Anne ve babalarin okul öncesi DÖnem çocuklarina yönelik tutumlarinin incelenmesi

ANNE VE BABALARIN OKUL ÖNCESİ DÖNEM ÇOCUKLARINA YÖNELİK TUTUMLARININ İNCELENMESİ*
Zuhal BEGDE¹, Arzu ÖZYÜREK<sup>2

1</sup>Karabük Üniversitesi Safranbolu Meslek Yüksekokulu, [e-mail]

²Karabük Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, [e-mail]
ÖZET

Çocuğun ilk ve en önemli çevresini anne babalar oluşturmaktadır. Doğumla birlikte başlayan anne baba-çocuk etkileşimi üzerine yapılan araştırmalarda, özellikle anne çocuk etkileşimleriyle çocukların gelişimleri arasında anlamlı ilişkiler olduğu belirlenmiştir. Bu çalışmada, okul öncesi dönem çocuğa sahip anne ve babaların çocuk yetiştirme tutumlarını incelemek amaçlanmıştır. Betimsel araştırma modelindeki çalışmada, çalışma grubu resmi okul öncesi kurumlarına devam eden ve tesadüfi örnekleme yolu ile belirlenen, 60 kız 60 erkek olmak üzere toplam 120 çocuğun anne ve babalarından oluşmuştur. Verilerin toplanmasında kişisel bilgi formu ve anne babaların çocuklarına karşı tutumlarının belirlenmesinde "Ebeveyn Tutum Ölçeği" kullanılmıştır. Genel olarak, anne babaların çocuk yetiştirme tutumları, farklı değişkenlerden etkileniyor olsa da birbirlerinin tutumlarından önemli düzeyde etkilenmesi, çocuk gelişiminin desteklenmesi ile ilgili çalışmaların planlanmasında dikkate değer bulunmuştur. Buna göre anne ve baba eğitim programlarının her iki ebeveyn katılımı ile yürütülmesi, ikisine birden ulaşılamadığı durumlarda, anne ya da babadan birinin eğitsel etkinliklere katılımının amaca ulaşmada etkili olacağı şeklinde yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Anne Tutumu, Baba Tutumu, Okul Öncesi Dönem.

ABSTRACT

For children, the first and the most important environment is composed of mothers and fathers. In various studies performed on mother-father-child interaction which starts with birth, it has been specified that there are significant associations between particularly mother-child interaction and the child development. This study has been performed to examine the attitudes of mothers and fathers in terms of the development of preschool children. The mothers and fathers of 120 children who were attending to the official pre-school institutions), were randomly selected and included in this descriptive study. In order to collect the data, we used personal information form and "Parental Attitude Scale" in order to determine the attitudes of the fathers and mothers towards their preschool children. Generally, even though the child-rearing attitudes of fathers and mothers are affected by different variables, they were also significantly influenced by each other. These results show the importance of the studies related to the promotion of the child development. So, participation of both mother and father in the training programs, in case one of the parents is absent, participation of at least one of them, is crucial in achieving the targeted aim of the training programs and in improving the child-rearing-attitudes of the parents.

Key Words: Attitude of the mother, attitude of the father, pre-school.

*Bu çalışma, Karabük Üniversitesi BAP birimi tarafından desteklenen KBÜ-BAP-14/2-YL-054 no’lu proje kapsamında, Zuhal Begde tarafından hazırlanan yüksek lisans tez çalışmasının bir bölümünü içermektedir.
GİRİŞ

Çocuklar, özellikle yaşamın ilk altı yılını kapsayan okul öncesi dönemde oldukça hızlı bir gelişim gösterirler ve bu dönemde çevrelerinden daha fazla etkilenirler. Çocuğun ilk ve en önemli çevresini ise, anne babalar oluşturmaktadır. Doğumla birlikte başlayan anne baba-çocuk etkileşimi üzerine yapılan araştırmaların birçoğunda, özellikle anne çocuk etkileşimleri ile çocukların gelişimleri arasında anlamlı ilişkiler olduğu belirlenmiştir. Günümüzde sanayileşmenin aile yapısı üzerinde etkileri ve annelerin de çalışma hayatına katılması gibi nedenlerle anneler yanında babaların da çocuk bakım ve eğitimi üzerinde sorumluluğu giderek artmaktadır. Bu nedenle, anne tutumları yanında babaların da çocuk yetiştirme tutumlarının çocuk gelişimine etkisi üzerinde durulması önem arz etmektedir.

