Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/86
tarix24.12.2017
ölçüsü2,8 Kb.
#18029
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   86

 
 
 
TARİXİ-CƏDİDİ QARABAĞ 
 
Qarabağ əyaləti barəsində yazılmış tarixlər vəz və üslubi-tarixnigaranlıqdan 
xaric və vüqui-tabani-hadisələr müfəssəl  şərh olunmayıb. Bəlkə  əksər vəqaye 
eynən fəramuş olduğuna binaən və əlavə mən cəm etdiyim vaqei xəbərlər ilə və 
günagün idarələrdə gördüyüm əsnad ilə qeyri-mütabiq olduğuna görə mən belə 
təsəvvür etdim ki, tarixi-səhihi-Qarabağ hənuz nəzm olunmamış. Ona görə çox 
vaxtlar bu arzuda olmuşam ki, öz məlumatıma görə  təzə "Tarixi-Qarabağ" 
yazam. Bu anəcən fərağət olmayıb, ancaq şimdi fürsət olduğuna tazə "Tarixi-
Qarabağ" yazmağa cəsarət etdim. 
 
 
QARABAĞ 
 
Qarabağ əyaləti cüzvi-əzimi-Azərbaycani-qədim və Azərbaycan həm cüzvi-
qədimi-məmləkəti-İran olubdur. 
Qarabağ  əhli öz vətəninin sorağını  və adını ancaq Mirzə Camal və Mirzə 
Adıgözəl tarixləri ortaya çıxandan sonra cuya olmuşlar. Çünki Səfəvi övladının 
əsrindən sonra saheyi-Qarabağ bir ad ilə məşhur olmayıbdır.
1
 O cəhətə məzkur 
tarixlərdən sabiq zikr edən olmayıbdır. 
Fəqət min yüz altmışıncı (1160) səneyi-hicri Nadir şah  Əfşarın qətlindən 
sonra onun hüzurunda olan qoşun sərdarları  və  əyan ləşkər pərakəndə olan 
zaman hazıri-hüzur olan şəxslərdən biri də Pənah xan Sarıcalı Cavanşir olubdur 
ki, həmə vaxt rikabda və mültəzimi-əmir-nizam var imiş. İnqilabi-vəzi-səltənəti 
nəzərə alıb, zəhməti-qürbətdən özünü xilas etmək qəsdilə vətənə müraciət edir. 
Onun vətənə müraciət etməyi və Qarabağ  rəyasətini qəbul etməyi tarix üçün 
təzə bir məhəl açıb Qarabağı müzakirəyə saldı. Qarabağda xanlıq bina 
olmağına bais olubdur. O yerin iştiharına və bu ittifaq  
                                                           
1Qeyd: Müəllif səhv edir. Səfəvilər dövründə Qarabağ bəylərbəyliyi mövcud olmuşdur. 
   
 
9


yada salıbdır. Qarabağın qədim şəhamətini Bərdədən başlamış, Mil səhrasında 
vaqe Aran qala şəhərini Araz nəhrin üstündə vaqe Əshabi-rəs  şəhərlərini, 
Bayat-Beyləqan  şəhərlərini,  ələlxüsus  şəhamətli Sultanbud təpəsini və sairləri 
hala bu arada zikr etdiyimiz təzə Qarabağ tarixini Pənah xan qurduğu xanlıq 
dairəsində  və o zamana dair Həvadisat tərəfində yazmağa  şüru edirik. Çünki 
əksər vəqayeyi-Qarabağ  mərbutə  dər  İran və  həmsayə  məmalik Gürcüstan, 
Osmanlı, Rusiya məmləkətinə. Ona görə bu məmalikin adı  və  şamil olan 
vəqaye mərqum olacaqdır. Xatimeyi-tarixdə  qədim Qarabağa müxtəsər işarə 
olunacaqdır. 
 
