Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin

---

Az rbaycan Respublikas T hsil Nazirliyinin

я

ы я

9 12 08

3 4 нюì яëè я

я

1 . .20 -ci il tarixli, 1 3

mri il

я

ø

t sdiq olunmu dur.

---

ISBN 978-9952-34-75 -2

6

D rslikd mumi epidemiologiyan n b t n b lm l ri hat olunmu dur: epidemik proses

я

я ö

ы ö ö ю я я я я

ø

haqq nda t lim, dezinfeksiya, sterilizasiya, dezinseksiya, deratizasiya, yoluxucu

ы

я

x st likl rin profilaktikas , epidemioloji n zar t, ocaqda apar lan ksepidemik t dbirl r.

я я я

ы

я я

ы

я

я

я

D rslikd ATU-nun tibbi-profilaktika fak lt sinin t l b l ri

n n z rd tutulmu proq-

я

я

ö я

я я я я ö÷ö я я я

ø

ram sas nda m xt lif yoluxucu x st likl rin epidemiologiyas v profilaktikas na dair

я ы

ö я

я я я

ы я

ы

я

ы я

ø

trafl m lumat verilmi dir.

Bundan ba qa, kitabda m xt lif yoluxma mexanizml ri il t r l n t r dicil r t r find n

ø

ö я

я я ю ö ö я ю я

я я я

я

t r dil n x st likl r (helmintozlar, protozoozlar, x st xanadaxili infeksiyalar) x susi

ю я я я я я я

я я

ö

diqq t verilmi dir.

я

ø

Bak , "

" N riyyat vi, 2012,

s h.

ы

яø

Å

я

Шя

я

rq-Q rb

728

www.fb.com/eastwest.az

M llifl r:

öя я

И. .A

ЬAYEV

я

m kdar elm xadimi,

tibb elml ri doktoru,

я

professor

X.N.X

И

L FL

Tibb zr f ls f doktoru,

ö я я я я

dosent

F. .T

Ш

A YEVA

ЬЫ

Tibb zr f ls f doktoru,

ö я я я я

dosent

Rяy÷ilяr:

H.A.Q

И

D ROVA

Respublika Q S-l M bariz M rk zinin direktoru

ИЧ я ö

я я я

,

professor  t

d

, è

ëìëя è оê о

V.N.V

И

K LOV

ATU-nun ictimai sa laml q v s hiyy nin t kili

ü

ы я я

я

яø

kafedras n n professoru,  t

d

ы ы

è

ëìëя è оê о

---

ÖN SÖZ

Təqdim  etdiyimiz  dərslik  Azərbaycan  Tibb  Universitetinin 

epidemiologiya kafedrasının proqramına əsasən tərtib edilmişdir. 

Bu kitab əsasən tibbi-profilaktika fakültəsinin tələbələri üçün nə-

zərdə  tutulmuşdur.  Azərbaycan  dilində  epidemiologiyaya  həsr 

edil  miş ilk və axırıncı dərslik 1957-ci ildə kiçik həcmdə yazıl mış-

dır. Üstündən 50 il keçdiyindən həmin dərslik tamamilə köh nəl-

miş dir. Hal-hazırda tibb universitetinin azərbaycandilli tələ bə lə ri 

bizim 1984–1985-ci illərdə yazdığımız “Epide miolo giya dan təc-

rü bi  məşğələlər”  kitabından  istifadə  edirlər.  Onun  da  yazıl ma-

sından 25 il vaxt keçmiş və bu dövr ərzində epidemiologiya sahə-

sin də çoxlu yeniliklər əldə edilmişdir.