Yaşantı ve deneyimler sonucu oluşan tutum, ilgili olduğu bütün nesne ve durumlara karşı bireyin davranışları üzerinde yönlendirici bir etkiye sahip, kişinin herhangi bir bireyin tercihlerini etkileyen, ruhsal ve sinirsel hazırlık durumudur (Senemoğlu, 2004; Freedman, Sears & Carlsmith, 2003). Ailede anne veya babanın çocuklara karşı tutumu ilk günden itibaren çocuk üzerinde derin ve kalıcı izler bırakır. (Özyürek ve Tezel Şahin, 2012). Anne babalar çocuklarına karşı sergiledikleri tutumlarıyla ve kendi çevrelerindeki sosyal ortamdaki ilişkileriyle çocuğa model olarak çocukta olumlu ya da saldırgan davranışlar gibi olumsuz belli davranışların yerleşmesine katkı sağlarlar (Yıldız, 2004, Attili, Vermigli & Roazzi, 2011, Durualp ve Aral, 2011). Değişik koşullarda anne-babaların çocuklarına karşı tutumu değişmekte ve bu tutum çocuğun özellikleri ile de birleşerek onun gelişimini etkileyecek bazı sonuçlara neden olmaktadır (Altınköprü, 2000).

Kişiliğin temellerinin atıldığı okul öncesi dönemde çocuğun yaşamındaki en etkili toplumsallaşma kurumu ailesidir. Okul öncesi dönemdeki çocuğun sağlıklı bir kişilik geliştirmesinde anne babanın çocuk yetiştirme tutumu büyük önem taşımaktadır (Öztürk ve Şanlı, 2007). Doğrudan ya da dolaylı olarak anne-baba tutumları, çocukların gelişimini, davranışlarını şekillendirebilmektedir (Gülay ve Önder, 2011; Yoleri ve Taşdelen Karçkay, 2015). Ailenin çocuğun davranışları üzerindeki etkisi ailede çocuk sayısı, annenin çalışıp çalışmaması, kır veya kentte oturma, ebeveynlerin eğitim düzeyi gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak değişmektedir (İnceoğlu, 2010). Anne-baba-çocuk ilişkisinde aile ortamı, çocuğun gelişimini belirlemede çok önemli bir rol oynamaktadır. Ailelerin çocuklarına sundukları ortam aile içindeki ilişkiler ve iletişim biçimleri, anne babanın çocuk yetiştirme konusundaki bilgi, tutum ve becerileri, çocuğa sağlanan deneyim ve fırsatlara bağlı olarak değişmektedir (Arabacı, 2011).

Anne babaların çocuklarına yönelik tutumları farklı kaynaklarda farklı şekillerde sınıflandırılsa da 1. Demokratik tutum, 2. Otoriter tutum, 3. Serbest (ilgisiz) tutum, 4. Aşırı hoşgörülü tutum, 5. Koruyucu tutum ve 6. Tutarsız tutum olarak ele alınabilir. Demokratik tutum; çocuğa verilen şartsız sevgi ve saygıyı, çocuğun ihtiyaçlarına duyarlı olmayı, çocuğa her konuda iyi bir rehber olmayı davranışlarına yansıtmış anne-babaların, çocukla ilişkilerini yansıtmaktadır. Demokratik ortam ve yaklaşım çocuk için en olumlu olanıdır. Otoriter tutum; çocuğun sürekli bir denetim ve baskı altında olduğu ortamı yansıtmaktadır. Anne-baba, çocuktan kurallara sıkı sıkıya uymasını bekler. Bu tutumda ceza ön planda yer alır, davranış esnekliği yoktur (Özyürek, 2004). Serbest (İlgisiz) tutum; çocuğa sayısız hakların tanındığı bir ortamı yansıtmaktadır. Çocuğun davranışlarına sınır çekilmez, çocuk da kurallara uymaz ve kurallara yalan, yanlış gözü ile bakar. Çocuk anne-babadan çekineceği yerde, anne-baba çocuktan çekinir. Bu tutumun çocuk merkezli olduğu görülür. Aşırı hoşgörülü tutum; anne babanın hoşgörüde aşırılığa kaçtığı ve çocuğun her durumuna olumlu tepkiler vermelerini yansıtmaktadır. Aşırı hoşgörüde, çocuk neyin doğru, neyin yanlış olduğunu hiçbir zaman öğrenemez, hayatta hep itilen, anti-sosyal davranışları olan çocuk oluşur. Koruyucu tutum; anne babanın aşırı koruması, çocuğa gerektiğinden fazla kontrol ve özen göstermesi anlamına gelmektedir. Bunun sonucu olarak çocuk, diğer kimselere aşırı bağımlı, kendine güveni olmayan ve duygusal kırıklıkları olan bir kişi olabilir (Yavuzer, 2001). Tutarsız tutum; anne-babanın tutumlarındaki kararsızlığı yansıtmaktadır. Tutarsızlık anne ve babanın ayrı ayrı her gün değişmesi olabildiği gibi, anne ve babanın birbirine çok aykırı ceza ve eğitim davranışlarının çatışması şeklinde de olabilir (Özdinç ve Spock, 2000).

Yapılan çalışmalarda, annelerin çocuklarına yönelik sergiledikleri olumlu tutumun, çocukta olumlu davranışları geliştirdiği, sosyal yaşama daha kolay uyum sağlamasını desteklediği görülmektedir. Olumsuz tutumlar da çocuklarda davranış sorunları oluşturabilmekte ve bu durum çocuğun sosyal yaşamına da yansımaktadır (Gülay ve Önder, 2011; Arabacı, 2011). Yapılan çalışmalarda anne baba tutumlarının bazı demografik özelliklerden etkilendiği belirlenmiştir (Özyürek ve Tezel Şahin, 2005; Öztürk ve Şanlı, 2007; Tezel Şahin ve Özyürek, 2008; Gültekin Akduman ve Türkoğlu, 2013). Baba tutumlarına yönelik çalışmaların sınırlı sayıda olduğu görülmüş ve bu çalışmada, hem annelerin hem de babaların okul öncesi dönem çocuklarına yönelik tutumlarını incelemek amaçlanmıştır. Bu genel amaç çerçevesinde “Anne babaların çocuk yetiştirme tutumları onların yaş, öğrenim durumu ve meslekleri değişkenlerinden etkilenmekte midir?” ve “Anne babaların çocuk yetiştirme tutumları çocuklarının cinsiyeti, doğuş sırası, okula devam süresi ve aile yapısı değişkenlerinden etkilenmekte midir?” ve “Anne tutumları ile baba tutumları arasında anlamlı bir ilişki var mıdır? Sorularına cevap aranmıştır.

YÖNTEM

Araştırma Modeli

Araştırma betimsel tarama modelinde tasarlanmıştır. Betimsel çalışmalar olayların, objelerin, varlıkların, kurumların, grupların ve çeşitli alanların ne olduğunu betimlemeye, açıklamaya çalışmaktadırlar. Böylece mevcut durumu anlamak ve değişkenler arasındaki ilişkileri saptamak mümkün olmaktadır (Kaptan, 1998).

Çalışma Grubu

Çalışma grubu resmi okul öncesi kurumlarına devam eden ve tesadüfi örnekleme yolu ile belirlenen, 60 kız 60 erkek olmak üzere toplam 120 çocuğun anne ve babalarından oluşmuştur. Çalışma grubundaki annelerin %25'i ve babaların %5,8'i 26-29 yaş grubunda, annelerin %37,5'i ve babaların %34,2'si 30-34 yaş grubunda, annelerin %23,3'ü ve babaların%35'i 35-39 yaş grubunda, annelerin %14,2'si ve babaların%18,3'ü 40-45 yaş grubunda, babaların %6,7'si 46 yaş ve üstü grubundadır. Annelerin %28,3'ü ve babaların %5,8'i ilkokul mezunu, annelerin %10,8'i ve %13,3'ü ortaokul mezunu, annelerin %34,2'si ve babaların %41,7'si lise mezunu, annelerin %26,7'si ve babaların %34,2'si üniversite mezunudur. Annelerin %65,8'inin çalışmadığı, annelerin %6,7'si ve babaların %29,2'sinin işçi, annelerin %10,8 ve babaların %24,2'sinin memur, annelerin %4,2'si ve babaların %4,2'sinin emekli olduğu, annelerin %6,7’si ve babaların %30'unun serbest meslek, annelerin %5,8'i ve babaların %12,5'inin öğretmen, doktor, avukat gibi profesyonel bir meslek alanında çalıştığı belirlenmiştir. Çocukların %85'i çekirdek aile, %15'i geniş aile yapısına sahiptir.

Verilerin Toplanması ve Analizi

Verilerin toplanmasında kişisel bilgi formu ve Karabulut Demir ve Şendil (2008) tarafından geliştirilen "Ebeveyn Tutum Ölçeği-ETÖ" kullanılmıştır. ETÖ, anne ve babaların, 2-6 yaş arasındaki çocuklarını yetiştirirken gösterdikleri ebeveynlik davranışlarının belirlenmesine kullanılan beşli likert tipinde, demokratik tutum (17 madde), otoriter tutum (11 madde), aşırı koruyucu tutum (9 madde), izin verici tutum (9 madde) olmak üzere dört alt boyut ve 46 maddeden oluşmaktadır. Yüksek puanlar alt boyutun ait olduğu ebeveynlik tutumunun baskın olduğunu göstermektedir. Yapılan güvenirlik analizleri sonucunda Cronbach alfa değerleri demokratik boyutu için .83, otoriter boyutu için .76, aşırı koruyucu boyutu için .75 ve izin verici boyutu için ise .74 olarak hesaplanmıştır. Bu çalışmada, Ebeveyn Tutum Ölçeği Demokratik Tutum alt boyutu Cronbach Alpha güvenirlik katsayısının anne için 0,83, baba için 0,84; Otoriter Tutum alt boyutu anne için 0,75, baba için 0,76; Aşırı Koruyucu Tutum alt boyutu anne için 0,75, baba için 0,78; İzin Verici Tutum alt boyutu anne için 0,64, baba için 0,72 olarak bulunmuştur.

