Azərbaycan Respublikası Prezidentinin
Yüklə 4,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÜBARİZ YUSİFOV M il
- İsa Həbibbəyli Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü Rəyçi: Nizami Cəfərov
- Y ----------------- qrifli nəşr
- Mübariz Yusifov
- Nizamidə azərbaycançılıq
| MÜBARİZ YUSİFOV M il ____________ Azərbaycan Respublikası Prezidentinin işlər İdarəsi’ PREZİDENT KİTABXANASI “Elm və təhsil” Bakı -2 0 1 2 Elmi redaktor: İsa Həbibbəyli Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü Rəyçi: Nizami Cəfərov Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Mübariz Yusifov. Nizamidə azərbaycançılıq. Bakı, «Elm və təhsil», 2012, 168 səh. Nizamiyə aid tədqiqatlarda A zərbaycançılıqla bağlı m əsələlər əlbəttə ki, diqqətdən kənarda qalmamışdır. Lakin N izam inin əsərlərində Azərbaycan- çılıq xüsusi bir tədqiqat mövzusu olmamışdır. N izam inin əsərlərində Azərbay- cançılıq, bir növ, batini nizam da verilir. Çünki N izam i dövrü elə bir zaman m ərhələsi deyildi ki, onun milli düşüncələri cəm iyyətdə açıq və aydın şəkildə bildirilə idi. Əks halda, bu əsə rlər zamanın ixtiyar sahibləri tərəfindən qəbul edilm əyə bilərdi. O dur ki, Nizami öz əsərlərinin zahirini bədiiliklə bəzədiyi halda, daxildə, batində bütün diqqətini milli A zərbaycançılıq ideyalarının can- landınlm asına yönəltmişdir. Ə sərdən Nizami həvəskarları və m araqlıları, Nizam i tədqiqatçıları, eyni zamanda, m üəllim lər və tələb ələr istifadə edə bilərlər. Əsərin hazırlanm asında m üəllifə öz tövsiyələrini verən Gəncə şəhəri İcra Hakim iyyətinin başçısı cə nab Elm ar Vəliyevə təşəkkürüm ü və m innətdarlığım ı bildirirəm . 4702000000
N098- 2012 © «Elm və təhsil», 2012 Nizamidə azərbaycançılıq SÖZ ÖNÜ İnsan cəmiyyətinin bütün mənəvi keyfiyyətləri zaman- zaman cəmiyyəti təşkil edən təbəqələrin məişət həyatı, sosial mühiti və ictimai psixologiyası bazasında formalaşır. Mənəvi keyfiyyət hər bir xalqın, millətin, eləcə də etnik qatların şəx siyyət aləmini müəyyən edir. Bu o deməkdir ki, mənəvi keyfiyyət bütün insan cəmiyyətlərinə xas olan təyincdici bir əlamətdir. Yəni ki, mənəvi aləm öz xarakterinə görə hamı üçün vacib olan universal bir keyfiyyətdir. Ancaq bu universallığın içərisində təqəbələrarası bir sərhəd də vardır. Bu sərhəd
vasitəsi ilə
təbəqələrin biri
digərindən fərqləndirilir. Hər təbəqənin özünə məxsus olan mənəvi keyfiyyətlər aydınlıqla müşahidə edilir. Məhz təbəqələrarası sərhədlərə görə insan cəmiyyətinə bütövlükdə xas olan mə nəvi keyfiyyətlərin fərqiləndirici əlamətləri meydana çıxır. Məsələn, Avropa ölkələrinin mənəvi keyfiyyəti haqqında düşündükdə onların
hamısının bazasında «Avropa mədəniyyətinin» dayandığına şübhə edilmir. Ona görə də təsəvvürlərdə bir «Avropa mədəniyyətinin» mövcudluğu artıq çoxdan bəri formalaşmışdır. Ancaq bu o demək deyildir ki, bütün Avropa ölkələrində yaşayan xalqların hamısında ümumi bir «Avropa mədəniyyəti» hökm sürür. Aydın məsələdir ki, bu belə deyildir. Çünki ingilislər, almanlar, fransızlar, italyan lar, çexlər, slovaklar və s. xalqlar ümumi «Avropa mədəniy yətinə» məxsus əhali olsa da onların hər birinin özünəməxsus milli (etnik) mənəvi keyfiyyətləri vardır. Məsələn, ingilis mənəviyyatı alman, fransız, italiyan, çex və s. digər etnosların mənəviyyatı ilə eyni sayıla bilməz. Digər regionlarda məskunlaşmış əhali haqqında da eyni fikirləri söyləmək mümkündür. Məsələn, Azərbaycan, ərəb, İran etnosu ta qə dimdən Şərq mədəniyyətinin müştərək daşıyıcıları kimi öz mədəni ənənələrini davam və inkişaf etdirirlər. Ancaq bu o demək deyildir ki, Azərbaycan və İran, eləcə də ərəb
