Azərbaycan diLİNİn funksional

---

 
AZƏRBAYCAN DİLİNİN FUNKSİONAL 
QRAMMATİKASI: MORFOLOGİYAYA 
YENİ BAXIŞLAR VƏ LEKSEMATİKA 
 
ÖN SÖZ  (M.M. Musayev) 
I.
 
AZӘRBAYCAN DİLİNİN MORFOLOGİYASINA YENİ 
BAXIŞLAR (M.M. Musayev) 
 
II.
 
TÜRKOLOJİ DİLÇİLİK BU GÜN: PROBLEMLӘR, 
PERSPEKTİVLӘR VӘ  YENİLİKLӘR (M.M. Musayev) 
III. 
AZӘRBAYCAN DİLİNİN LEKSİK-SEMANTİK SİSTEMİ 
(Q. C
əfərov) 
 
II cild 
 
 
BAKI 

---

Kitab Az
ərbaycan Respublikasının Prezidenti  
c
ənab İlham Əliyevin 29 may 2012-ci il tarixli sərəncamına 
əsasən çap olunmuşdur. 
 
Kitab Az
ərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik 
İnstitutunun Elmi Şurasının qərarı ilə çapa tövsiyə edilmişdir. 
(pr.№8, 13.06.2012) 
 
Redaksiya hey
əti: 
 
akademik Abdullayev K.M. (s
ədr) 
 akademik Axundov A.A.  
 
akademik Hacıyev T.İ.  
 akademik M
əmmədəliyev V.M.                                                  
 professor Veys
əlli F.Y. 
 
Monoqrafiyada  Azərbaycan  dilinin  morfologiyasının  bir  sıra  aktual 
məsələləri  funksional-morfematik  təhlilə  cəlb  olunur.  Söz  qavramı,  əsası  və 
forması, morfem, morf və allomorf anlayışları açıqlanır, sözün mənası və anlamı 
bir-
birindən konseptual-semiotik özəlliklərinə görə fərqləndirilir. Felin tərz, növ 
və şəkil kateqoriyaları həm leksik-semantik, həm də qrammatik-üslubi quruluşları 
ilə öyrənilir, ikincilərin və üçüncülərin yeni linqvistik təsnifləndirmələri aparılır. 
Bununla b
ərabər, felin leksik-semantik  sistemi  leksematik  olaraq  araşdırılır  və 
Az
ərbaycan dilində  feillərin  ayrı-ayrı  tematik  qrupları  konkret  örnəklərinə  görə 
t
əsbit edilir.    
 
 
 
 
 
2 
 

---

Kitabın içindәkilәr  
Ön söz  
 
I HİSSӘ 
AZӘRBAYCAN DİLİNİN MORFOLOGİYASINA 
YENİ BAXIŞLAR 
 
I Fəsil 
Azərbaycan dilinin funksional qrammatikası:  
əsaslar və prinsiplər  
1.
1. Funksional qrammatika və funksional-semantik sahə anlayışı 
1.
2. Türkoloji dilçilikdə funksional qrammatika məsələsi və tədqiqi 
1.
3. Azərbaycan dili funksional qrammatikasının  
konseptual-linqvistik perspektivl
əri  
Ədəbiyyat  
 
II Fəsil 
Funksional v
ə konseptual-qrammatik qavramlaşmalar  
v
ə kateqoriyalaşmalar 
2.1. Türk 
ədəbi dillərinin konseptual-struktur qrammatikası 
2.1.1. Felin növ kateqoriyasının konseptual-struktur modeli 
2.1.1.1. Bir işin yerinə yetirilməsinə dair r (-ar, -er; -ır, -ir, -ur, -ür) 
etdir
ənlik feilləri 
2.1.1.2. -ar, -er//-
ər etdirənlik feilləri 
2.1.1.3. -
ır, (-ir, -ur, -ür) etdirənlik feilləri 
2.1.1.4. T (-
ıt, -it, -ut, -üt) etdirənlik feilləri 
2.2. Felin şəkil kateqoriyasının konseptual-struktur təsnifləndirməsi 
2.2.1. Felin r
əvayət olunan keçmiş zamanının iki növü 
2.2.2. Felin dar v
ə geniş mənalı vacib şəkli 
Ədəbiyyat 
 
