1
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Respublika Elmi Pedoqoji Kitabxanası
XI-XX Əsr
Azərbaycan Pedoqoqları
Bakı-2015
4
XI- XX əsr
Azərbaycan pedaqoqları
Bəhmənyar ibn Mərzban(Əbülhəsən) –(933-1066 ) İbn
Sinanın şagirdi və davamçısı olmuşdur. Dini fəlsəfi əsərlərin
müəllifidir. Əsərlərində azad, kamil insan tərbiyəsi ideyasını
irəli sürmüşdür.
Əsərləri:
“Təhsil kitabı”-1971-ci ildə Tehranda fars dilində çap
edilib.
“Məntiqə dair zinət kitabı”
“Metafizika elminin mövzusuna dair traktat”-1851-ci
ildə Leypsiqdə ərəb və alman, 1911-ci ildə Qahirədə ərəb
dilində çap olunmuşdur.
“Gözəllik və səadət kitabı”
“Musiqi kitabı”
Qətran Təbrizi (Əbu Mənsur) - (1012-1088 ci il)
Həyat və yaradıcılığı: Gəncədə Şəddadilərin sarayında
şöhrət tapmışdır. “Ət- təfasir” adlı fars dilinin izahlı lüğətini
tərtib etmişdir.
Əsərləri:
“Qövsnamə”-( Atalar sözü, zərb məsəllər)
“Ət-təfasir”- (izahlı lüğət)
Xətib Təbrizi (Yəhya Əli oğlu) - (1030-1109).
Həyat və yaradıcılığı: Suriyada təhsil almışdır. 1067-ci ildə
Bağdadda Nizamiyyə universitetində müəllimlik etmişdir.
Bir çox elm sahəsinə dair elmi tədqiqatları ilə şöhrət
tapmışdır. Əsas fəaliyyət sahəsi ədəbiyyatşünaslıq olmuşdur.
5
Əbül- üla Gəncəvi (Mahmud Nizaməddin) - (1096-1159)
Həyat və yaradıcılığı: XII əsrdə yaşayıb yaratmışdır. 44
yaşında Şirvanşahlar sarayına gəlmişdir. Sarayda “məlik üş-
şüəra” adını qazanmışdır. Azərbaycan ədəbiyyatında ictimai-
fəlsəfi şerin ilk nümunələrini yaratmışdır.
Əsərləri: “Nizaminin müasirləri” kitabında, 1940-cı il.
Əcəmi Əbubəkr oğlu Naxçıvani (1120).
Həyat və yaradıcılığı: Orta əsr Azərbaycan memarlığının
görkəmli nümayəndəsi. Naxçıvan memarlıq məktəbinin
banisi. “Şeyxül-ül-mühəndisin” ləqəbinidaşımışdır.Əcəminin
yaradıcılığı Naxçıvanla bağlıdır.
Əsərləri:
İlk əsəri Yusif ibn Küseyir türbəsidir.-(1162-ci il) .
Mömünə xatun türbəsi.-(1186 –ci il)
Marağada Göy Günbəz.- (1196-cı il),
Gülüstan türbəsi və s.
Xaqani Şirvani (Əfzələddin İbrahim ibn əli Nəccar
Şirvani) - (
1126-1199).
Həyat və yaradıcılığı. Fars dilində yazmışdır. İlk təhsilini
həkim olan əmisindən almışdır. “Həqayiqi” təxəllüsü ilə
yazdığı şerlər ona şöhrət gətirmişdir. Ə.Gəncəvinin dəvəti ilə
saraya gəlmişdir. Xaqani təxəllüsü ilə şerlər yazmışdır.
Şerlərində bədxahlıq, haqsızlıq kimi mənfi xüsusiyyətləri
tənqid etmişdir. I Axstaqin əmri ilə həbs edilmişdir. Əsərləri
İranda, Hindistanda nəşr edilmişdir.
Əsərləri:
“Töhvət ül-İraqeyn”.-(1157-ci il)
“Həbsiyyə” (qəsidələr, mərsiyələr)
“Qəsideyi- şiniyyə”
“Mədain xərabələri”
6
Nizami Gəncəvi (İlyas Yusif oğlu) (1141- 1209 )
Həyat və yaradıcılığı – Sənətkar ailəsində anadan olmuş,
təhsilini Gəncə mədrəsələrində almışdır. Yaradıcılığına lirik
şerlərlə başlamışdır. Qəzəl və qəsidələr müəllifi kimi şöhrət
tapmışdır. Dünya ədəbiyyatı tarixinə məsnəvi formasında
“Xəmsə” ilə daxil olmuşdur. Nizamiyə görə insanın həyatını
istiqamətləndirən zəka biliklərlə zənginləşməlidir. N.Gəncə-
vinin pedaqoji fikirlərində mənəvi-əxlaqi tərbiyə məsələləri
mühüm yer tutur. “Xəmsə” əvəzsiz pedaqoji mənbədir.
“Xəmsə”də insanın zehni, mənəvi, əmək və fiziki tərbiyə
məsələləri öz dolğun əksini tapmışdır. M.S.Ordubadinin
“Qılınc və qələm” əsəri Nizamiyə həsr olunmuşdur.
M.Hüseynin “Nizami” pyesi, F.Əmirovun “Nizaminin
xatirəsinə” simfoniyası , “Nizami” baleti də N.Gəncəviyə həsr
olunmuşdur.
Əsərləri:
“Xəmsə”, “Sirlər xəzinəsi”- (1177-ci il).
“Xosrov və Şirin” - (1180-ci il).
“Leyli və Məcnun” - (1188-ci il)
“Yeddi gözəl” - (1197-ci il)
“İsgəndərnamə” - (1203- cü il)
Tusi Nəsrəddin Məhəmməd İbn Həsən -(1201-1274).
Həyat və yaradıcılığı: İlk təhsilini Tus şəhərində almışdır.
Marağa rəsədxanası onun rəhbərliyi ilə təsis edilmişdir.
Əsərləri:
“Zic Elxani” - riyazi cədvəl 1652-ci ildə Londonda çap
edilmişdir.
“Təhriri-Öqlidis”-
həndəsənin
inkişafına
təkan
vermişdir. 1594-cü ildə ərəb və latın dillərində nəşr
olunmuşdur.