Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 21 oktyabr 2009-cu IL tarixli



Yüklə 173,96 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix26.03.2018
ölçüsü173,96 Kb.
#33606


Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.




Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi  

kollegiyasının 21 oktyabr 2009-cu il tarixli  

25 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir

 

 

 

 

 

 

 

 

KƏSKİN APPENDİSİTİN  

DİAQNOSTİKA VƏ MÜALİCƏSİ ÜZRƏ 

KLİNİK PROTOKOL 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

Bakı - 2009 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.




 

54.133 


K 59 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



K 59  Kəskin appendisitin diaqnostika və müalicəsi üzrə klinik  

 

protokol. – 24 səh. 



 

2

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası  Səhiyyə 



Nazirliyinin səhiyyə islahatları çərçivəsində ictimai səhiyyə 

kadrlarının hazırlanması üzrə  Tədbirlər proqramı  əsasında 

tərtib və çap edilmişdir. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 

3

 



Klinik protokolun redaktoru: 

C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar 

Mərkəzinin direktoru 

 

Klinik protokolun tərtibçilər heyəti: 

M.Kərimov – Səhiyyə Nazirliyinin baş cərrahı, ATU-nun 

ümumi cərrahiyyə kafedrasının dosenti, t.e.d. 

N.Bayramov – ATU-nun I cərrahi xəstəliklər kafedrasının 

professoru, t.e.d. 

S.Əliyev – ATU-nun I cərrahi xəstəliklər kafedrasının 

professoru, t.e.d. 

C.Hacıyev – ATU-nun ümumi cərrahiyyə kafedrasının 

professoru, t.e.d. 

G.Hacızadə – İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi səhiyyə 

siyasəti və islahatlar şöbəsinin həkim-metodisti 

 

Rəyçi: 

V.Əfəndiyev – Ə. Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri 

Təkmilləşdirmə İnstitutunun cərrahi xəstəliklər kafedrasının 

müdiri, professor, t.e.d. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 

4

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri 



Sübutların 

etibarlılıq 

dərəcəsi 

Sübutların mənbələri  

(elmi tədqiqatların tipləri) 

Ia 

Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya 

randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT) 

alınmışdır 



Ib 

Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır 



IIa 

Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət 

edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan 

alınmışdır 



IIb 

Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi-

eksperimental tədqiqatdan alınmışdır 

III 

Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli, 

korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların 

öyrənilməsi) alınmışdır 



IV 

Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə 

əsaslanmışdır 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 

5

Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası 



Tövsiyənin 

etibarlılıq 

səviyyəsi 

Tövsiyənin əsaslandığı sübutların etibarlılıq dərəcəsi 

 



RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, 

sistematik icmalı  və ya nəticələri uyğun 

populyasiyaya  şamil edilə bilən, sistematik səhv 

ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT. 

 

Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ia.



 

 



Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların 

yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud 

 

Sistematik səhv riski çox aşağı olan (++) yüksək 



keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli 

tədqiqat, yaxud 

 

Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, 



sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT. 

 



Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa.

 

 

Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən, 



sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və 

ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən, 

randomizasiya olunmamış  tədqiqat, yaxud 

 



Nəticələri uyğun populyasiyaya bilavasitə  şamil 

edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan 

və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT. 

 



Sübutların etibarlılıq dərəcəsi IIb.

 

 

Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud 



 

Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud 



 

Ekspertlərin rəyi. 



 

Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının 



göstəricisidir. 

 



Sübutların etibarlılıq dərəcəsi III və IV.

 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin



İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.


 

6

İxtisarların siyahısı 



ALT  

– alaninaminotransferaza 



AST  

– aspartatamionotransferaza 



CRP  

C reaktiv protein 



DVT  

– dərin venaların trombozu 



EKQ  

– elektrokardioqrafiya 



Hb  

– hemoqlobin 



Ht  

– hematokrit 



XBT-10  

– Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, 10-cu baxış 



İİV  

– insan immunodefisit virusu 



KA  

– kəskin appendisit 



KT  

– kompüter tomoqrafiyası 



PTZ  

– protrombin zamanı 



USM  

– ultrasəs müayinəsi 



β-HCG  

– horionik qonadotrop hormon 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.




 

7

Protokol ilkin səhiyyə xidmətləri səviyyəsində  və stasionarlarda 



çalışan cərrahlar, təcili yardım həkimləri, ailə  həkimləri üçün 

nəzərdə tutulmuşdur. 

Pasiyent qrupu: kəskin appendisit xəstəliyi və onun ağırlaşmaları 

olan böyük yaşlı şəxslər. 

 

Protokolun məqsədi:  Kəskin appendisitinin diaqnostikası, 

müalicəsi və mümkün ağırlaşmalarına dair sübutlu təbabət 

prinsiplərinə əsaslanmış dəqiq tövsiyələrin işlənib hazırlanması. 

ÜMUMİ MÜDDƏALAR 

 



Kəskin appendisit (KA) soxulcanabənzər çıxıntının kəskin 

iltihabi xəstəliyidir. 

 

KA proqressivləşən xəstəlik sayılır və  səthi-mukozal iltihabi 



proses (kataral iltihab) inkişaf edərək destruktiv (fleqmona, 

qanqrena) formalara və  ağırlaşmalara (peritonit, abses, infiltrat) 

gətirib çıxarır. Ona görə də, müayinə və müalicəsi təcili şəkildə 

həyata keçirilməlidir. 

 

KA-nın diaqnostikasında klinik müayinə əsas yer tutur. Laborator 



və görüntüləmə müayinələri (USM, KT) diaqnozu təsdiq edə 

bilər, lakin inkar etməz. 

 

KA-nın diaqnostikasında çətinlik varsa və klinik olaraq xəstəlik 



inkar olunmursa, belə hal kəskin appendisit kimi qəbul edilərək 

laparoskopiya və ya laparotomiya icra edilir.  

 

KA-nın standart müalicəsi açıq və ya laparoskopik 



appendektomiyadır. 

Epidemiologiya 

Kəskin appendisit ən çox rast gəlinən təcili cərrahi xəstəlikdir. 

