Aristotel r I t o r I k a birinci kitab Ikinci kitab Üçüncü kitab Baki-2008



Yüklə 12,35 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/64
tarix05.12.2017
ölçüsü12,35 Kb.
#14086
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   64


ARISTOTEL
R İ T O R İ K  A
Birinci kitab 
Ikinci kitab 
Üçüncü kitab
Baki-2008


Tərcümə  «Античные  риторики»  (Под  ред.А.А.Тахо-Г’оди, 
М.,  Изд.-во  Моск.  ун.-та,  1978,  352  с.  ) kitabından  edilmiş- 
dir.  Yunan  dilindən  tərcümə  edən  N.Platonovadır  (bax. 
Аристотель.  Риторика.  Пер.  с  греч.  Н.Платоновой.  С.-П., 
1894)
Tərcüməçilər: 
Qızılgül Abbasova, Bəsti Cəfərova
K itabda  Aristotelin  ritorikaya  aid  üç  traktatı  ilk  dəfə 
olaraq  azərbaycan  dilində  nəşr  olunur;  bu,  ictimai  və  hu- 
manitar  elm  sahələri  ilə  bağlı  bir  çox  tədris  fənlərinin  raəz- 
m ununu zənginləşdirə biləcək qiymətli bir əsərdir.
RİTORİKA 
Birinci kitab
l.Ritorikantn dialektikaya münasibati.
  -
 
Ritorikanın ümumiliyi.  -  
N atiqlik sənəti sisteminin yaradılmasınm mümkünlüyü.  -  N atiqlik 
sm ətinin  daha  erkan formalarmtn  qeyri-qanaətbaxşliyi.
 
-
 
Natiq 
nəyi  sübut  etmalidir?  -   Qanun  imkan  daxilində  har  şeyi  özü 
тйэууэп etmalidir;  bunun sabəblari.  -  Hakimin halt eımali olduğu 
məsalalar.  -  Nayə göra  tadqiqatçılar məhkəmach söylanən nitqlar- 
dan danışmağa üstünlük  verirlar? -  Sİllogizm  va entimema arastn- 
dakı münasibatlər.  -  Ritorikam n faydast,  məqsədi va sahasi.
Ritorika  dialektikaya  uyğun  gələn  sənətdir1,  belə  ki, 
onlarm  toxunduğu  predmetlər  eynidir.  Bu  predmetlər  isə 
тйэууэп  mənada  hamınm  və  hər  bir  kəsin  ümumi  sərvəti 
hesab oluna bilər və heç bir ayrıca elmin sahəsinə aid deyil- 
dirlər.  Bunun  nəticəsi  olaraq,  bütün  insanlar  тйэууэп  mə- 
nada  hər  iki  sənət  ilə  əlaqədədirlər,  belə  ki,  hamı  тйэууэп 
dərəcədə  həm  araşdırmaq,  həm hər  hansı  bir  rəyi  dəstəklə- 
mək,  ham  bəraət  qazandırmaq,  həm  də  ittiham  etmək 
məcburiyyətində qalırlar.  Bu hallarda bəziləri təsadüfən, Ьэ- 
ziləri  isə  vərdiş  nəticəsində  inkişaf  etmiş  qabiliyyətlərinə 
uyğun  şəkildə  hərəkət  edirbr.  Bu  hər  iki  yolun 
mümkünlüyünə  görə  onların sistemə  sahnmasmın  mümkün- 
lüyü  də  şübhəsizdir,  b eb   ki,  biz  həm vərdişbrinə  əsaslanan 
insanların,  е1эеэ  də  təsadüfən hərəkət edən  insanların  nəyin 
nəticəsində öz məqsədlərinə çatdıqlarım  nəzərdən  keçirə  bi- 
lərik, bu cür tədqiqatlar isə sənət işidir ki, bununla yəqin ki, 
hamı razılaşar. Bu vaxta qədər ritorika sistemlərini quranlar 
həll  etdikbri  məsəbnin  ancaq  əhəmiyyətsiz  bir  hissəsini  ye- 
rinə  yetirirdibr,  belə  ki,  bu  sahədə  ancaq  sübutlar  natiqlik 
sənətinə xas  əlamətlərə malikdirbr, qalan  hər  şey isə  akses- 
suarlardan  (prosthScai)  başqa  bir  şey  deyil.  Bununla  beb, 
sistem müəllifləri sübutların meğzini təşkil edən entimemalar 
haqqmda  heç  bir  söz  demir,  əvəzində  isə  heç  bir  dəxli  ol­
mayan  şeylərdən  ətraflı  damşırlar;  həqiqətən  də:  böhtan, 
mərhəmət,  qəzəb  və  başqa  buna  bənzər  ruhi  təzahürbr  ha-
3