 
HÜDUDİ-ƏYALƏTİ-QARABAĞ 
 
Cənub tərəfdən mis mədənləri olan Qapan dağlarının imtidadilə bir yerdə 
sariyal ru be məşriq gedir Araz çayınadək. Oradan məcrayi-nəhri-Araz ilə bir 
yerdə  şərqdən gedir ta haman suyun qərbdən  şərqə  dəryayi-Xəzərə  tərəf cari 
Kür nəhrinin məcrasınadək ki, oradan hər iki nəhrin suyu bir yerə qarışıb axar 
dəryayə. Bu nöqtə Qalaqayın adlı  qəsəbədir ki, sabiqi Mustafaxanlı 
pristavlığına daxildir. Oradan Kür nəhrinin məcrasilə  sərhəd  şərqdən qərbə 
qayıdıb Kür nəhrilə üz yuxarı gedir. Sabiqi poçta stansiyonu Türyan çay adlı 
yerədək ki, Duzdağ burnunda vaqedir. Sərhəd Goran mülkündən yuxarı Duzdağ 
burnu  şimal tərəfdən ru becənub gedir Mirov dağının  ətəyində vaqe Molla 
Vələdli mülkünədək. Oradan Qara Çinar mülklərinin  əmlakını  əhatə edib üz 
yuxarı cənubən haman dağın qarlı və buzlu sarıyalı-nadək ki, hər yerdən ucaraq 
nöqtədir və ucalıqda Böyük Qafqaz dağlarına özünü həmduş göstərəndir. Bu 
nöqtədən  şərqdən qərbə  tərəf hər yerdə sarıyal sərhəd gedir. Ayrım kəndinin 
başının üstünədək ki, o kənd vaqedir Tərtər çayının əvvəlinci şaxəsindən olan 
çeşmələrdən. Bu nöqtədə Mirovdan gələn uca dağlar silsiləsi iki şaxə olub, biri 
Gəncə uyezdinə tərəf və biri Rumbasır və Kəlbəcər adlı uca dağlar ilə ki, İrəvan 
quberniyası ilə  Gəncə quberniyasının sərhədidir, məzkur dağlar  şimaldan üzü 
cənuba tərəf Qarabağ sərhədidir. 
  
 
10


HÖKUMƏTİ-PƏNAH XAN 
 
Bayat mülki hökumət olduqda hər tərəfdən xalq Pənah xanın başına cəm 
olar. Az vaxt keçər ki, cəmi-kəsir səvarə və piyada müntəziri-xədəmat olub və 
sükunət üçün dəxi fərahəm gəlirlər. Bu avazədən Xəmsə  məliklərinə  dəhşət 
hasil olar ki, təzə siyasət ilə nə əlaqədə olmaq hər kəs nə xəyal edirsə, əvvəlcə 
məhəbbət yolu ilə xan ilə mülaqat edib, əlaqədar olan Məlik Şahnəzər olar ki, 
onun hasari-təməkkünü Çanaqçı  kəndinə olar. Sair məliklər dəxi yavaş-yavaş 
xan ilə mülaqat edib hər kəs öz iradətini izhar etməkdə ehmal etməzlər. 
 
 
MƏRKƏZ HÖKUMƏTİN ŞAHBULAĞA KÖÇMƏYİ 
 
Üç-dörd sənə  zərfində izdihami-xəlayiq Bayat mülkünə  cəm olmağı, kim 
ləşkəri və kim əhli-sükunət müruri-zaman ilə isbat edir ki, şöhrət və abadiyi-
əzimə  şərayiti Bayat mülkündə kifayət verməyəcəkdir.  Əlavə  cəmiyyəti-
müxtəlif üt-təbaye məzacında hifzi-səhhə üçün əksərən müzürr olduğuna səbəb 
aran nöqtəsində  Şaxlıqda və su azlıqda Bayat mülkünün vaqe olmağı  əvvəlcə 
nəzərə  gələn münasibata zəif yetir. Əvvəlcə ümdə münasibət Bayat mülkü 
vəsətdə olmağı üçün və zəxirə cəm etmək üçün asan və tamam dörd tərəf İslam 
əhli olduğu və sair bu qism şərtlər idi. Şimdi hökumət nüfuzu qüvvət tapdıqca o 
münasibət Qarabağın hər tərəfində mümkün olduğuna lazımdır. Hökumət 
başına cəm olan camaat üçün hifzi-səhhə  və sühüləti-maaş  və abü həvayi-
məhəlli-mərkəz, hənuz mədəniyyət rayihəsi damağlarına dəyməmiş  kənd 
camaatı padşahi-məmləkət yoxluğunda vilayət hərçü mərc olacaqdır, 
xəyalından  şiddət ilə qorxub, istərlər ki, külliyən  İran o cümlə Qarabağ  nə 
surətdə qalmaq sözünü Pənah xan dilindən eşitsinlər. Öz aralarında məşvərət 
edib belə məsləhət gördülər ki, bu halda əgər Pənah xan qəbul etsə, onun irşad 
pahnümalığı ilə dolanmaq bizim səlahımızdır. Bu məqsədi Pənah xana izhar 
edib, müntəzir olurlar ki, bu mətləbi o qəbul edəcəkdir, ya yox? Pənah xan dəxi 
övzai görmüş  və bilərkən ki, hökuməti-müstəqilə zamanında rahat və aram 
ömür sürməyə qabil 
  
 
  
 
11


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   86




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə