Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bakı – Elm və təhsil – 2017 2 Baş redaktor İsa HƏBİBBƏYLİ
- Respublikasında dissertasiyaların əsas nəticələrinin dərc olunması tövsiyə edilən elmi nəşrlərin siyahısı”na daxildir (filologiya elmləri üzrə).
- AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI “ƏDƏBİYYAT MƏCMUƏSİ” NİZAMİ adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTUNUN ELMİ ƏSƏRLƏRİ 2017, № 1
- MOLLA PƏNAH OLAN ŞAİR Hər oxuyan Molla Pənah olmaz. El sözü Açar sözlər
- Key words
| AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI NİZAMİ adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTU ƏDƏBİYYAT MƏCMUƏSİ NİZAMİ adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTUNUN Ə S Ə R L Ə R İ XXIX cild Bakı – Elm və təhsil – 2017 2 Baş redaktor İsa HƏBİBBƏYLİ AMEA-nın həqiqi üzvü Redaksiya heyəti: Teymur KƏRİMLİ – AMEA-nın həqiqi üzvü Məhərrəm QASIMLI – filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Məmməd ƏLİYEV – filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Əlyar SƏFƏRLİ – AMEA-nın müxbir üzvü Şirindil ALIŞANLI – filologiya üzrə elmlər doktoru, professor İmamverdi HƏMİDOV – filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Nüşabə ARASLI – filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Teymur ƏHMƏDOV – filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Zaman ƏSGƏRLİ – filologiya üzrə elmlər doktoru Bədirxan ƏHMƏDOV – filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Aygün BAĞIRLI (məsul katib) – filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Asif RÜSTƏMLİ – filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Tehran ƏLİŞANOĞLU – filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Nikpur CABBARLI – filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Eşqanə BABAYEVA – filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Mehparə AXUNDOVA Ədəbiyyat məcmuəsi (Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Əsərləri), XXIX c., Bakı, “Elm və təhsil”, 2017. – 373 s. “Ədəbiyyat məcmuəsi” jurnalı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının “Azərbaycan Respublikasında dissertasiyaların əsas nəticələrinin dərc olunması tövsiyə edilən elmi nəşrlərin siyahısı”na daxildir (filologiya elmləri üzrə). Müəllif hüquqları qorunur. Jurnal 1946-cı ildən nəşr olunur. ISSN 2409-5257 © AMEA, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu, 2017 3 AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI “ƏDƏBİYYAT MƏCMUƏSİ” NİZAMİ adına ƏDƏBİYYAT İNSTİTUTUNUN ELMİ ƏSƏRLƏRİ 2017, № 1 İsa HƏBİBBƏYLİ Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, akademik MOLLA PƏNAH OLAN ŞAİR Hər oxuyan Molla Pənah olmaz. El sözü Açar sözlər: Molla Pənah Vaqif, yeni tipli şeir dili, böyük nəğməkar, poetik nümunələr, realist şeirin banisi Key words: Molla Panah Vagif, new type of poetry, great songstress, poetic examples, establisher of realist poetry Ключевые слова: Молла Панах Вагиф, поэтический язык нового типа, великий песенник, поэтические образцы, создатель реалистической поэзии Azərbaycan şeiri uzun əsrlər ərzində romantik üslubda və əruz vəznində yazılmışdır. Romantik üslub orta əsrlərin ümumi məhəbbət fəlsəfəsini yüksək bədii səviyyədə əks etdirmək üçün çox münasib idi. Məhəbbət və romantika bir-birini tamamlayan baxışlar kimi şeirdə də qoşa addımlamağın poeziyasını, mənəvi aləmin zənginliklərini, həsrət və vüsal aləmini bütün ucalığı ilə tərənnüm etməyə imkan yaratmışdır. Doğrudur, orta əsrlərdə təkcə sevgi macəraları deyil, bütün mətləblər: dövrandan şikayət, çərxi-fələkdən giley, «padişahi-mülk» sahiblərinə münasibət də aşiqanə şəkildə ifadə olunmuşdur. «Aşiqanəlik» – orta əsr Azərbaycan poeziyasının danışan dili, açarı idi. Lakin XVII əsrdən etibarən Azərbaycan cəmiyyətində baş vermiş dəyişikliklər bütün mət- ləblərin romantik üslubda, «aşiqanə» dillə tərənnüm edilməsinin çətin- liklərini nəzərə çarpdırırdı. Hələ xeyli əvvəl Səfəvilər dövlətinin ta- leyindəki ibrətamiz Çaldıran məğlubiyyəti romantik şeirin də ruhunda müəyyən dəyişiklik yaratmışdı. Zaman «qəlb şairi»ndə «Şikayətna- mə» yazmaq “sifarişini” meydana çıxarmışdı. Məhəmməd Füzulinin məşhur «Şikayətnamə»si yalnız bioqrafik nəsr əsəri olması ilə deyil, 4 sənətkarın onu narahat edən fikirləri, ictimai mətləbləri artıq nəinki romantik şeir vasitəsilə, ümumiyyətlə, yalnız şeir dili ilə mənalandır- masının çətinliklərini diktə edir. Bu, artıq «qəlb şairi» olmağın müş- külatından şikayət idi. Zaman yeni düşüncə və ifadə tərzinə tələbat yaratmışdı. «Şikayətnamə» – sonralar Mirzə Fətəli Axundzadənin bə- yan etdiyi «Gülüstan» və «Zinətül-məcalis» dövrü»ndən kənara çıx- maq zərurətinin «ibtidası» idi. XVII əsrin ortalarından Azərbaycanın xanlıqlara parçalanması hadisəsi, ölkədaxili çəkişmələr və xarici təz- yiqlər dövri ədəbiyyatda romantika vasitəsi ilə qavranılacaq hadisələr deyildi. Sözün həqiqi mənasında XVII əsrin ortalarında artıq Zaman öz içində cəmiyyətə realist baxışları hazırlamışdı. Bu vaxta qədər Azərbaycan xalq-aşıq poeziyasında «Qurbani der» – intonasiyasında şeirlər meydana çıxsa da, yazılı ədəbiyyatda klassik lirika tilsimi hələ sınmamışdı. Şeirdə yeni tarixi mərhələyə keçid sənətkardan təkcə təb və istedad deyil, ictimai-siyasi düşüncə və cəmiyyətə ayıq-sayıq münasibət bəsləməyi də tələb edirdi. XVIII əsrdə Molla Pənah Vaqif yazılı ədəbiyyatda Azərbaycan şeirinin Qurbanisi missiyasını həyata keçirmişdir. Molla Pənah Vaqif Azərbaycanda ədəbiyyatın inkişafında xüsusi mərhələyə çevrilmiş romantik şeirdən realist tərənnümə qəti keçidin banisidir. Doğrudur, klassik Azərbaycan şeirində də realist notlar var idi. Molla Pənah Vaqifə qədər Nizami Gəncəvinin, Əfzələddin Xaqaninin, hətta Mə- həmməd Füzulinin «seyli-sirişk içrə» nəfəs alan misraları, «var söz»ün ifadəsi olan gerçək düşüncələri də şeirdə görünmüşdü. İmadəddin Nəsiminin üsyankar səsində, «şeir bazarçısına» etirazlarında romantik yüksəkliklə birlikdə gerçəkçi bir baxış da öz əksini tapmışdır. XVII əsrdə Azərbaycan poeziyasındakı “hind üslubu” ədəbiyyatı saray hə- yatından çıxarmış, xalqa yaxın olan didaktik ideyaları şeirə gətirmiş- dir. Lakin bütün bunlar hələ də romantik örpəyin yalnız xalları qədər idi və klassik lirikanın ictimai ruhu miqyasından uzağa gedə bilmirdi. Molla Pənah Vaqif çoxəsrlik Azərbaycan şeirində ilk dəfə olaraq «qəzəli-aşiqanə»dən imtina edib, realist cizgilərə əsaslanan yeni tipli məhəbbət şeirləri yaratmışdır. XX əsrin əvvəllərinə aid edilən yeni şeir əsasən satirik poeziyaya aid idi. Satirik şeir realist poeziyanın inkişafının yeni səviyyəsi, yaxud təzə mərhələsi idi. Bu tipli şeir lirika deyil, satira olduğu üçün yeni adlandırılırdı. Əslində isə Azərbaycan ədəbiyyatında lirika istiqamətində yeni şeir Molla Pənah Vaqifdən başlanmışdır. Molla Pənah Vaqifin şeirləri klassik Azərbaycan şeirin- dən forma etibarilə və məzmunca fərqlənirdi. Bu, xalq-aşıq şeiri üs- tündə köklənmiş, el-oba həyatını və gözəlləri gerçək şəkildə tərənnüm Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|