kimin nəzərdən keçirdiyi işə deyil, hakimin özünə aiddir. Be- 
ləliklə, əgər mühakimə üsulu hər yerdə bəzi ölkələrdə olduğu 
kimi, xüsusən də yaxşı dövlət quruluşu ilə fərqlənən ölkələr- 
də  olduğu  kimi  qurulsaydı,  bu  nəzəriyyəçilər  heç  bir  söz 
deyə  bilməzdilər.  Hamı  belə  mühakimə  üsulunu  bəyənir, 
amma bəziləri belə hesab edirlər ki, qanunun işi bu qadağa- 
nı qoymaqdır, digərbri isə əslində bu qanundan istifadə edir 
və  işə  dəxli  olmayan  heç  bir  şeydən  damşmağa  imkan  ver- 
mirlər  (Areopaqda  da  iş  belə  qurulub)3  Bu  qayda 
düzgündür, belə ki, hakimdə qəzəb,  həsəd və rəhm hisslərini 
doğurmaqla  onu  kanxdırmaq  olmaz:  bu  kimin  isə  istifadə 
edəcəyi xətkeşi əyməsi kimi bir şey olardı.
Bundan başqa, aydındır ki, məhkəmədə iddiaçılarm işi 
faktın  özünün  sübutundan,  yəni,  onun  olub-olmamasından 
başqa bir  şey deyildir;  faktm  vacib  olub-olmaması,  ədabtli 
və  ya  ədabtsiz  olması,  yəni  qanunvericinin  münasibət  bil- 
dİrmədiyi btitün  məsələlərə  gəldikdə  isə  bu  barədə  hakimin 
öz  rəyi  olmalıdır  və  qətiyyən  bu  rəyi  iddiaçı  olan  şəxsdən 
mənimsəməməlidir.
Buna  görə də,  yaxşı  tərtib  olunmuş qanunlar  əsas  eti- 
ban  iiə  mümkün  qədər  hər  şeyi  özləri  тйэууэп  edərək  ha- 
kimlərin  ixtiyanna  mümkün  qədər  az  şey  saxlamalıdırlar, 
birincisi,  ona  görə ki,  düzgün  düşüncə  tərzinə  malik,  qanun 
vermək və hökm çıxartmaq  qabiliyyətində olan çoxlu  adam 
tapmaqdansa  bir  və  ya  bir  neçə  belə  adam  tapmaq  daha 
asandır.  Bundan  başqa,  qanunlar  insanlar  tərəfindən 
uzunmüddətli  düşüncələr  əsasında  tərtib  olunur,  т э Ь к э т э  
hökmləri isə sürətlə verilir,  buna görə də ədaləti həyata keçi- 
rən  insanlar  üçün  ədalətli  və  faydalı  olanı  yaxşı  seçib- 
ayırmaq çətin olur.
Ən  vacib  səbəb  isə  ondadır  ki,  qanunvericinin  qərarı 
ayrı-ayrı  hadisələrə  aid  olmur,  amma  gəbcəyə  aid  olub 
ürtıumi  xarakter  daşıdığı  halda,  andlı  iclasçılar  və  hakimlər 
isə öz hökmlərini indiki zamanda və  ayrı-ayrı hallara müna- 
sibətdə verirbr ki, bu da çox vaxt  onlarda məhəbbət və nif-
4
rət,  özbrinin  şəxsi  faydasmm  dərki  hissləri  ilə  bağlı  olur; 
buna görə də onlar yəni hakimlər və andh iclasçılar, həqiqəti 
kifayət qədər aydın görə bilmirbr: onlann öz şexsi məmnun- 
luq  və  qeyri-məmnunluqları  haqqmda  düşüncəbri  işin 
düzgün həllinə mane olur.
Bebliklə,  bütün  yerdə  qalan  şeybrdə  hakimə  imkan 
daxilində olduqca az genişlik vermsk lazımdır; məlum faktm 
baş  verib-verməməsi,  əldə  olub-olmaması  məsəbbrinə  gəl- 
dikdə isə, bu məsəbbrin həllini tamamib hakimlərin ixtiya­
n n a vermək lazımdır,  beb ki, qanunverici xüsusi halları qa- 
baqcadan görə bilməz.
Belə olduğu halda, aydındır ki, öz düşüncələrində baş- 
qa  m əsəbbri,  məsəbn,  giriş  hissəsinin  və  ya  nitqin  hər  bir 
hissəsinin  məzmununun  песэ  olması  haqqında  götür-qoy 
edən  adamlar  isə  dəxli  olmayan  məsəbbrə  toxunurlar,  ona 
görə  ki,  bu  nitqbrin  müəllifləri  ancaq  hakimlərdə  məlum 
əhval-ruhiyyə yaratmaq məqsədini güdürlər, texniki sübutlar 
haqqmda isə heç  пэ demirbr,  halbuki,  ancaq  bu yolla enti­
mema yaratmaq olar.  bütün bunlarm nəticəsində həm xalqa 
müraciət, həm də məhkəmə xarakterli nitqbrin eyni metodlu 
olmasma baxmayaraq, həm də xalqa xitabən deyibn nitqbr 
dövbt  baxımından  da  ayrı-ayrı  adamlarm  əlaqəbrinə  aid 
nitqbrdən  daha gözəl olsa da,  tədqiqatçılar  birinci  qəbildən 
olan  nitqbrdən  heç  söz  açmır,  amma,  onlardan  hər  biri 
məhkəmə nitqlərini müzakirə etməyə cəhd edir.
Bunun  səbəbi  odur  ki,  birinci  qəbildən  olan  nitqlərdə 
məsəbyə  dəxli  olmayan  şeylərdən  danışmaq  daha  az  sərfəli 
sayılır,  ebcə  də  birinci  qəbil  nitqbrdə  məkrli  sofıstika üçün 
daha  geniş meydan  var  və  daha  çox ümumi  marağa  malik- 
dir:  burada hakim ona çox yaxından dəxli olan işbri müha- 
kimə edir,  beb ki,  o,  işin natiqin dediyi kimi olduğunu anc­
aq sübut etməlidir.  Məhkəmə nitqlərində isə bu kifayət dey­
il,  amma  dinbyicini  öz  tərəfmə  çəkmək  üçün  faydalıdır, 
çünki,  burada  hakimin  qəran  ona  yad  olan  işbrə  aiddir, 
odur  ki,  hakimlər  əslində  mühakimə  etmirbr,  ancaq  işi
5


Yüklə 12,35 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   64




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə