Azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elmi redaktor: i.e.d.Ə hm ədov Nazim Hiday ət o ğlu R əyçil ər: Qu şxani R.N
| AZƏRBAYCAN DÖVLƏT QT SAD UN VERS TET N.R.QUL YEV M.M.MAHMUDOV BEYNƏLXALQ MAL YYƏ MÜNAS BƏTLƏR BAKI - 2011 2 Elmi redaktor: i.e.d.Ə hmədov Nazim Hidayət oğlu Rəyçilər: Quşxani R.N dos.Tağıyeva N.S. 3 dos. Quliyev N.R. i.e.n. Mahmudov M.M. BEYNƏLXALQ MAL YYƏ MÜNAS BƏTLƏR Cəmiyyətin iqtisadi tərəqqisi ictimai əmək bölgüsü ilə sıx ə laqədardır. Müəssisə səviyyəsində bu işçilərin ayrı-ayrı əmə- liyyatlar, texnoloji proseslər üzrə ixtisaslaşmasında və elə ona görə də əmək məhsuldarlığının, istehsal həcminin artmasında göstərir. Müəyyən mərhələdə bu iqtisadi artım üçün əhəmiyyəti faktor olur. Əmtəə istehsalının və xidmət göstərmənin bolluğu- na gətirib çıxarır. Aydındır ki, belə ixtisaslaşma və əmək böl- güsü əvvəllər ayrı-ayrı ölkələrin milli iqtisadiyyatı çərçivəsində baş verirdi. Müəyyən dövrdən sonra ictimai əmək bölgüsü hə- min çərçivəyə sığmadı, beynəlxalq forma almağa başladı, mü- badiləni yeni keyfiyyət mərhələsinə keçirdi, milli təsərrüfatla- rın qarşılıqlı təsirini genişləndirdi, stabilləşdirdi. Təsərrüfat hə- yatının və fəaliyyətinin beynəlmiləlləşməsinin mahiyyəti məhz bundan ibarətdir. ndi biz bu prosesin dünya iqtisadiyyatındakı xüsusi rolunun şahidi oluruq, onun yeni kəmiyyət və keyfiyyət dəyişikliklərinə uğradığını görürük. Hazırda dünya təsərrüfatın- da keyfiyyət dəyişiklikləri meqa iqtisadiyyat adlanan yeni mər- hələyə qədəm qoyur. Bu o deməkdir ki, dünya təsərrüfatı sfe- rası getdikcə ayrı-ayrı ölkələrin milli iqtisadiyyatına bilavasitə təsirini gücləndirir və onun inkişafını təyin edən amilə çevrilir. V.A.Medvedyev qloballaşmanı “dünya ölkələri arasındakı mü- nasibətlərdə cəmiyyətin və iqtisadiyyatın müasir sənayeləşmə səviyyəsinin təzahürü forması” 1 adlandırır. Qloballaşmanın dünya iqtisadiyyatında ən çox dəyişiklik- lər etdiyi sahələrdən biri maliyyə münasibətləridir. Amerikalı professor Lester Turonul fikrincə qloballaşma maliyyə əlaqələ- rinin beynəlmiləlləşməsinin yeni mərhələsidir. Beynəlxalq 1 Мировая экономика и международное отношения журналы №2. 2004-cü il. Səh3. 4 maliyyə münasibətləri beynəlxalq əmək bölgüsünün labüd nə- ticəsi kimi əvvəllər də mövcud olmuşdur. Lakin o indi yeni məzmun, yeni forma almış, daim təkmilləşən və yeniləşən in- frastruktura çevrilmişdir. Qloballaşma inkişaf etməkdə olan öl- kələrdə maliyyə sistemlərinin təcrid olması hissini azaltmış, kapital axını, miqrasiya qaydalarını yeniləşdirməklə maliyyə münasibətlərinin inkişafına təkan vermişdir. Çox qəribə olsa da qloballaşmaya mənfi münasibət əksərən inkişaf etməkdə olan öl- kələrdə nəşr olunan ədəbiyyatlardadır. Bu fikirlər Sietle, Melburi, raqa, Nitse, Kenuda və digər ərazilərdəki çıxışlarda özünü da- ha kəskin büruzə verir. Azərbaycan Respublikasında bu prob- lemlə əlaqədar tədqiqat aparan iqtisadçı alimlər arasında M.A.Əh- mədovu və N.R.Quliyevi, Dünyamalə Vəliyevi qeyd etmək olar. Məs. M.Əhmədov Azərbaycan Respublikası üçün indiki dövrdə qloballaşmanın ikili xüsusiyyətini qeyd edir. Bir tə- rəfdən o dünya iqtisadiyyatına daxil olmaq üçün, dünya maliy- yə sisteminin yeniliklərindən bəhrələnmək üçün açar rolunu oynayır. Dünya təsərrüfatına iqtisadi inteqrasiya alətidir. kinci tərəfdən siyasi qloballaşma inkişaf etmiş ölkələri dünya dövlət- ləri üçün ağırlıq mərkəzinə çevirir, çox böyük əksəriyyəti bir qrup ölkədən asılı edir və bu onun mənfi tərəfidir. nteqrasiya prosesinin inkişafı beynəlxalq maliyyə müna- sibətlərinin formalaşmasına, inkişafına və getdikcə təkmilləş- məsinə gətirib çıxarmışdır. Beynəlxalq maliyyə-idxal-ixrac əməliyyatlarının ödənmə- si, beynəlxalq kreditin verilməsi və alınması, investisiya qoyu- luşu, beynəlxalq sosial müdafiənin qorunması və sair bu kimi sferada milli valyutaların və hərəkəti ilə bağlı maliyyə münasi- bətlərinin məcmusudur. Qısa desək beynəlxalq maliyyə milli valyuta ehtiyatlarının səfərbərliyə alınması, valyuta fondlarının yaradılması və bölüşdürülməsində meydana gələn maliyyə mü- nasibətlərinin məcmusudur. Bu münasibətlər dünya ölkələri və beynəlxalq maliyyə qurumları arasında formalaşır, inkişaf edir. 5 Həyata keçirilən çoxsaylı maliyyə münasibətlərinin məq- sədi, subyekti və obyektləri çox vaxt ayrı-ayrı dövlətlərin çərçi- vəsindən kənara çıxır. Kapitalın təmərküzləşməsi və mərkəz- ləşməsi istehsal sferasına nisbətən maliyyə sferasında misli gö- rünməmiş dərəcədə sürətlənmiş və qloballaşmışdır. Nəinki, beynəlxalq maliyyə təşkilatları və banklar maliyyə sahəsindəki rəqabət mübarizəsinin həlledici qüvvələrinə çevrilmişlər. Maliyyə əməliyyatlarındakı mütərəqqi dəyişikliklər, on- ların yeni kommunikasiya sistemi vasitəsilə həyata keçirilməsi “elektron pulların” hərəkətini nəzərdə tutan “virtual iqtisadiy- yat” anlayışının yaranmasına səbəb olmuşdur. Maliyyə münasi- bətləri və maliyyə sisteminin bütün ünsürləri dəyişən münasi- bətləri daha çevik və qabarıq şəkildə əks etdirir. Əgər 20-ci əs- rin əvvəllərində maliyyə bazarı dünya təsərrüfatı bazarının tər- kib hissəsi kimi çıxış edirdisə, artıq əsrin sonunda o müstəqil dünya maliyyə bazarı kimi formalaşmağa başladı. Corc Soros yazır: “Qlobal maliyyə bazarları bütün dünya- da iqtisadi şəraitə güclü təsir göstərir. Maliyyə kapitalı imti- yazlı vəziyyətdədir. Ümumiyyətlə götürüldükdə, kapital digər istehsal amillərinə nisbətən daha mobildir. Maliyyə bazarları ayrı-ayrı ölkələr üçün kapitalın vergiyə cəlb edilməsini hədsiz dərəcədə çətinləşdirmişdir, çünki onu hara istəsələr apara bilər- lər. Nəzərə alınsa ki, beynəlxalq maliyyə kapitalı ayrı-ayrı öl- kələrin həyatında həlledici rol oynayır, bu gün artıq qlobal ka- pitalist sistemi haqqında danışmaq olar.” 2 Beynəlxalq maliyyənin atributlarından biri də qlobal ma- liyyə mühitidir. Qlobal maliyyə mühiti dedikdə dünya maliyyə bazarlarının inkişafına, bankların, maliyyə korporasiyalarının və investorların qərarlarına təsir edən qlobal və regional şərait nəzərdə tutulur. Qlobal maliyyə mühiti təkmilləşən beynəlxalq pul sistemləri, ayrı-ayrı ölkələrin tədiyyə balanslarının vəziy- 2 Corc Soros – “Açıq cəmiyyət, qlobal kapitalizm islahat edilərkən” Москва 2001-ci il Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|