Aygün Dağıstan qızı Şabandayeva
Yüklə 2,93 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İş biologiya elmləri doktoru, Professor, AMEA-nın həqiqi üzvü Q.Ş.Məmmədovun rəhbərliyi altında aparılmışdır. Elmi redaktoru
- Bakı, “Elm vя tяhsil”, 2011. 144 сящ. (шякилли).
- Mən şübhə etmirəm ki, görülən və görüləcək tədbirlər nəticəsində bir neçə ildən sonra görəcəyik ki, Azərbaycan
- İlham ƏLİYEV Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Ön söz
| Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzinin Eroziya və Suvarma Elmi Tədqiqat İnstitutu Aygün Dağıstan qızı Şabandayeva Kiçik Qafqazın şimal və şimal-şərq hissəsində eroziya prosesinin ekoloji duruma, ekosistemlərə təsiri və ona qarşı kompleks mübarizə tədbirlərinin tətbiqinin zərurəti Влияние эрозионных процессов на экологическую ситуацию и экосистемы северо и северо-восточной части Малого Кавказа и необходимость внедрения комплекса мероприятии по борьбе снею Iunfluence of erosion prosess in the north and east part of Small Caucasus on ecological situation and ecosystem and necessity of taking complex control measures against it BAKI – 2011 2 İş biologiya elmləri doktoru, Professor, AMEA-nın həqiqi üzvü Q.Ş.Məmmədovun rəhbərliyi altında aparılmışdır. Elmi redaktoru: Coğrafiya elmləri doktoru, professor B.Q.Şəkuri Aygün Dağıstan qızı Şabandayeva, Kiçik Qafqazın şimal və şimal-şərq hissəsində eroziya prosesinin ekoloji duruma, ekosistemlərə təsiri və ona qarşı kompleks mübarizə tədbirləri. Bakı, “Elm vя tяhsil”, 2011. 144 сящ. (шякилли). Aygün Dağıstan qızı Şabandayevanın “Kiçik Qafqazın şimal və şimal- şərq hissəsində eroziya prosesinin təbii duruma, ekosistemlərə təsiri və ona qarşı kompleks mübarizə tədbirləri” mövzusunda yazdığı kitab-albom, müəl- lifin Kiçik Qafqazın şimal və şimal-şərq hissəsində apardığı kompleks tədqi- qatlara əsaslanaraq tərtib edilmişdir. Tədqiqat Azərbaycan Respublikasının dilbər guşələrindən olan Göygöl bölgəsində aparılmışdır. Müəllif şaquli isti- qamətdə yerləşən torpaq tiplərini tədqiq etmişdir. Kiçik Qafqazın şimal və şi- mal-şərq bölgəsi mürəkkəb geoloji və geomorfoloji quruluşa malikdir. Bura- da ekzogen və antropogen təzyiqlər günü-gündən artaraq fəlakətli eroziya prosesini yaratmış ki, bununda nəticəsində ekoloji durum xeyli pisləşmiş, təbii ekosistemlər pozulmuşdur. Müəllif ayrı-ayrı təbii landşaftlarda eroziya prosesini tədqiq etmişdir. Kitabda səthi, xətti, otlaq eroziyası haqda xeyli şə- killər göstərilir. Kitab kənd təsərrüfatı mütəxəssisləri, torpaqşünaslar, eroziyaşünaslar, ekoloqlar və ali məktəb tələbələri tərəfindən istifadə edilə bilər. А 2011 098 3701000000 N Грифли няшр © «Elm vя tяhsil», 2011 © Aygün Şabandayeva, 2011 3 Mən şübhə etmirəm ki, görülən və görüləcək tədbirlər nəticəsində bir neçə ildən sonra görəcəyik ki, Azərbaycan vətəndaşlarının sağlamlığı daha da möhkənlənib. Çünki insan sağlamlığına ən ciddi zərbə vuran amil ekoloji vəziyyətin lazımi səviyyədə olmamasıdır. İlham ƏLİYEV Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Ön söz Azərdaycan Respublikasında kənd təsərrüfatının hərtərəfli inkişaf etdirilməsi üçün 2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Res- publikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramında torpaq və sudan istifadənin səmərəlili- yinin artırılması nəzərdə tutulmuşdur. Proqramda eroziyaya uğ- ramış, şorlaşmış və digər səbəblərdən deqradasiyaya məruz qal- mış torpaqların müəyyən