Əhalinin təxminən 2-7%-ində  kəskin appendisitə  təsadüf edilir. 

Xəstəliyə bütün yaş qruplarında rast gəlinsə də, ən çox 10-30 yaşlarında 

müşahidə edilir. Kişi və qadınlarda rast gəlmə nisbəti 1,4:1 təşkil edir. 

Etiologiya 

Etiologiyası  dəqiq məlum olmasa da, soxulcanabənzər çıxıntı 

mənfəzinin tutulması  ən çox rast gəlinən (60%) səbəb hesab edilir. 

Fibroz toxuma, limfoid hiperplaziya, nəcis daşları, hətta parazitlər 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.




çıxıntıda obstruksiya törədə bilərlər. Nəcis daşları  təxminən 

xəstələrin 10%-ində tapılır. Obstruksiya nəticəsində təzyiqin artması, 

qan dövranının pozulması və iltihab baş verir.  

Birincili bağırsaq infeksiyaları  və damar trombozu da kəskin 

appendisit törədə bilir. Mədə-bağırsaq sisteminin bakterial və ya 

virus infeksiyası limfatik düyünlərin böyüməsi, çıxıntının sıxılması 

və obstruksiya ilə nəticələnir. Bu proses limfoid hiperplaziya adlanır. 

Kəskin appendisit müalicə olunmasa, çıxıntının qanqrenası  və 

perforasiyası baş verə bilər. 

Soxulcanabənzər çıxıntının obstruksiyasına meylliliyin irsən 

keçməsi də müşahidə edilməkdədir. 

Patogenezi və gedişi 

Kəskin appendisit proqressivləşən iltihabi-destruktiv xəstəlik 

kimi qəbul edilir. Xəstəlik adətən selikli qişada baş verən iltihabı 

proseslə başlayır. İltihabın inkişafı nəticəsində mənfəzə irin toplanır, 

çıxıntının divarında qan təchizatı pozulur və 24-48 saat ərzində 

nekroz və perforasiya baş verir. Perforasiya absesə, peritonitə  və 

piyeloflebit kimi təhlükəli ağırlaşmalara səbəb ola bilir.  

XBT-10 üzrə təsnifatı 

K35  

Kəskin apendisit 

K35.0  


Kəskin apendisit, generalizə olunmuş peritonit ilə 

Apendisit (kəskin): 

 

deşilmə ilə 



 

(yayılmış) peritonit ilə 

 

yırtılma ilə 



K35.1  

Kəskin apendisit, peritoneal abses ilə 

K35.9  

Dəqiqləşdirilməmiş kəskin apendisit 



Kəskin apendisit: 

 

deşilmə  



 

peritoneal abses    olmadan 

 

peritonit 



 

yırtılma 



K36  

Apendisitin 

digər formaları 

K37  

Dəqiqləşdirilməmiş apendisit 

K38  

Apendiksin 

digər xəstəlikləri 

 

8



 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 

9

KA-nın anatomik yerləşməyə görə təsnifatı 

 

Retrosekal/retrokolik yerləşmə (75%)  



 

Subsekal və kiçik çanaqda yerləşmə (20%)  



 

Pre-ileal və post-ileal yerləşmə (5%) 



DİAQNOSTİKA

 

Xəstələr adətən qarının sağ aşağı kvadrantında bir neçə saat əvvəl 

başlamış və davam edən ağrılarla müraciət edirlər.  

Poliklinikaya müraciət edən xəstədə klinik olaraq kəskin 

appendisitə  şübhə varsa, xəstənin ilkin müayinələri orada yerinə 

yetirilə bilər. Kəskin appendisit və peritonizm əlamətləri olan 

xəstələr təcili xəstəxanaya yatırılaraq müayinə və əməliyyata hazırlıq 

aparılır. 



Klinik müayinə 

Klinik müayinə diqqətli və  hərtərəfli aparılır, klinik əlamətlər 

diaqnostikada və son qərarın verilməsində  həlledici  əhəmiyyətə 

malikdir. (A) 



Anamnez  

 



Ağrı – ağrının xarakteri, yeri, yerdəyişməsi, yayılması, başlanma 

vaxtı, gedişi, səbəbi, hərəkətlə əlaqəsi 

 

Sağ qalça nahiyəsində  ağrı (Birbaşa sağ qalça nahiyəsində 



başlayan və ya qarında yayğın başlayıb bir neçə saat ərzində 

sağ qalça çuxurunda lokallaşan) 

 

Digər  şikayətlər – ürəkbulanma, qusma (təkrari qusmalar), 



iştahanın olmaması dizurya və s. Adətən xəstədə  qəbizlik qeyd 

edilir, lakin diarreya da müşahidə oluna bilər. 

 

Digər anamnestik məlumatlar (keçirdiyi xəstəliklər, hazırda 



xəstəliyi, dərmanlar, ailədə  xəstələr, allergiya və s.) standartlara 

uyğun şəkildə toplanır. 



Yerli obyektiv müayinə  

Palpasiya və  hərəkət nəticəsində qarında ağrı  və  gərginliyə, 

həmçinin ağrının lokalizasiyasına çox diqqət edilir. Ağrı törədən 

müayinələrin incə  şəkildə  və  xəstənin özünün hərəkətləri vasitəsilə 

yerinə yetirilməsi tövsiyə olunur.  

 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin



İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.


Klinik müayinədə yerli əlamətlər: 

 



Sağ qalça çuxurunun hərəkətlə bağlı  və ya palpasiya zamanı 

ağrılı olması:  

 

Qarnı köpürdərkən, öskürərkən, yeriyərkən ağrının 



güclənməsi 

 

Səthi palpasiyada ağrı 



 

Sola çevrilərkən ağrının artması (Sitkovski simptomu) 

 

Sol yan vəziyyətdə palpator ağrı (Bartomye-Mixelson 



simptomu) 

 

Sağ ayağı düz qaldırarkən ağrı və bu vəziyyətdə palpator ağrı 



(Obraztsov simptomu) 

 



Sağ qalça çuxurunda əzələ gərginliyi, əli çəkmə simptomu 

 



Sağ qalça çuxurunda ağrılı törəmə (infiltrativ appendisit, abses) 

Ümumi obyektiv müayinə 

Xəstənin ümumi  vəziyyətinə diqqət yetirilməli, bədən 

temperaturu, nəbz, tənəffüs tezliyi və qan təzyiqi ölçülməlidir. 