Mübariz Yusifov mənəviyyatı bir-biri ilə müştərəkdir. Azərbaycanlı Azərbay can, iranlı İran, ərəb isə Ərəb mənəviyyatını özündə bütövləş- dirən bir etnik vahid kimi formalaşmışdır. Milli şüur milli vətənpərvərliyin, milli qürurun, milli- mənəvi dəyərlərin, milli adət-ənənələrin, milli əxlaqi keyfiy yətlərin, ümumbəşəri dəyərlərə inteqrasiyasının məhsuludur. Milli şüurun formalaşması müstəqil dövlətçilik ideologiyası nın təməlini yaradır. Dövlətçiliyə xidmət edən milli ideologi ya isə onun dayaqlarının möhkəmlənməsinə, yaşamasına və inkişaf edib zənginləşməsinə zəmin yaradır. Ümummilli lider Heydər Əliyev göstərir ki, milli-mənəvi keyfiyyətlər öz tarixi kökləri üzərində bərqərar olunduqda onun dövlətçilik ideolo giyasına çevrilmək imkanları reallaşır.1 Hər bir etnik mənəviyyatın arxasında etnik psixologiya və etnik şüur dayanır. Etnik mənəviyyat öz ictimai mühitini genişləndirib xalqın mənəviyyatına və onun ictimai şüuruna çevrilir. İctimai şüur isə hər bir xalqın milli ideologiyasının tə məlini, onun aparıcı mənəvi qüvvəsini təşkil edir. Məsələn, ingilis ictimai şüuru ingilis ideologiyasını formalaşdırıb; alman ictimai şüuru alman ideologiyasını formalaşdırıb; fransız icti mai şüuru fransız ideologiyasını formalaşdırıb. Azərbaycan ideologiyasının formalaşmasında da Azər baycan ictimai şüuru dayanır. İctimai şüur o zaman milli ideologiyaya çevrilir ki, cəmiyyət öz müstəqil dövlətçiliyini yaratmış olsun. Dövlətçiliyin mövcud olmadığı mühitdə mənəvi keyfiy
çilik mühitində isə mənəvi keyfiyyətlərin ictimailəşdirilməsi hüdudlan genişlənir və o artıq ictimai şüura, ictimai şüurdan isə milli şüura doğru inkişaf edir. Dövlətçiliyin olmadığı mühitdə etnik-mənəvi keyfiyyətlərin inkişaf etməsi və ictimailəşdirilə bilməsi cəmiyyətin arzusuna və idealına çev rilir. Bu arzu və ideal böyük bəşəri düşüncələr sahibi olan 1 Bax: Heydər Əliyev. Yeni Azərbaycan Partiyası yaradılmasının altıncı ildönümünə həsr olunmuş təntənəli yağmcaqda nitqi «Xalq qəzeti», 24 noyabr, 1988.
dahilər vasitəsi ilə yaradılır, canlandırılır, ictimai və bəşəri əhəmiyyət kəsb edir. Liderlər vasitəsi ilə bu ideyalar həyata keçirilir, insan arzulan
reallığa çevrilir. Bu
reallıq dövlətçiliyin bərqərar olunması kimi möhtəşəm bir sonluqla başa çatdmlır. Dövlətçilik mərhələsində formalaşan və milli ideologiyaya çevrilən milli şüur özündə aşağıdakı atributlan əhatə edir: 1. Milli mədəniyyət 2. Milli etnik-əxlaqi normalar 3. İctimai birlik və həmrəylik 4. Dövlətçiliyin atributlarına ehtiram 5. Vətənpərvərlik 6. Milli-mənəvi dəyərlərin bəşəri dəyərlərə qovuşdurulması. Bu atributlara yiyələnmək və onu qorumaq ənənəyə çev rilib yaşadıqca dövdətçiliyin təməli bərkiyir, olmadıqda boşluq yaranır. Böyük Nizami elə bir mərhələdə yaşayırdı ki, onun dövründə öz xalqı ancaq mənəvi keyfiyyətlərlə etnik ta nınma mühitində qapanıb qalmışdı. Nizami isə bu mühitdən çıxış yollarını axtanrdı. Nizami cəmiyyət, şəxsiyyət, fikir və düşüncə azadlığına məxsus bütün bəşəri ideyaları Azərbaycan mühitinə gətirib Azərbaycan ictimai şüurunu canlandırırdı, inkişaf etdirirdi. Cəmiyyətin ictimai təfəkkürünə nüfuz edirdi. Onu tərpədirdi, oyadırdı, hərəkətə gətirirdi. Ona layiq olanı əldə etməyə istiqamətləndirirdi. Nizami dövründə Azərbay can mühitində oyadılan ictimai şüur Füzuli dövründə zənginləşdirilərək gələcəyə - onu həyata keçirməyə qadir olan Liderə-Heydər Əliyevə çatdırıldı. Heydər Əliyev Azərbaycançılıq barədə bəhs edərkən göstərir ki, Azərbaycançılıq Azərbaycan dövlətinin milli ideo logiyasının əsasını təşkil edir. Dövdətçilik, milli-mənəvi də yərlər, ümumbəşəri dəyərlər-bunlar hamısı Azərbaycançılıq anlayışının tərkib hissələridir.1 1 Bax: Heydər Əliyev. Yeni Azərbaycan Partiyası yaradılmasının altıncı ildönümünə həsr olunmuş təntənəli yağmcaqda nitqi «Xalq qəzeti», 24 noyabr, 1988. 5
Yüklə 4,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|