 
 
3 
 

---

III Fəsil 
Söz: vurğusu, mənası, anlamı, əsası və şəkli 
3.1. Morfemika, söz 
və morfem 
3.
2. Söz qavramı və forması 
3.
3. Morfem anlayışı və termini haqqında  
3.4. 
Azərbaycan dili morfemlərinin morfematik təsnifi  
Ədəbiyyat 
 
IV Fəsil 
Azərbaycan dilində söz yaradıcılığı və ya yeni tipli dil-danışıq 
alışqanlıqları 
4.1. 
Ədəbi dilin di-danışıq normalarında yeni inkişaf meylləri 
4.2. Azərbaycan dilində yeni dil-danışıq alışqanlıqları və alınmalar 
4.2.1. Türk mənşəli leksik-funksional alınmalar 
4.2.2. Sinonim xarakterli və yaxın mənalı leksik-funksional 
alınmalar və ya yeni dil-danışıq normaları və normalaşmaları 
4.2.3. Azərbaycan dilinə Türkiyə türkcəsindən keçən müxtəlif 
mənşəli leksik alınmalar 
4.2.4. Azərbaycan və Türkiyə türkcələrində yeni leksik-qrammatik 
və sintaktik normalar və normalaşmalar 
4.3. 
Feil köklərinin müqayisəli-tutuşdurmalı morfematik lüğəti 
Ədəbiyyat 
 
II HİSSӘ 
TÜRKOLOJİ DİLÇİLİK BU GÜN: PROBLEMLӘR, 
PERSPEKTİVLӘR VӘ YENİLİKLӘR 
 
I F
əsil 
Türkoloji dilçilikd
ə ənənəvi və yeni linqvistik yöntəmlər 
1.1. Ənənəvi-təsviri türkoloji dilçiliyin çatışmazlıqları və ya 
tutarsızlıqları 
1.2. Modern linqvistik araşdırmalardakı çatışmazlıqlar və ya 
tutarsızlıqlar 
 
4 
 

---

1.3. Türkoloji dilçilikd
ə modern linqvistik yöntəmlərin tətbiq 
olunması 
1.3.1. Türkoloji dilçilikd
ə riyazi və sosiolinqvistik istiqamətlər 
1.3.1.1. Riyazi-linqvist
ik araşdırmalar 
1.3.1.2. Sosiolinqvistik-
filoloji araşdırmalar və fəaliyyətlər 
1.3.1.2.1. Mühacir v
ə ya diaspor türk yazı-danışıq dilləri 
 
II F
əsil 
Konseptual-
funksional qrammatika anlayışı  
v
ə türkoloji dilçilikdə yeni tədqiqatlar 
2.1. Sad
ə cümlənin qrammatik-semantik və aktual-konseptual 
paradiqması 
2.2. Şeirlə söylənilən və ya yazılan bədii mətn örnəkləri 
2.3. N
əsrlə söylənilən və ya yazılan bədii mətn örnəkləri 
2.3.1. Kamal Abdullanın “Unutmağa kimsə yox” romanının 
qavramlar dünyası və konseptual-linqvistik təhlili 
2.3.1.1. 
“Unutmağa kimsə yox” romanında semasioloji və semiotik 
işarələr 
2.3.1.2. İşarələrin seçimi dünyasında 
2.3.1.3. Kamal Abdullanın bədii mətnində mətnqurucu işarələrin 
işlənilməsi 
Ədəbiyyat 
 
ƏLAVƏLƏR 
I Əlavə 
-
ır, (-ir, -ur, -ür) etdirənlik feilləri 
II Əlavə 
T (-
ıt, -it, -ut, -üt) etdirənlik feilləri 
I
II Əlavə 
Oğuz qrupu türk dillərində feilin sadə və mürəkkəb zaman 
şəkillərinin morfoloji əlamətləri 
IV Əlavə 
Az
ərbaycan türkcəsində feil şəkillərinin şəkilçilərinin cədvəli 
 
5 
 

---