Müayinə zamanı orqan və sistemlər tam yoxlanılmalıdır. 

 

İlk  əvvəl hərarət və  nəbz normal olur. Sonra isə  hərarətin 



yüksəlməsi müşahidə edilir (temperatur > 37,2ºC). Nəbzin 

tezləşməsi peritonitin inkişaf etməsini göstərir. 



Laborator müayinələr 

 



 

SKİ



N

 APPEN


D

İSİ


T

  

Qanın ümumi analizi (Hb, Ht, leykosit, trombosit, qranulosit) 



 

Leykositoz  > 12x10

9

/l və ya granulositoz 



 

CRP > 3 mq/dl, lakin bu zülalın olmaması appendisit diaqnozunu 



istisna etmir 

 



Göstərişə görə digər analizlər (məsələn, gənc qadınlarda β-HCG, 

əməliyyata gedəcək xəstələrdə  əlavə olaraq PTZ, ALT, AST, 

bilirubin, qlükoza, diferensiasiya məqsədi ilə amilaza, sidik 

cövhəri, kreatinin və s.) 

 

Hamiləlik testi – hamiləliyi istisna etmək üçün. 



İnstrumental müayinələr 

 



USM – imkan varsa, bütün xəstələrdə aparılır (diaqnozu 

təsdiqləmək,  əlavə patologiyaları  aşkarlamaq və ya inkar etmək 

üçün). USM 86% həssaslığa və 81% spesifikliyə malikdir. USM 

 

10



Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.




 

11

vasitəsilə  çıxıntının iltihabını, öd kisəsini və hamiləliyi 



vizualizasiya etmək olar . (A) 

USM əlamətləri: 

 

Aperistaltik bağırsaq seqmenti 



 

Periappendikulyar maye 

 

Qalın divarlı və içərisində mayesi olan həlqəvari kütlə (hədəf 



simptomu)  

 



KT – göstərişə görə aparıla bilər (məsələn, diaqnostik çətinlik, 

appendikulyar bölgədə kütlə, köp, peritonit və s.). Oral kontrastla 

yerinə yetirilməsi tövsiyə olunur (A).  

 



Ağ ciyərlərin rentgen müayinəsi göstərişə görə aparılır. 

 



EKQ – anamnezində ürək xəstəliyi olan və 40 yaşdan yuxarı 

xəstələrdə tövsiyə edilir. 



Əlamətlərin diaqnostik əhəmiyyəti 

Kəskin appendisitlərdə klinik əlamətlər öz diaqnostik 

əhəmiyyətinə görə üç dərəcəyə bölünür: əsas, ikinci və üçüncü 

dərəcəli meyarlar. 



Əsas meyarlar  

Bu meyarlar mütləq kriteriyalardır və bunların olmaması 

diaqnozu şübhə altına alır. 

 



Sağ qalça çuxurunda davamlı ağrı 

 



Sağ qalça çuxurunun ağrılı olması: hərəkətlə bağlı (yerimə, 

öskürmə, çevrilmə) və ya palpasiya zamanı ağrı. 

 

İltihabın ümumi əlamətlərindən  ən azı biri – hərarətin artması, 



leykositoz, qranulositoz, CRP artması  

İkinci dərəcəli meyarlar 

Bu  əlamətlərin olması diaqnozu dəstəkləyir, olmaması isə 

diaqnozu inkar etmir. 

 



Əzələ gərginliyi  

 



Əli çəkmə simptomu (Şetkin-Blümberq simptomu). 

 



Ürəkbulanma 

 



İştahasızlıq 

 



Bir-iki dəfə qusma 

 



USM əlamətləri 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 

12

Üçüncü dərəcəli meyarlar  

Bu  əlamətlər ola bilər, lakin xarakterik deyil. Bunlar xəstəliyin 

atipik formalarına və ya başqa xəstəliklərə şübhə yarada bilir. 

 

Kəskin başlayan ağrı 



 

Sol aşağı kvadrantda, hipoqastral, sağ bel və qabırğaaltı 



nahiyələrdə ağrılar 

 



Sancışəkilli ağrı 

 



Təkrari qusmalar 

 



İshal 

 



Dizuriya 

Diaqnostik taktika 

İlkin müayinədən sonra xəstədə  aşağıdakı variantlardan biri 

müəyyən edilə bilər: 

Tipik variant 

 



Klinik olaraq kəskin appendisit var: sağ qalça çuxurunda ağrı + 

ağrılı sağ qalça çuxuru (hərəkət və ya  palpasiyada) + hərarətin 

yüksəlməsi 

± əzələ gərginliyi 

 

Laborator müayinə və USM klinik diaqnozu dəstəkləyir.  



Bu vəziyyət kəskin appendisit kimi qəbul edilir və  təcili 

əməliyyat aparılır

Klinik variant 

Klinik  əlamətlər kəskin appendisit olduğunu göstərir, lakin 

laborator müayinə  və USM bunu dəstəkləmir və  əlavə patologiyanı 

da göstərmir. Bu variant da kəskin appendisit kimi qəbul edilir və 



əməliyyat aparılır. Belə hala retrosekal appendisitdə, absesdə, 

infiltratda daha çox rast gəlinir. 



Atipik variant 

Klinik əlamətlər tipik deyil, peritonit və sepsis əlamətləri yoxdur. 

Lakin laborator müayinələr və USM appendisitə uyğun  əlamətləri 

göstərir. Belə xəstələrdə atipik appendisit və ya digər xəstəliklər ola 

bilər. Bu variantda əlavə müayinələrə (KT) və ya təkrari müayinələrə 

(dinamik müşahidə) ehtiyac yaranır. Kəskin appendisiti inkar etmək 

mümkün deyilsə, laparoskopiya edilir. Laparoskopiya mümkün 

olmayan hallarda isə diaqnostik laparotomiya icra edilə bilər. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.




 

13

Ağırlaşmış variant 

Klinik  əlamətlər tipik deyil, peritonit və sepsis əlamətləri var, 

USM və laborator əlamətlər qarındaxili iltihabı göstərir. Peritonitin 

mənbəyini dəqiqləşdirmək məqsədi ilə imkan varsa, oral kontrastlı 

KT edilə bilər. Bu xəstələr təcili əməliyyat olunmalıdırlar.  



Konsultasiya və əlavə müayinələr 

 



Ginekoloji müayinələr: hamilə qadınlar, dismenorreya, çanaqda 

çoxlu maye, vaginal ifrazatı olanlar, anamnezdə  və USM-də 

yumurtalıq sisti olanlar. 

 



Davamlı ishalı  və qusması olanlarda qastroenteroloqun və ya 

infeksionistin konsultasiyası. 

 

Digərləri göstərişə görə. 



DİFERENSİAL DİAQNOSTİKA  

Cərrahi 

xəstəliklərlə 

Uroloji 

xəstəliklərlə 

Ginekoloji 

xəstəliklərlə 

Terapevtik 

xəstəliklərlə 

 



Bağırsaq keçməzliyi 

 



Bağırsaq 

invaginasiyası 

 

Kəskin xolesistit 



 

Mədə xorasının 



perforasiyası 

 



Mezenterial adenit 

 



Mekkel divertikulu 

 



Yoğun bağırsağın/ 

appendiksin 

divertikuliti 

 



Pankreatit 

 



Düz bağırsağın 

hematoması 

 

Xayanın burulması 



 

Boğulmuş yırtıq 



 

Kor bağırsağın 



karsinoması 

 



Öd kisəsinin 

mukoselesi 

 

Psoasın absesi 



 

Sağ sidik 



axarının 

sancısı 


 

Sağtərəfli 



pielonefrit 

 



Sidik 

traktının 

infeksiyası 

 



Böyrəyin 

kiçik 


çanaqda 

yerləşməsi 

 

Ektopik



 

hamiləlik 

 

Yumurtalıq 



follikulunun 

perforasiyası 

 

Yumurtalıq 



sistinin 

burulması 

 

Salpingit/ 



kiçik çanağın 

iltihablı 

xəstəlikləri. 

 



Qastroenterit 

 



Pnevmoniya 

 



Terminal

 

ileit 



 

Diabet 



ketoasidozu  

 



10-cu və   

11-ci dorsal 

sinirlərin 

preherpetik 

ağrıları 

 



Porfiriya 

 



Kron 

xəstəliyi 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.




 

14

MÜALİCƏ 



Dinamik müşahidə 

Diaqnozu dəqiqləşdirmək və ya inkar etmək məqsədi ilə aparılır. 



Göstərişlər  

 



Klinik olaraq kəskin appendisit təsdiq edilmir, peritonit və sepsis 

əlamətləri yoxdur (atipik variant). 

 

Zəif və ya azalan ağrı, tutmaşəkilli ağrılar var, lakin palpator ağrı 



və gərginlik yoxdur. 

 



Müşahidə 6-12 saat aparılır  

Əks-göstərişlər 

 



Peritonit 

Cərrahi əməliyyatın başlanma vaxtı 

 



Diaqnoz qoyulduqdan sonra əməliyyat gecikdirilməməlidir. 

 



Xəstəlik başlandıqdan sonra erkən (12 saatdan az) və yaxud gec 

(12-24 saat) dövrdə appendektomiyanın icra edilməsi ilə əlaqədar 

fəsadların baş verməsi arasında  əhəmiyyətli fərq müəyyən 

edilməmişdir. (C)  

 

İlk  əlamətdən 36 saat keçdikdən sonra perforasiyanın yaranma 



ehtimalı 16-36% təşkil edir və risk hər 12 saatlıq ləngimədə 5% 

artır. (C)  



Əməliyyatönü hazırlıq 

1.

 



Müddəti 2-4 saat təşkil edir. 

2.

 



Yataq rejimi. 

3.

 



Xəstəyə yemək verilmir. 

4.

 



İnfuziya başlanılır:  ən azı 500 ml Ringer və ya digər poliion 

məhlullar. Peritonit əlamətləri olanlarda 1000 ml-dən az 

olmayaraq və adekvat diurez bərpa olunana qədər. 

5.

 



Güclü ağrı varsa, qeyri-narkotik ağrıkəsici. 

6.

 



Antibiotik. Kəsik aparılmasından 30 dəq. əvvəl və ya anesteziya 

zamanı geniş spektrli antibiotik (məsələn, amoksiklav 1,2 q v/d 

və ya cefazolin 1,0 q v/d). Peritonit varsa, ikili və ya üçlü 

antibakterial sxemlər tətbiq edilir. 

7.

 

Qarnı tüklərdən təmizləmə. 



8.

 

DVT-nin profilaktikası üçün elastik corab və ya bint (laparoskopik 



xəstələrin hamısında, açıq əməliyyatda göstərişə görə). 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 

15

9.



 

Göbəyə yod-povidonlu sarğı (laparoskopik xəstələrdə). 

10.

 

Premedikasiya – anestezioloqun təyinatı üzrə. 



11.

 

Sidik kateteri intubasiyadan sonra qoyulur. Peritonitli xəstələrdə 



diurezə nəzarət etmək üçün xəstəxanaya daxil olarkən qoyulur. 

12.


 

Riskli xəstələrdə müvafiq profilaktik tədbirlər. 



Cərrahi müdaxilə 

Kəskin appendisitin standart müalicəsi appendektomiyadır. 

Cərrahi əməliyyat açıq və ya laparoskopik üsulla aparılır.  

Anesteziya  

Laparoskopik  əməliyyat endotraxeal narkoz və ya epidural 

anesteziya ilə aparılır. 

Açıq appendektomiya ağırlaşmamış hallarda ümumi və ya yerli 

infiltrasiyon anesteziya ilə aparıla bilər. Ağırlaşmış hallarda isə 

ümumi anesteziya göstərişdir.  