Bu  dərsliyi  hazırlayarkən  keçmiş  SSRİ-nin  görkəmli  epi de -

mi o  loqlarından L.V.Qromaşevskinin (1947), V.A .Başe ni nin (19-

55),   D.V.Vi no qradov-Voljinskinin  (1973),  İ.İ.Yolkinin  (1979), 

V .D. Bel yakovun və R.X.Yafayevin (1989) epi demiologiya dərs-

liklərindən,  eləcə  də  xarici  ölkələrin  görkəmli  epi demio loq la

 

rı-

nın  kitablarından  istifadə  edilmişdir.  Bundan  əla və,  ümumi  və 

xüsusi epidemiologiya sahəsində çalışmış bir çox təd  qi qat çıların 

elmi  işlərindən  ayrı-ayrı  fəsillərin  yazıl ma sında  isti fadə  edil-

mişdir. Ümidvarıq ki, epide mi olo gi ya nın son zaman larda sürətli 

inkişafı nəticəsində əldə edilən məlu matlar müxtəlif fəsillərdə öz 

---

əksini  tapmaqla  tələbələrin  müasir  epidemiologiyaya  dair  bi-

liklərə yiyələnmələrinə kömək edəcək.

Müəlliflər müasir dövrün tələblərinə uyğun dərslik yaz ma ğa 

çalışmışlar.  Bu  işin  çətinliyini  başa  düşərək,  dərslik  haq qın da 

mülahizələrini  və  tənqidi  iradlarını  bizə  yazanlara  min nət dar 

olarıq.

---

5

GİRİŞ

Yoluxucu xəstəliklər bu günə qədər səhiyyənin aparıcı prob -

lemi olaraq insanların sağlamlığını, yaşama müddətini və ö lü  mün 

səbəblərini müəyyən edir. Digər xəstəliklərlə müqayisədə yoluxu-

cu  xəstəliklər  planetin  əhalisi  arasında  dünyada  ikinci-üçüncü 

yer də durur. Məlumdur ki, istənilən xəstəliyin nozoloji müs tə qil-

liyi etioloji agentlə müəyyən olunur.

Ölümün əsas səbəblərindən olan on xəstəlikdən yeddisi in-

fek sion mənşəlidir. ÜST-ün göstəricilərinə əsasən, insanların 33%-i 

yoluxucu xəstəliklərdən məhv olurlar. Son illər uşaq ölümü azal-

maq dadır və bu ilk növbədə yoluxucu xəstəliklərin pro fi  lak ti ka-

sı  nın və terapiyasının effektivliyinin artması hesabına baş verir. 

Hazırda yoluxucu xəstəlikləri şərti olaraq 2 əsas xəstə liklər qru-

puna bölmək olar. Birinci – dərmanlara qarşı törədicilərin m ü  qa -

vi mətinin artması ilə əlaqədar olaraq aktivləşən və yeni əra zi ləri 

fəth edən köhnə “qayıdan” infeksiyalar və ikinci – əvvəllər mə lum 

olmayan, həqiqətən yeni yaranan infeksiyalardır. Onların otuz dan 

çoxu XX əsrin son 25 ilində meydana çıxmışdır. Köhnə infeksi-

yalardan malyariya, vərəm, sarı qızdırma və vəba diqqəti xüsu si-

lə cəlb edir. Dünyada hər il 500 mln insan malyariyaya yoluxur ki, 

bunlardan 450 mln-u Afrikada yaşayır. Hər il 2 mln-a yaxın şəxs 

bu xəstəlikdən ölür.

Yer  kürəsi  əhalisinin  artması  əvvəllər  meşələrlə  örtülmüş 

ərazilərin mənimsənilməsi ilə müşayiət olunurdu ki, bu da əha li-

nin köhnə (malyariya, sarı qızdırma) və yeni növ xəstəlikləri k e-

çi  rən həşəratlarla təmasda olmaq təhlükəsini yaradırdı. Yeni məs-

kun  laşan ərazilərdə əhalinin sayının artması və sanitar xid mə tin 

qey ri-qənaətbəxş  vəziyyətdə  olması  vəba,  qrip,  salmonelyoz  və 

eşe  rixioz kimi xəstəliklərin artmasına şərait yaradır. Bundan baş-

qa, bioterrorizm unudulmuş problem olan çiçək, taun, qara yara 

kimi  çox  təhlükəli  infeksiyaları  gündəlik  məsələyə  çevir miş dir. 

Taun planetin əhalisini keçmişdə vahiməyə saldığı kimi, bu gün 

də  narahatlıq  doğurur. Yeni  aşkar  olunan  yoluxucu  xəstə lik lə rin 

---