1
A.H.Babayev, V.A.Babayev
EKOLOJİ
KƏND TƏSƏRRÜFATININ
ƏSASLARI
BAKI - 2011
2
Amin Babayev,Vüqar Babayev
EKOLOJİ KƏND TƏSƏRRÜFATININ
ƏSASLARI
Ali məktəblər üçün dərslik
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
“ 02 ” mart 2011-ci il tarixli 359 - №li əmri ilə
təsdiq edilmişdir
BAKI – 2011
3
Dərslik Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin
Elmi Şurasının qərarı ilə (prot. № 12, “14” iyul 2011-ci il)
Çapa tövsiyə olunub
Elmi redaktor: akademik Q.Ş.Məmmədov
Redaktor: H.A.Abbasov, “Ekoloji kənd təsərrüfatı” jurnalının redaktoru
Korrektorlar:
N.A.Əhmədova
G.F.Muxtarova
İngilis dilindən tərcümə: E.M.Vəliyeva
Dizayn: İ.B.Ağayev
Rəyçilər: AMEA-nın müxbir üzvü, kənd təsərrüfatının elmləri doktoru,
professor M.P.Babayev
AMEA-nın müxbir üzvü, kənd təsərrüfatı elmləri doktoru,
professor M.Ə.Salmanov
A.H.Babayev, V.A.Babayev. Ekoloji kənd təsərrüfatının əsasları: Dərslik - Bakı
“Qanun” nəşriyyatı, 2011, 383
səh.
İSBN:
Dərslikdə müasir dövrdə kənd təsərrüfatının yeni alternativ sistemlərindən biri - Ekoloji
Kənd Təsərrüfatının əsasları şərh edilir.
Azərbaycan cəmiyyətinə ötən əsrin son illərində bir yenilik kimi daxil olan Ekoloji Kənd
Təsərrüfatı Hərəkatı qısa bir zamanda inkişaf etdirilərək, bu istiqamətin son 10 ildə yaradılan
elmi-metodiki, tədris-metodiki, hüquqi və informasiya bazası əhalinin müxtəlif təbəqələrinin
maarifləndirilməsi və bu sahə üzrə ali təhsil ocaqlarında onun elmi əsaslarının tədris olunması
zərurətini meydana çıxarmışdır.
Dərslikdə Ekoloji Kənd Təsərrüfatının elmi əsaslarının düzgün dərki və mənimsənilməsi
məqsədilə, ilk növbədə, təbiətdən istifadənin ümumi əsaslarının, təbiətdən istifadənin ekoloji və
iqtisadi əsaslarının ən vacib prinsipləri şərh olunduqdan sonra ekoloji kənd təsərrüfatının
mahiyyəti, bu sahənin tarixi inkişafı, prinsipləri və elmi əsasları məntiqi ardıcıllıqla təqdim edilir.
Dərslik ali təhsil məktəblərində “Ekoloji kənd təsərrüfatı”, “Ekologiya”, “Ekologiya
mühəndisliyi”, “Torpaqşünaslıq və aqrokimya”, “Aqronomluq”, “Zoomühəndislik”, “Baytarlıq
təbabəti”, “Ətraf mühitin mühafizəsi”, “Biologiya” və digər ixtisaslarda təhsil alan tələbələrlə
yanaşı, elmi işçilər, müəllimlər və kənd təsərrüfatı sahəsində çalışan mütəxəssislər üçün nəzərdə
tutulmuşdur.
The textbook is aimed to interpret the principles of Organic Agriculture as one of the new
alternative systemin modern agriculture.
The scientific-methodical, teaching-methodical, legal and data base on Organic Farming
developed for the past 10 years highlights the importance of public awareness and teaching of
scientific bases of Organic Agriculture at the high education institutions by promoting Organic
Agriculture Movement throughout the country as an innovation of last century within a short
period of time.
The essence of Organic Agriculture, its historical development, major principles and scientific
bases are presented in logical order in the textbook after the interpretation of general, ecological
and economic principles for nature utilization, with a major emphasis on the maintenance and
clear comprehension of the Organic Farming principles.
Textbook is intended to serve the students majored in “Organic Agriculture”, “Ecology”,
“Ecology Engineering”, “Soil Science and Agrochemistry”, “Agronomy”, “Zooengineering”,
“Veterinary Science”, “Environmental Protection”, “Biology” and other specialties at universities,
as well as scientific workers, teachers and other specialists engaged in agriculture.
4
Mündəricat
Ön söz………………………………………………………………………………….………...7
Giriş……………………………………………………………….…..........................................9
I Fəsil. Təbiətdən istifadənin ümumi əsasları..........……………............................................13
1.1. Ümumi anlayışlar ...………………………………………………………………..………13
1.2.Təbiətə sistemli yanaşma və biosfer haqqında təlim ..……………………………..…..…...15
1.2.1. Biosfer.………………………………………………………………………..............….16
1.2.2. Noosfer …………………………………………………………....................……..…....17
1.2.3. Ekosistem və biogeosenoz ...…………………………………………......................…...19
1.3. Təbiət və cəmiyyət. ………………………………………………......................……...….23
1.4. Kənd təsərrüfatı ekosistemləri .............................................................................................28
1.4.1. «Aqroekosistem» anlayışı ..…………………………………………......................….....31
1.4.2. Aqroekosistemin tipləri..………………………………………………............................34
1.4.3. Təbii və aqroekosistemlərin müqayisəli xarakteristikası .…………….....................…...36
II Fəsil. Təbiətdən istifadənin ekoloji əsasları..……………………….........................……..39
2.1. Antropogen təsir və ətraf mühitin çirklənməsi .……......................…...….…………….....39
2.2. Təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadənin ekoloji əsasları ……........................…………......45
2.3. Ekoloji planlaşdırma və davamlı inkişaf konsepsiyası ...……………….........................…47
2.4. Azərbaycan torpaqlarının ekoloji problemləri .....................................................................49
III Fəsil. Təbii ehtiyatlardan istifadənin iqtisadi əsasları .………..…..................................55
3.1. Təbiətdən istifadənin iqtisadi qanunları ...……………………………..........................…..55
3.2. Təbii ehtiyatların iqtisadi qiymətləndirilməsi.....…………………………......................…56
3.3. Təbii ehtiyatların dövlət kadastrı...………………………………………......................….58
3.4. Təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində iqtisadi
stimullaşdırma ...........………………………………………………………......................…...59
IV Fəsil. Ekoloji kənd təsərrüfatının elmi əsasları .......................... ………………..............61
4.1. Ekoloji kənd təsərrüfatının mahiyyəti ......………………………………......................…..61
4.2. Ekoloji kənd təsərrüfatının tarixi ...…………………………………......................………61
4.2.1. Ekoloji kənd təsərrüfatının inkişafında İFOAM-ın rolu………………......................…..64
4.2.2. Ekoloji kənd təsərrüfatı dünyada bu gün
……………...........………......................……66
4.2.3. Avropada ekoloji kənd təsərrüfatı......................……………..........…......................……67
4.2.4. Asiyada ekoloji kənd təsərrüfatı.......…………..…………………........................………68
4.2.5. Afrikada ekoloji kənd təsərrüfatı...………………………....................................………69
4.2.6. Avstraliya və Okeaniya ölkələrində ekoloji kənd təsərrüfatı...…………………………..70
4.2.7. Latın Amerikasında ekoloji kənd təsərrüfatı...…………………………...............………70
4.2.8. Şimali Amerikada ekoloji kənd təsərrüfatı...……………………….....................………70
4.2.9. Azərbaycanda ekoloji kənd təsərrüfati..................……………..........................……...…71
4.3. Ekoloji kənd təsərrüfatının əsas prinsipləri və sistemləri ...……….........................…....…81
4.3.1. Təbiətdən istifadəyə və proseslərə sistemli yanaşma ……………….......................….....81
4.3.2. Davamlılıq prinsipi…………………………………………………….......................…..84
4.3.3. Ekoloji kənd təsərrüfatının ümumi və praktiki prinsipləri…….......................…..............86
4.3.4. Ekoloji kənd təsərrüfatı və kənd təsərrüfatı sistemləri...………………......................…..87
4.3.5. Adi və ekoloji kənd təsərrüfatı sistemlərinin müqayisəvi fərqləri ………........................90
4.3.6. Avropa İttifaqında Ekoloji Kənd Təsərrüfatı istehsalı siyasəti ………….........................92
V Fəsil. Ekoloji təsərrüfatçılıq şəraitində torpaq istifadəçiliyinin elmi prinsipləri .........100
5.1. Torpağın xassələrinin ekoloji və praktiki əhəmiyyəti .… ……......................…………....100
5.1.1. Qranulometrik tərkibin ekoloji əhəmiyyəti …………………………........................…102
5.1.2. Torpaq strukturunun ekoloji əhəmiyyəti.........…………..….......................................…105
5.1.3. Torpaq skeletinin ekoloji əhəmiyyəti ………………….……..............................…......108
5.1.4. Torpağın üzvi maddələrinin ekoloji əhəmiyyəti . …………………...................……...110
Dostları ilə paylaş: |