Appendektomiya 

Açıq və laparoskopik appendektomiyanın müqayisə edildiyi 

tədqiqatların sistematik icmalı  nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, 

böyüklərdə laparoskopik appendektomiyanın tətbiq edilməsi zamanı 

yaranın infeksiyalaşması  və  əməliyyatdan sonrakı  ağrının azalması, 

xəstəxanada qalma və  işə başlama müddətinin qısalması müşahidə 

edilmişdir, lakin intraabdominal abseslərin sayı artmışdır 

(A)

 

Lakin son tədqiqatlar göstərmişdir ki, bu iki əməliyyat arasında 

normal həyat tərzinə iki həftə  ərzində dönmədən başqa, bir 

əhəmiyyətli fərq yoxdur (B)

Laparoskopik üsul geniş yayılmağa başlamışdır və onun tətbiqi 

xüsusi avadanlıq və təcrübə tələb edir. Bu üsulun bir əlavə üstünlüyü 

də ondadır ki, əməliyyat zamanı qarın boşluğunun təftiş edilməsinə 

və digər mümkün patologiyanın aşkar olunmasına imkan verir. 

Açıq appendektomiyanın texnikası 

Kəsik 

 



Mak-Burney kəsiyi.  Ən çox istifadə edilən kəsikdir. Xüsusən 

ağırlaşmamış  və tipik lokalizasiyalı appendisitlərdə ilkin 

seçimdir. 

 



Pararektal kəsik (Lenander kəsiyi). Ginekoloji patologiyaya, 

atipik yerləşməyə və ağırlaşmalara şübhə olduqda tövsiyə edilir. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.




 

16



 

Orta-aşağı laparotomiya. Peritonitlərdə  və  şübhəli diaqnozda 

istifadə edilə bilər. 



Standart mərhələlər 

1.

 



Qarın boşluğu təftiş edilir, appendiks tapılır və kəskin appendisit 

təsdiq edilir. 

2.

 

Appendisitin klinik-morfoloji forması və ağırlaşması təyin edilir. 



3.

 

Maye varsa, bakterioloji müayinəyə göndərilir, yuyulur və 



təmizlənir. 

4.

 



Appendiks ətraf bitişmələrdən ayrılır. 

5.

 



Appendiksin müsariqəsi liqatura qoyularaq kəsilir. 

6.

 



Appendiks  əsasından bağlanaraq kəsilir və  çıxarılır. Güdül 

büzməli tikişlə invaginasiya olunur. Son illər dünya təcrübəsində 

güdülün selikli qişasının koaqulyasiya edilərək saxlanılması da 

qəbul edilir. 

7.

 

Hemostaza nəzarət edilir, yuyulur. 



8.

 

Göstərişə görə qarın boşluğu drenaj edilir. 



9.

 

Qarın divarı yarası qat-qat tikilir. 



10.

 

Çıxarılan appendiksin makrotəsviri yazılır və patoloji müayinəyə 



göndərilir. 

Laparoskopik appendektomiyanın texnikası 

Giriş 

 



Standart 3 giriş: 

 

Göbəkaltı  – 10 mm teleskop üçün 



 

Qasıqüstü orta xətt – 5 mm 

 

Sol qalça çuxuru – 5 mm 



 

Əlavə girişlər:  



 

Xəstədə ginekoloji patologiya, destruksiya və peritonit varsa 

(sağ yan kanal drenajına ehtiyac olduqda), sağ qalça 

çuxurunda əlavə 5 mm giriş.  

 

Yuxarı retrosekal vəziyyətdə əlavə supraumblikal giriş. 



Xəstənin vəziyyəti 

 



Sol tərəfə 45º çevrilmiş 

 



Çanaqdaxili yerləşən appendisitlərdə 

və ginekoloji 

patologiyalarda Trendlenburq vəziyyəti. 

 



Yayılmış peritonitlərdə, qarnı yuyarkən xəstə müxtəlif 

vəziyyətlərə çevrilir. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.




 

17

Qarındaxili təzyiq 

 

Karboperitoneum 13-14 mm Hg st.  



 

Ağ ciyər və ürək problemləri olanlarda 8-10 mm Hg st. 



Standart mərhələlər 

1.

 



Qarın boşluğu təftiş edilir, appendiks tapılır və appendisit təsdiq 

edilir. 


2.

 

Appendisitin klinik morfoloji forması  və  ağırlaşması (dərəcəsi) 



təyin edilir. 

3.

 



Maye varsa yuyulur, təmizlənir. 

4.

 



Appendiks ətraf bitişmələrdən küt və ya koaqulyasiya ilə ayrılır. 

5.

 



Appendiksin müsariqəsi koaqulyasiya edilib kəsilir (bipolyar, 

monopolyar, Ligasure, ultrasəs və s.). Müsariqəyə mexaniki tikiş 

və ya  liqatura da qoyula bilər. 

6.

 



İlio-appendikulyar müsariqə bağı disseksiyaya çətinlik törədirsə, 

koaqulyasiya edilib kəsilir. 

7.

 

Güdülə 2 ədəd proksimal və 1 ədəd distal liqatura (vikril 2/0) 



qoyulur, arasından kəsilir, mukozası koaqulyasiya olunur. Güdülə 

mexaniki tikiş də qoyula bilər. 

8.

 

Appendiks torbaya qoyulur, teleskop girişindən çıxarılır. 



9.

 

Hemostaza nəzarət edilir, yuyulur. 



10.

 

Göstərişə görə qarın boşluğu drenaj edilir. 



11.

 

Qarın boşluğundan qaz çıxarılır, yaralar tikilir və sarğı qoyulur. 



12.

 

Çıxarılan appendiksin makrotəsviri yazılır və patoloji müayinəyə 



göndərilir. 