Veri toplama araçları, okul öncesi sınıf öğretmenleri aracılığı ile anne babalara ulaştırılmış ve aynı yolla geri toplanmıştır. Verilerin analizinde, verilerin homojen bir dağılım göstermesi nedeniyle t-Testi ve One-Way ANOVA testi kullanılmıştır. Değişkenler arası farkın kaynağının belirlenmesinde Post-Hoc Çoklu Karşılaştırma Testlerinden Tukey testi kullanılmıştır. Anne tutumları ile baba tutumları değişkenleri arasındaki ilişkinin incelenmesinde Pearson Korelasyon katsayısından yararlanılmıştır.

BULGULAR VE YORUM

Bu bölümde, anne ve babaların ETÖ puanları ile yaş, öğrenim durumu ve mesleklerine ilişkin ANOVA Testi sonuçları, çocukların cinsiyeti ve aile yapısı değişkenlerine ilişkin t-Testi sonuçları, anne baba tutumları arasındaki ilişkiyi gösterir bulgular ve yorumlara yer verilmiştir.

Tablo 1. Anne ve Babaların ETÖ Puanı ile Yaşları Arasındaki Farklılıklara İlişkin ANOVA Testi Sonuçları

ETÖ	Anne Yaşı	n		s.s.	Baba Yaşı	n		s.s.
Demokratik Tutum	26-29 yaş	30	76,30	4,79
	30-34 yaş	45	72,53	7,00	30 yaş ve altı	48	73,50	6,82
	35-39 yaş	28	77,17	5,87	35-39 yaş	42	73,79	8,44
	40-45 yaş	17	71,94	11,01	40 yaş ve üstü	30	73,80	8,66
	TOPLAM	120	74,47	7,26	TOPLAM	120	73,68	7,82
ANOVA Testi Sonucu		F: 3,960, p: 0,010*				F: 0,020, p: 0,980
Otoriter Tutum	26-29 yaş	30	23,13	5,64
	30-34 yaş	45	22,20	6,08	30 yaş ve altı	48	22,29	5,95
	35-39 yaş	28	20,85	4,41	35-39 yaş	42	20,62	5,16
	40-45 yaş	17	22,41	5,60	40 yaş ve üstü	30	20,73	4,91
	TOPLAM	120	22,15	5,54	TOPLAM	120	21,32	5,45
ANOVA Testi Sonucu		F: 0,833, p: 0,479				F: 1,291, p: 0,279
Aşırı Koruyucu Tutum	26-29 yaş	30	37,03	5,87
	30-34 yaş	45	34,87	5,22	30 yaş ve altı	48	35,75	5,79
	35-39 yaş	28	35,79	4,83	35-39 yaş	42	35,67	5,69
	40-45 yaş	17	32,76	6,16	40 yaş ve üstü	30	33,47	6,63
	TOPLAM	120	35,33	5,54	TOPLAM	120	35,15	6,00
ANOVA Testi Sonucu		F: 2,413, p: 0,070				F: 1,590, p: 0,208
İzin Verici Tutum	26-29 yaş	30	18,93	4,13
	30-34 yaş	45	20,53	4,99	30 yaş ve altı	48	22,02	4,58
	35-39 yaş	28	21,71	5,30	35-39 yaş	42	19,90	5,13
	40-45 yaş	17	19,76	3,80	40 yaş ve üstü	30	20,17	6,62
	TOPLAM	120	20,30	4,76	TOPLAM	120	20,82	5,39
ANOVA Testi Sonucu		F: 1,789, p: 0,153				F: 2,055, p: 0,143
Toplam	26-29 yaş	30	155,40	12,04
	30-34 yaş	45	150,13	9,80	30 yaş ve altı	48	153,56	11,52
	35-39 yaş	28	155,54	7,85	35-39 yaş	42	149,98	12,97
	40-45 yaş	17	146,88	16,28	40 yaş ve üstü	30	148,17	12,62
	TOPLAM	120	152,25	11,46	TOPLAM	120	150,96	12,42
ANOVA Testi Sonucu		F: 3,481, p: 0,018*				F: 1,977, p: 0,143