamaq qərarına gəlir. Yeməkdən doymayan
bu uşaq axırda adamları da yeməyə başlayır,
bunu görən adamlar öz obalarını qoyub qaç
mağa başlayırlar. Onların arasında bir hamilə
qadın da varmış, ağrısı tutan qadın meşədə
uşağı dünyaya gətirib, qoyub qaçır. Uşağı bir
şir tapıb öz südü ilə böyüdür. Böyüyüb boya-
başa çatan bu igid Təpəgözün insanlara qənim
kəsildiyini duyub düşməni məhv etməyi qərar
verir. Şir ona öz südü ilə yoğrulmuş polad
1 9 0 TRANSACTIONS OF NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF AZERBAIJAN,
Series o f the humanities, 201
7,
№ 2
qılmc verir və Təpəgözün sirrini açır. Bu igid
oğlan üçüncü cəhddə Təpəgözü öldürərək ca
maatı onun əlindən qurtarır” [2, s. 138]. Hər iki
nağılda “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının boy
larında rast gəlinən oxşarlıqlar göz önündədir.
“Aslanla dovşan” nağılında dovşan hiylə işlə
dərək heyvanların canım aslanın zülmündən
qurtarır. Nağılı oxuduqca aslan obrazı bizə
Təpəgözü xatırladır. Aslan mağarada oturub
heyvanlardan tələb edir ki, ona hər gün iki şikar
gətirsinlər. Dastanda isə bunu Təpəgöz tələb
edir. Meşədəki heyvanlar aslanın zülmü qarşı
sında aciz qalırlar, çünki hər gün ona heyvan
çatdıra bilmirlər. Nəhayət, dovşan xilas yolunu
tapır. Şikarına yetişməyən aslan dovşanın
“məsləhəti” ilə quyu kənarına gəlir və öz əksini
suda görərkən sıçrayıb suda boğulur. Dovşanın
bu hiyləsi bütün heyvanları zalım aslanın zül
mündən xilas edir və onların azad yaşamasına
səbəb olur.
Dastanlarımızda, eləcə də nağıllarımızda
mövcud olan obrazlardan biri də qarılardır.
Qarılar dastanlarımızda müxtəlif münasibətlər
lə, müxtəlif şəkillərdə iştirak edirlər. Başqa cür
desək, dastanlarda qarılar çox zəngin və rənga
rəngdir. Qarıların dörd müxtəlif xasiyyətinə
“Kitabi-Dədə Qorqud” dastanındakı boylarda
da rast gəlirik. Professor M.II.Təhmasibin də
göstərdiyi kimi sonrakı dastanlarımızda bunlar
bəzən üç olur, “Qarı var iman quran, qan var
ilan vuran. Qan var yeddi küpü göydə hərləyən,
qarı var yetəni yerdə girləyən. Qarı var cadu
eləyib can əridən, qarı var saman altdan su ye
ridən. Qarı var imanı əlində, qarı var tumanı
belində. Qarı var qəlyan çəkən, qarı var söz
altdan dəyirman tikən. Qarı var ipək qan, qarı
var napak qan, qarı var köpək qarı. Qarı var
hürü qarı, qarı var pəri qarı, qarı var şahpəri
qarı... və s.” [8, s. 15]. Bu qarıların demək olar
ki, hər biri həm nağıllarda, həm də dastanları
mızda işlənmişdir. Dastanlarda qəhrəmanın dər
dini tapan, ona dərman verən, sevdiyinə qo
vuşduran, müştuluq gətirən ipək qarılardır. Belə
qarı obrazına biz “Aşıq Qərib”, “Şah İsmayıl”
“Tahir və Zöhrə” dastanlarında rast gəlirik, on
lar xeyir məramlıdırlar. Belə qarı obrazlarına
həmçinin “Şahzadə Mütalib”, “Nar qızı”, “Qara
at” [4, s. 21], [3, s. 11] və bir çox başqa nağıl
larımızda təsadüf edirik. Xalq dastanlarımızda
saysız-hesabsız bədxah və xeyirxah qarılar, ağ
birçəkli arvadlar, həlim təbiətli, yumşaq ürəkli
nənələr, öz ağıllı tədbirləri, müdrik məsləhətləri
ilə hər ağır dəqiqədə haya-haraya çatan, yaxud
oynaq, şıltaq əməlləri ilə dinləyicinin rəğbətini
qazanan, eyni zamanda həm də bütün hiylə və
kələklərdən başı çıxan, şeytana papaq tikib, tə
pəsini də deşik qoyan yüzlərlə qaravaş, kəniz,
rəfiqə, qonşu qız və b. vardır. Bu qadınlar içə
risində biz “Nigar kimi alicənab, Burlaxatun,
Banuçiçək, Selcan xatun, Həcər, Ərəbzəngi ki
mi igid, Rəna xanım, Rəmdar Pəri, Reyhan,
Zərniyar, Əsmər kimi savadlı, bilikli, Gülgəz
Pəri kimi mütərəddid, Gülzar kimi sevməkdən
başqa əlindən heç bir iş gəlməyən, hətta mə
həbbətində də mötədil olan, Banu kimi öz
xanımlıq əzəmətini, xatunluq vüqarını heç bir
halda itirməyən, Fatma kimi həm düşmənini,
həm öz sevgilisini, nəhayətdə özünü öldürən
qızlara təsadüf edirik” [4, s. 10], [3, s. 18]. Das
tanlarımızda qız-qadın surətləri saysız-hesab
sızdır. Həmçinin onu qeyd etmək lazımdır ki,
qarı və qız mövzusu dünya folklorunda da mü
hüm yer tutur.
Ənənəvi nağıl motivlərini dastanlarımıza
gətirən aşıqlar hər şeydən öncə ifa etdikləri sü
jeti dastan qəlibinə uyğunlaşdırmış və bir çox
adlannı çəkdiyimiz nağıl motivlərini yenidən
işləyərək dastanlarımıza daxil etmişlər. Nağıl
süjetləri əsasında meydana gələn dastanlar ədə
biyyatımızda, folklorumuzda yeni bir hadisə
deyildir. Bu, tarixən ən qədim dövrlərdən das
tanlarımızda özünü göstərmiş bir formadır. La
kin sonrakı dövrlərdə bu forma aşıqlarımız tə
rəfindən mükəmməl bir şəkildə işlənmiş, yeni-
ləşdirilmişdir.
ƏDƏBİYYAT
1. Cəfərov N. Eposdan kitaba. Bakı, “Maarif’, 1999.
2. “Kitabi-Dədə Qorqud”. Məqalələr toplusu. Oruc Əliyev: “Kitabi-Dədə Qorqud və nağıllar”. Bakı, “Elm”,
1999.
3. Azərbaycan nağılları. Beş cilddə. I, II, III, IV və V cildlər. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005.
4. Azərbaycan dastanları. Beş cilddə. I, II, III, IV və V cildlər. Bakı, “Lider”, 2005.
AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASİNİN XƏBƏRLƏRİ,
Humanitar elmlər seriyası, 201
7,
№ 2
191
5. Əliyev K. Tənqidin poetikası, Bakı, “Elm və təhsil”, 2012.
6. Orucova S. Azərbaycan folklor materiallarının XIX əsrdə toplanılması, tərcüməsi və nəşri problemləri”
(SMOMPK-QƏXTMT - “Qafqaz əraziləri və xalqlarının təsvirinə dair materiallar toplusu” əsasmda). Filo
logiya üzrə elmlər doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim edilmiş dissertasiya işi. Bakı, 2013.
7. “Kitabi-Dədə Qorqud”. Nəşrə hazırlayan F.Zeynalov və S.Əlizadə. Bakı, “Yazıçı”, 1988.
8. Təhmasib M.H. Azərbaycan xalq dastanları (Orta əsrlər). Bakı, “Elm”, 1972.
Almara Nabiyeva
FABULOUS ELEMENTS IN THE EPOS
“KITABI-DEDE GORGUD”
SUMMARY
The article deal with the traditions of the epic and fairy tales in epos Kitabi-Dede Gorgud, which plot line is like
to the fabulously epics. Based on the research results, it can be concluded that the fairy-tale motifs created by Ohguz
Turks, as our ancestors, have been perfected over the centuries, modified by ashugs, gaining worldwide fame.
Such fabulous motifs as alms, sacrifice were redesigned and included by ashugs in the composition of eposes.
The presence of fabulous elements in the epos Kitabi-Dede Gorgud once caused and continues to cause great interest of
scientists to this literary monument.
Алмара Набиева
СКАЗОЧНЫЕ ТРАДИЦИИ В ЭПОСЕ
«КИТАБИ-ДЕДЕ ГОРГУД»
РЕЗЮМЕ
В статье рассматриваются традиции эпоса и сказки в дастане «Китаби-Деде Горгуд», в котором, по
сравнению с другими эпическими произведениями, сюжетная линия наиболее близка к сказочно-дастанной.
Исходя из результатов исследований можно сделать заключение о том, что сказочные мотивы, созданные
нашими предками - огузскими тюрками - на протяжении веков совершенствовались, видоизменялись ашугами,
приобретая всемирную славу.
Такие сказочные мотивы, как милостыня, жертвоприношение были повторно разработаны и включены
ашугами в состав дастанов. Наличие сказочных элементов в дастане «Китаби-Деде Горгуд» в свое время
вызвало и продолжает вызывать большой интерес учёных к этому литературному памятнику.
Dostları ilə paylaş: |