AĞIRLAŞMALAR VƏ QEYRİ-STANDART HALLAR 

Appendektomiya nisbətən təhlükəsiz  əməliyyat hesab olunur və 

perforasiya baş vermədiyi hallarda ölüm göstəricisi hər 1000 nəfərə 

0,8 təşkil edir. Ölüm və  ağırlaşma halları  xəstəliyin mərhələsi ilə 

əlaqəlidir və perforasiya zamanı bu ehtimal artır. Perforasiya 

hallarının baş verməsi və bunun nəticəsində ölüm hallarının yüksək 

olması (müvafiq olaraq 20 və 25%) neqativ appendektomiya 

göstəricilərinin yüksək olmasını dəstəkləyir. (B) 

Buna baxmayaraq, normal appendiksi xaric edərkən də 

fəsadlaşmalar olduğu üçün neqativ əməliyyatların sayının azalması 

istiqamətində diskussiyalar davam edir (A)

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 

18

Cərrahiyyə  əməliyyatı + perioperativ dövrdə antibiotik təyini – 



bu sxem üzrə müalicə  həm sadə, həm də  fəsadlaşmış appendisit 

zamanı  tək cərrahiyyə müdaxiləsi ilə müqayisədə yaranın 

infeksiyalaşması və intraabdominal abseslərin əmələgəlmə ehtimalını 

əhəmiyyətli dərəcədə azaldır (A).  

 

1.

 



Retroperitoneal appendisit. Kor bağırsağın lateral kənarı 

boyunca parietal periton kəsilir və içəriyə doğru disseksiya edilir, 

appendektomiya aparılır. 

2.

 



Güdül səviyyəsində nekroz. Kor bağırsağın günbəzinə 1-2 qat 

tikiş qoyulur. 

3.

 

Abses. Əməliyyatdan əvvəl tapılan appendikulyar absesləri USM 



və  ya  KT  nəzarəti altında dəridən keçən drenajla və ya cərrahi 

yolla müalicə etmək olar. Əməliyyat vaxtı təyin edilən abseslərdə 

bitişmələr ayrılır, irin təmizlənir, mümkündürsə, appendektomiya 

edilir.  İltihablaşmış piylik və piy artımları rezeksiya olunur. 

Abses bölgəsi və çanaq drenajlanır. Appendiks lizisə  məruz 

qalıbsa, əməliyyat abses boşluğunun drenajı ilə tamamlanır. 

4.

 

Retroperitoneal fleqmonaParietal periton kəsilir, kor bağırsağın 



arxası və önü drenaj olunur.  

5.

 



Kor bağırsağın və nazik bağırsağın perforasiyası  və ya 

perforasiyasına  şübhə. Kor bağırsaq və ileosekal bölgə 

mobilizasiya edilir və laparotom yaradan bayıra çıxarılır. 

Perforasiya dəlikləri tikilir. Bağırsaq seqmenti 4-7 gün ərzində 

bayırda saxlanılır (ekstraperitonizasiya)  və  nəzarət edilir. 

Perforasiya olmadıqda və ya dəliyin örtüldüyünə əmin olduqdan 

sonra ileosekal seqment qarın boşluğuna salınır.  İleosekal 

bölgənin geniş nekrozu olarsa, hemikolektomiya edilə bilər.  

6.

 



Appendikulyar infiltrat.  Əməliyyatdan  əvvəl təyin olunan 

appendikulyar infiltrat zamanı  xəstəxana  şəraitində 5-8 gün 

konservativ müalicə aparılır və nəzarət edilir. Yüngül qidalanma, 

antibiotikoterapiya (III nəsl sefalosporin və ya penisillinlər + 

metronidazol + aminoqlikozid), infuziya bazis müalicələrdir. 

Nəzarət üçün klinik-laborator müayinələrlə yanaşı, imkan olarsa, 

dinamik USM və KT edilir. Absesləşmə baş verərsə, cərrahi və 

ya dəridən keçən yolla (USM və ya KT nəzarərti altında) drenaj 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.




 

19

edilir.  İltihab sönərsə, konservativ müalicə ambulator şəraitdə 2 



həftə davam etdirilir və 1,5-2 aydan sonra planlı appendektomiya 

tövsiyə olunur. İnfiltrat  əməliyyat vaxtı tapılarsa  və bitişmələr 

kövşəkdirsə (infiltratın erkən mərhələsi), onlar ehtiyatla ayrılır və 

appendektomiya icra edilir. Sərt infiltrat aşkarlanırsa,  əməliyyat 

qarın boşluğunun drenajı ilə tamamlanır,  əməliyyatdan sonrakı 

dövrdə infiltratın müalicəsi aparılır və gedişinə nəzarət edilir.  

7.

 

Yayılmış peritonit. Açıq üsulla aparılan əməliyyatlarda yayılmış 



peritonit tapılarsa, orta laparotomiyaya keçilir və  cərrahi 

müdaxilə peritonitlərin  əməliyyat prinsiplərinə uyğun qaydada 

davam etdirilir. Yayılmış peritonit laparoskopik əməliyyat vaxtı 

aşkarlandıqda eyni tədbirlər laparoskopik yolla  və  əlavə olaraq 

əməliyyatdaxili oksigen terapiyası ilə (10 mm Hg st, 10-15 dəq) 

aparıla bilər.  

8.

 

Appendiks tapılmır. Parietal periton kəsilərək ileosekal seqment 



disseksiya olunur və sərbəstləşdirilir. Bu bölgənin hər tərəfi gözlə 

və palpator yoxlanılır. Appendiks tapılmırsa, divardaxili və 

mənfəzdaxili variantlar axtarılır. Belə hallarda kor bağırsağın 

incə palpasiyası  və ya əməliyyatdaxili USM faydalı ola bilər. 

Çıxıntı tapılmırsa, appendiksin ageneziyası  və ya anamnezdə 

appendektomiya düşünülür, əlavə patologiyalar axtarılır.  

9.

 

Appendiksdə patoloji dəyişiklik görünmür. Belə halda əsas 



klinik  əlamətləri nəzərə almaqla qarın boşluğunun geniş  təftişi 

tövsiyə edilir. İlk növbədə appendiks ətrafı sahələr təftiş edilir. 

Bu mərhələdə kor bağırsaq, qalça bağırsağın distal hissəsi, piy 

çıxıntıları, ginekoloji orqanlar, qasıq bölgəsi təftiş olunur. 

