Azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi folklor ġnstġtutu
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÜƏLLĠFDƏN
| 1 AZƏRBAYCAN MĠLLĠ ELMLƏR AKADEMĠYASI FOLKLOR ĠNSTĠTUTU _______________________________________ ƏFZƏLƏDDĠN ƏSGƏR AZƏRBAYCAN SEHRLĠ NAĞILLARINDA QƏHRƏMAN BAKI – 2017 2 Elmi redaktor: Səkinə Qaybalıyeva filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Rəyçilər: Oruc Əliyev filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dos. Rza Xəlilov filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dos. Əfzələddin Əsgər. Azərbaycan sehrli nağıllarında qəhrəman, Bakı, Elm və təhsil, 2017, -116 səh. “Azərbaycan sehrli nağıllarında qəhrəman: səciyyəsi və mənşəyi” adlı araşdırmada sehrli nağıl qəhrəmanlarının səciyyəvi xüsusiyyətləri və onların arxaik semantikasından bəhs olunur. Monoqrafiyada kiçik qardaş surəti, komik personajlar və bahadır surətləri tədqiq edilir. folklor.az Ə 4603000000 Qrifli nəşr N-098-2017 © Folklor İnstitutu © Ə.Əsgər 3 MÜƏLLĠFDƏN Oxuculara təqdim olunan bu kitab müəllifin filologiya üzrə fəlsəfə doktorluğu işidir. Tədqiqat işi 1988-1990-cı illər arasında yazılmışdır. Araşdırmada sehrli nağıl qəhrəmanla- rının səciyyəvi xüsusiyyətləri və onların arxaik semantikasın- dan bəhs olunur. Araşdırmanı nəşrə hazırlayarkən bəzi məsə- lələrə o dövrkü baxışımız bizə sadəlövh göründü. Bundan başqa, araşdırma üsulunda buraxılan bəzi səhvləri də gör- məmək mümkün deyil. Ancaq biz çox xırda düzəlişlərlə ki- fayətləndik. Bu şəkildə hərəkət edərkən ilk qələm təcrübəsi saydığımız bu işə 30 il sonrakı düşüncədən gələn fikirləri calaq etmək istəmədik və oxucuya bizim 80-ci illərin so- nundakı “halımız”ı görmək imkanı yaratdıq. Kitabın nəşrində Folklor İnstitutunun bizə yaxından kö- mək etmiş əməkdaşlarına – Gülnar İsmayılova, Elnarə Əmirli, Həlimə Əhmədova və Səkinə Qaybalıyevaya dərin təşəkkür edirəm. 4 G Ġ R Ġ ġ Nağıllar epik folklorun iri həcmli janrlarından biridir. Xalq arasında çox sevilən nağılların araşdırılması xalqın mədəniyyətinin, dünyagörüşünün, məişətinin, bütövlükdə xalqın özünün öyrənilmə- si işinə əhəmiyyətli yardım göstərə bilər. Bu baxımdan “folklor” anlayışını “xalq” anlayışı ilə eyniləşdirənlər haqlıdırlar (118,18). Nağılların, xüsusilə sehrli nağılların poetikasına aid SSRİ- də və xarici ölkələrdə bir çox sanballı araşdırmalar vardır. Azərbaycanda isə sehrli nağıllar (bəzi araşdırmaları çıxmaq şərti ilə) sosioloji baxımdan araşdırılmışdır. Ona görə də Azərbaycan sehrli nağıllarının mənşəyinin, poetikasının, etnik mədəniyyətlə bağlılığının və s. öyrənilməsi müasir folklorşünaslığın qarşısında duran vəzifələrdəndir. Sehrli nağıllar poetik strukturuna görə, demək olar ki, bütün dünya xalqlarında oxşardır (bax: 158). Bundan başqa, müəyyən süjet tipinə daxil olan sehrli nağıllar bir çox dünya xalqları arasın- da yayılmışdır. Buna baxmayaraq, nağılların milli özünəməxsuslu- ğunu sübut edə biləcək elmi üsullar mövcuddur. Sehrli nağılların poetikasının ayrı-ayrı motivlərdən formalaşması məsələsini araşdı- ran Amerika alimi A.Dandis sehrli nağılların etnik mədəniyyətlə bağlılığını müəyyənləşdirmək üçün sehrli nağıllarda mövcud olan motivləri həmin etnik mədəniyyətə məxsus inamlarla, eləcə də başqa folklor janrları ilə müqayisə etmək məsələsini irəli sürür. Müəllifin fikrincə, “tipoloji müşahidələr, öz növbəsində, folklorşü- naslara məzmunun məlum mədəniyyətdən asılı olduğunu təhlil et- məyə, mədəniyyət mübadiləsini irəlicədən söyləməyə və krosjanr müqayisəsinə girişməyə imkan verir” (93,192-193). Bundan başqa, sehrli nağılların milli özünəməxsusluğu onun surətlərində daha açıq şəkildə özünü göstərir. Hətta başqa bir xalqdan alınmış nağıl süjetləri həmin millətin arxaik təsə- vvürlərinə məxsus şəkildə dəyişdirilir; nağılın surətləri həmin etnik mədəniyyətə aid olan sosial proseslər, eləcə də mifoloji təsəvvürlərin daşıyıcısı olur. 5 Qeyd olunan səbəblərlə bağlı olaraq hazırkı dissertasiya işində sehrli nağılların baş qəhrəmanının səciyyəvi cəhətləri və onların cəmiyyətdə baş verən sosial proseslər və bu sosial pro- seslərin üzərində formalaşan etnik mədəniyyət kontekstində mənşəyi araşdırılır. Bu problem araşdırılarkən məsələyə müm- kün qədər sistemli yanaşmağa çalışılmışdır. Belə yanaşma araşdırılan hər hansı bir sehrli nağıl surətinin etnik mədəniyyətlə bağlı bir neçə layını aşkarlamağa yardım edir. Bu zaman sehrli nağıl surətinin (və ya hər hansı bir nağıl motivinin) etnik mədəniyyətdə müxtəlif səviyyələrdə (etnoqrafiyada, mi- fologiyada, inamlarda və s.) təzahürü üzə çıxır. Sivil dünyanın bugünkü mərhələsində keçmişə qayıtmaq, çağdaş mədəniyyətin tarixi köklərini araşdırmaq xüsusi əhə- miyyətdaşıyır. Bu cür araşdırmalar, bir tərəfdən ilkin mədə- niyyət formalarını aşkara çıxarmaqla onların tarixi inkişaf pro- sesində məruz qaldığı dəyişiklikləri öyrənməyə imkan verir. Hər bir xalq öz mədəniyyətinin, əxlaqının, təfəkkürünün, dünyagörüşünün, həyat tərzinin, bütövlükdə etnik mədə- niyyətinin özünəməxsusluğu ilə böyükdür. Xalqın bir xalq kimi mövcudluğu bu etnik mədəniyyətin mövcudluğundan asılıdır. Etnik mədəni dəyərlərin ölməsi xalqın tarix səhnəsindən çıxması ilə nəticələnir. Tarixdən məlum olan bir çox xalqların assimilya- siyası məhz sözügedən dəyərlərin itirilməsi ilə bağlı olmuşdur. Folklor etnik mədəniyyətin elə bir layıdır ki, burada etnik mədəni dəyərlər daha bariz şəkildə üzə çıxır. Bu cəhət xalq ədə- biyyatına daxil olan sehrli nağıllara da aiddir. Bu baxımdan sehrli nağıllarımızın araşdırılması etnik mədəniyyətimizin öyrə- nilməsinə böyük yardım göstərə bilər. Bu cəhətdən Azərbayca- nın görkəmli alim və yazıçısı Y.V.Çəmənzəminlinin aşağıdakı fikri bu gün də aktualdır: “Xalq ədəbiyyatımızın tədqiqi yalnız bizim üçün deyil, bütün insaniyyət tarixinə yeni bir səhifə əlavə edəcəyinə iman edənlərdənəm, çünki dünyanın ən qədim mədə- niyyətlərindən birinin beşiyi Kür ilə Araz çaylarının arası ol- Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|