edilməsi və xəritələşdirilməsi, onların münbitliyinin bərpası və onlardan səmərəli istifadə olunması ilə əlaqədar təkliflərin işlənib hazırlanması nəzərdə tutulmuşdur. Proqramda nəzərdə tutulan mühüm məsələlər məhsuldarlığı yüksəltmək, əhalinin taxıl, meyvə, tərəvəz məhsullarına olan tələbatını ödəmək, maldarlığın inkişafı üçün möhkəm yem ba- zası yaratmaq, torpaq örtüyünü mühafizə etmək və digər təd- birlərdən ibarətdir. Kənd təsərrüfatının inkişafına mənfi təsir edən amillərdən ən təhlükəlisi torpağın eroziyasıdır. Torpağın yuyulmasına qarşı düzgün mübarizə tədbirləri tətbiq etmədən yüksək və sabit məhsul əldə etmək qeyri-mümkündür. Müasir iqtisadi sosial inkişaf şəraitində əhalinin ərzağa olan təlabatını ödəmək ölkəmizin əsas problemlərindəndir. Bu problemin həl- lində torpaq örtüyünün mühafizə edilməsi və onun münbitliyinin qorunub saxlanılması ən aktual məsələdir. Müxtəlif təbii və antropogen təsirlər nəticəsində torpaqlarda baş verən eroziya prosesi son nəticədə onların münbitliyinin zəifləməsinə, torpaq- bitki örtüyünün deqradasiyasına və məhsuldarlığının kəskin aşa- ğı düşməsinə və beləliklə də əhalinin ərzaq və enerji ehtiyat- larının ödənilməsində iqtisadi sosial çətinliklər yaradır. 4 Ölkəmizin torpaq ehtiyatları çox məhdud olmaqla, ancaq ölkə ərazisinin 48%-i kənd təsərrüfatına yararlı torpaqlardır. Bu torpaqların 50%-dən artığı eroziya, defliyasiya, təkrar şorlanma, şorakətləşmə və dağ-mədən işləri nəticəsində müxtəlif dərəcədə deqradasiyaya məruz qalaraq kənd təsərrüfatı dövriyyəsindən çı- xarılmışdır. Azərbaycan respublikası tipik dağlıq ölkə olub, orada uca dağlar özünə məxsus relyef yaratmışdır ki, bu da çox yaxşı formalaşmış torpaq-bitki qurşaqlarının əmələ gəlməsinə şərait yaradır. Burada relyef şəraitinin müxtəlifliyi və mürəkkəbliyi, iqlimin özünə məxsus xüsusiyyətləri, çox meyilli sahələrdə şum və becərmə işlərinin yamacın eni istiqamətində deyil, uzununa aparılması və torpaqqoruyucu tədbirlərin tətbiq edilməməsi, ek- zogen proseslərin intensivliyi, zaman çərçivəsində eroziya pro- sesinin əmələ gəlməsinə, inkişafına və geniş yayılmasına səbəb olmuşdur. Respublika ərazisi 8,6 mln hektardan ibarət olub ki, bunun da 60%-ni dağlıq və dağətəyi rayonlar əhatə edir. Təbii-coğrafi baxımdan Azərbaycanın əlverişli mövqeyə malik olmasını hər şeydən əvvəl, onun subtropik qurşaqda (bu qurşağın mülayim qurşağa keçid zonasında) yerləşməsi müəy- yənləşdirir. Ərazisində kifayət qədər termik ehtiyatları, məh- suldar torpaqları olan böyük düzənliklərin, geniş dağətəyi və ol- duqca zəngin təbii şəraiti və ehtiyatları olan dağ sistemlərinin ol- ması ilə səciyyələnir. Respublika ərazisi çox kontrastlı oroqrafik və hipsometrik şəraitə malik olmaqla dağlıq və dağətəyi sahələr və düzənlik- lərin sərhəddi bəzi yerlərdə cəmi 0-m lik horizontdan keçir. Elmi tədqiqat eroziya bölməsinin apardığı çoxillik (1970- 1990) miqyaslı torpaq-eroziya tədqiqatları nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, respublika ərazisinin təxminən 41,8%-ni eroziyaya uğramış torpaqlar təşkil edir. Respublika ərazisində eroziya prosesinin bütün növləri o cümlədən səthi, xətti, külək, otlaq, irriqasiya eroziyası mövcuddur (8). Keçən əsrin 80-ci illərindən etibarən respublikanın geniş ərazisi xəyanətkar qonşumuz ermənistan respublikası tərəfindən basqına məruz qalaraq hərbi əməliyyatlar meydanına çevrilmişdir. Hərbi əməliyyatlar müasir Yüklə 2,93 Kb. Dostları ilə paylaş:
|