Növbəti mərhələdə qarının digər bölgələri yoxlanılır. Mak-

Burney kəsiyi ilə başlanılan  əməliyyatlarda çəp kəsiyin 

genişləndirilməsi məsləhət deyil və  ümumi anesteziya ilə orta 

laparatomiya edilməsi lazımdır. Pararektal kəskilə başlanan 

əməliyyatda isə  kəsiyi genişləndirmək olar. Laparoskopik 

əməliyyatda qarın boşluğunun geniş təftişi problem törətmir. 



Drenaj 

Peritonitlərdə  və destruktiv appendisitlərdə göstərişdir. 18-22 Fr 

drenajlar tövsiyə edilir. Retroperitoneal destruktiv fleqmonalarda 

Penroz drenajlar da tətbiq edilə bilər. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.




 

20

1.



 

Yayılmış peritonitdə 4 ədəd: sağ  və sol diafraqmaaltı sahələrə, 

sağ-yan kanala və kiçik çanağa 

2.

 



Yerli peritonitdə 2 ədəd: kiçik çanağa və sağ-yan kanala 

3.

 



Yerli seroz peritonitdə 1 ədəd: kiçik çanağa 

Tamponada 

Hazırda geniş istifadə edilmir və  tətbiqinə göstərişlər çox 

məhduddur.  

1.

 



Tam hemostaza əmin olmadıqda hemostatik məqsədlə (məsələn, 

hipokoaqulyasiyalı  xəstələr, kapillyar qanaxma əlamətləri olan 

xəstələr və s.) 

2.

 



Kor bağırsaq günbəzinin və güdülün destruksiyasına şübhə varsa, 

ekstraperitonizasiyaya alternativ kimi 



ƏMƏLİYYATDAN SONRAKI DÖVR 

1.

 



Xəstə ekstubasiya edildikdən sonra ayıltma otağında nəzarətdə 

saxlanılır. Həyat göstəriciləri 1-2 saat ərzində sabitdirsə, xəstə 

cərrahi şöbəyə verilir. 

2.

 



Cərrahi  şöbədə  həyat göstəriciləri 2-3 saat ərzində  hər 15-30 

dəqiqədən bir yoxlanılır. 

3.

 

Təyinatlar AAAASIMM qaydasına görə verilir. 



A – alimentasiya: 6 saatdan sonra su, çay verilir. 12 saatdan 

sonra sulu qida, peristaltika başlayandan sonra isə normal qida 

verilir. 

A – aktivlik:  Əks-göstəriş yoxdursa, 12 saat sonra xəstə  gəzə 

bilər.  


A – ağrıkəsici: ilk gün  hər 8 saatdan bir, növbəti günlərdə 

göstərişə görə. 



A – antibiotik: kataral formada təyin edilmir. Destruktiv 

formalarda və peritonitlərdə ikili və ya üçlü sxemlər üzrə 

antibakterial terapiya. 

A – antisekretor: H2-histaminoblokator (ranitidin, famotidin, 

nazitidin) və ya proton pompası inhibitorları (rabeprazol) 

göstərişə görə (peritonit, bağırsaq parezi, anamnezində  mədə-

12bb xəstəliyi) istifadə edilə bilər. 



S – su-elektrolit: infuziyası – ağırlaşmayan hallarda ilk 12 saat 

ərzində 100-150 ml/saat miqdarında (Ringer və 5%-li Dekstroza) 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.




 

21

aparılır, peritonitlərdə isə oral qidalanmaya keçənə qədər davam 



etdirilir. 

İ – izləmə: ilk 3 saat ərzində hər 15 – 30 dəqiqədən bir, sonrakı 

vaxtlar isə gündə 4 dəfə həyat göstəriciləri, t˚, bağırsaq fəaliyyəti, 

yara, qarında ağrı, köp və gərginlik yoxlanılır. Drenajdan ifrazat 

yoxdursa, 24-48 saat ərzində  çıxarılır. Drenajdan ifrazat davam 

edirsə, 48 saat sonra USM tövsiyə edilir. Drenajdan ifrazat gündə 

50 ml səviyyəsindən aşağı düşərsə, drenaj çıxarıla bilər.  



M – məxsusi: müalicələr konsultasiyalar əsasında təyin edilir. 

M – müşahidə: evə yazmaq üçün xəstənin həyat göstəriciləri, 

aktivliyi, t˚, bağırsaq fəaliyyəti normal olmalıdır, hər hansı 

ağırlaşma  əlamətləri olmamalıdır. Ağırlaşmamış appendisitlərdə 

1-3 gün sonra xəstə ambulator müalicəyə göndərilə bilər. 

Ağırlaşmış appendisitlərdə bu müddət xəstənin vəziyyətindən 

asılı olaraq fərdi qaydada müəyyən edilir.  



SPESİFİK XƏSTƏLƏRDƏ APPENDİSİTİN APARILMASI 

Aşağıdakı  xəstəlikləri olan insanlarda xəstəliyin klassik 

simptomları müşahidə edilməyə bilər: 

 

İmmunosupressiv müalicə (məs., steroidlər) alan xəstələr  



 

Orqan transplantasiyası keçirmiş insanlar 

 

İİV-yə yoluxmuş şəxslər 



 

Şəkərli diabet xəstələri 

 

Xərçəng xəstəliyi olan və ya ximioterapiya almış insanlar 



 

Piylənməsi olanlar  

Hamilələr, uşaqlar və yaşlılar diqqətlə müayinə edilməlidirlər. 

Körpələr və  uşaqlar  ağrı barədə valideynlərinə  və  həkimə 

məlumat verə bilmədikləri üçün həkim yalnız fiziki müayinə, 

həmçinin qusma və halsızlıq kimi qeyri-spesifik simptomlara 

əsaslanaraq diaqnoz qoya bilər. Körpələrdə qida qəbulunun və yuxu 

rejiminin pozulması qeyd edilir. Uşaqlarda qəbizlik və ya selikli stul 

ola bilər. Uşaqlar arasında kəskin appendisitin simptomları çox geniş 

variasiyaya malikdir. Bu xəstəliyə  hər hansı bir şübhə yarandıqda, 

mütəxəssis həkimə müraciət etmək lazımdır. 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.




 

22

Yaşlılarda  xəstəlik hərarətin nisbi yüksəlməsi və  ağrının zəif 

olması fonunda keçir. Yaşlı insanların  əksəriyyəti xəstəliyin 

ciddiliyini yalnız perforasiya baş verdikdə anlayırlar. Yaşlılarda sağ 

tərəfdə  ağrı  və  hərarətin nisbi yüksəlməsi həkimə  təcili müraciət 

üçün göstərişdir.  



Hamiləlik zamanı  abdominal ağrı, ürəkbulanma və qusma  

appendisit əlaməti ola və ya olmaya bilər.  

 

Hamiləlik zamanı baş verən appendisitdə klassik gediş müşahidə 



edilmir. Ən təhlükəli dövr 3-cü trimestr hesab edilir və sağ qalça 

çuxurunda ağrı baş verdikdə hamilə qadın həkimə müraciət 

etməlidir.

 



 

Hamiləlik zamanı  uşaqlığın böyüməsi nəticəsində appendiksin 

yerdəyişməsi baş verir və buna görə də xəstəliyin klinikası atipik 

ola bilər, həmçinin appendisit sancısı doğuş sancısı kimi qəbul 

edilə bilər. Ürəkbulanma və qusma qarnın sağ  tərəfində 

gərginliklə bərabər müşahidə edilir. 

 

Ağrı  və  gərginlik hamilələrdə yüksək dərəcədə qeyd edilə bilər, 



amma əsas əlamət kimi sağ qalça çuxurunda olan ağrı götürülür.  

 



Appendisit hamiləlik zamanı təcili müdaxilə tələb edən ən geniş 

yayılmış qeyri-ginekoloji patologiyadır və bu hal hər 1000 

hamilənin 0,15-2,1-də baş verir. (C) 

 



 

Sadə appendisitlər zamanı ana ölümünün göstəricisi çox cüzi 

olur, lakin gestasiya dövründən və perforasiyanın olmasından 

asılı olaraq 4%-ə kimi yüksəlir. Uşaq ölümü isə yuxarıda 

göstərilən hallarda müvafiq olaraq 0-1.5% və 20-35% təşkil edir. 

(C)  

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 

23

Ədəbiyyat 

1.

 

Abou-Nukta F, Bakhos C, Arroyo K, Koo Y, Martin J, Reinhold 



R, et al. Effects of delaying appendectomy for acute appendicitis 

for 12 to 24 hours. Arch Surg 2006;141: 504-7. 

2.

 

Andersen BR, Kallehave FL, Andersen HK; Antibiotics versus 



placebo for prevention of postoperative infection after 

appendicectomy. Cochrane Database Syst Rev. 2005 Jul 

20;(3):CD001439.   

3.

 



Andersen BR, Kallehave FL, Andersen HK. Antibiotics versus 

placebo for prevention of postoperative infection after 

appendectomy. Cochrane Database Syst Rev 2005;(3):CD001439  

4.

 



Andersson REB, Lambe M. Incidence of appendicitis during 

pregnancy. Int J Epidemiol 2001;30: 1281-5.  

5.

 

Andersson R. Meta-analysis of the clinical and laboratory 



diagnosis of appendicitis. Br J Surg 2004;91: 28-37.  

6.

 



Benjamin IS, Patel AG; Managing acute appendicitis. BMJ. 2002 

Sep 7;325(7363):505-6.  

7.

 

Bennett J, Boddy A, Rhodes M. Choice of approach for 



appendicectomy: a meta-analysis of open versus laparoscopic 

appendicectomy. Surg Laparosc Endosc Percutan Tech. 2007 

Aug;17(4):245-55  

8.

 



Bickell NA, Aufses JAH, Rojas M, Bodian C. How time affects 

the risk of rupture in appendicitis. J Am Coll Surg 2006;202: 

401-6.  

9.

 



Blomqvist PG, Andersson RE, Granath F, Lambe MP, Ekbom 

AR. Mortality after appendectomy in Sweden, 1987-1996. Ann 

Surg 2001;233: 455-60.   

10.

 

Cuschieri SA, Steel RJ, Moossa AR. Essentiale Surgical practice. 



4th ed.  2002 

11.


 

Farahnak M, Talaei-Khoei M, Gorouhi F, Jalali A, Gorouhi F. 

The Alvarado score and antibiotics therapy as a corporate 

protocol versus conventional clinical management: randomized 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin

İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.



 

24

controlled pilot study of approach to acute appendicitis. Am J 



Emerg Med. 2007 Sep;25(7):850-2  

12.


 

Gerard MD, Lawrence WW. Current Surgical Diagnosis and 

Treatment. 12th ed., 2006 

13.

 

Guttman R, Goldman RD, Koren G. Appendicitis during 



pregnancy. Can Fam Physician 2004;50: 355-7.  

14.


 

Humes DJ, Simpson J; Acute appendicitis. BMJ. 2006 Sep 

9;333(7567):530-4.   

15.

 

Katkhouda N, Mason RJ, Towfigh S, Gevorgyan A, Essani R. 



Laparoscopic versus open appendectomy: a prospective 

randomized double-blind study. Ann Surg 2005;242: 439-48, 

discussion 448-50 

16.


 

Maingot's abdominal operations, 2006 

17.

 

Mui LM, Ng CS, Wong SK, Lam YH, Fung TM, Fok KL, Chung 



SS, Ng EK. Optimum duration of prophylactic antibiotics in acute 

non-perforated appendicitis. ANZ J Surg. 2005 Jun;75(6):425-8  

18.

 

Sauerland S, Lefering R, Neugebauer EA. Laparoscopic versus 



open surgery for suspected appendicitis. Cochrane Database Syst 

Rev 2004;(4):CD001546) 

19.

 

Schwartz's Principles of Surgery 8th ed., 2005 



20.

 

Zudema GD. Shackelford’s Surgery of Alimentary tract, 5th ed, 

2006 

 

Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin



İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.

Document Outline

  • Appendisit oblojka.jpg
  • 29 Acute Appendicitis A5.pdf

Yüklə 173,96 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə