Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti “magistratura məRKƏZİ”

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ

“MAGİSTRATURA MƏRKƏZİ”

Əlyazması hüququnda

Kazımov Namir Əlqan oğlu

“Pul vəsaitlərinin və onun ekvivalentlərinin uçotda və hesabatda əks etdirilməsi” mövzusunda
MAGİSTR DİSSERTASİYASI

İxtisasın şifri və adı: İİM – 060402 “Mühasibat uçotu və audit”
İxtisaslaşma: “İstehsal sferasında mühasibat uçotu”
Elmi rəhbər: dos. M.C.Hacıyeva
Proqram rəhbəri: prof. Ə.İ.Daşdəmirov
Kafedra müdiri: prof. S.M.Səbzəliyev

BAKI – 2017
MÜNDƏRICAT
İşin ümumi xarakteristikası..................................................................................3

I FƏSİL. PUL VƏSAİTLƏRİ VƏ ONLARIN EKVİVALENTLƏRİNİN UÇOTU....................................................................................................................6
1.1Pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinin müəssisənin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətində rolu və əhəmiyyəti.............................................................................10

1.2 Kassada olan milli və xarici valyutaların sənədləşdirilməsi qaydası və uçotu........................................................................................................................12

1.3.Yolda olan pul köçürmələrinin sənədləşdirilməsi qaydası və uçotu.16

1.4. Bank və başqa hesablaşma hesabında olan milli və xarici valyutaların sənədləşdirilməsi qaydası və uçotu.........................................................................18

1.5.Pul vəsaitləri ekvivalentlərinin uçotu……………………................…...……20

II Fəsil. Pul vəsaitlərinin fəaliyyəti haqqında hesabatın duzəliş olunması metodikası ( 5 No-li MMUS və 7 No-li MHSB əsaslıında)……....................….26
2.1. Pul vəsaitlərinin və onların ekvivalentlərinin
təyinatı və məzmunu…………………………………………………....................26

2.2.Hesabatın dolayı metodla duzəliş edilməsi qaydası……….................…….…30

2.3.Hesabatın müstəqim metodla duzəliş edilməsi qaydası………...................….35

2.4. Pul vəsaitləri axınlarının təqdim olunması metodikası………................…....39

III Fəsil. Pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinin uçotda və hesabatda əks etdirilməsinin təkmilləşdirilməsi………............................................……......…47

3.1. Kassada olan pul vəsaitlərinin uçotunun təkmilləşdirilməsi….................…..47

3.2.Bank hesablaşma və başqa hesablarda olan pul vəsaitlərinin
uçotunun təkmilləşdirilməsi………………………………………..............…....55
3.3. Pul vəsaitlərinin fəaliyyəti haqqında 5 No-li milli və 7 No-li beynəlxalq standartların oxşar və fərqli cəhətlərinin tədqiqi…...................................…….….62

Nəticə və təkliflər....................................................................................................67

Ədəbiyyat siyahısı...................................................................................................69

İŞIN ÜMUMI XARAKTERISTIKASI


Mövzunun aktuallığı. Məlumdur ki, mühasibat uçotu sisteminin tətbiq olunduğu mühitin praktiki tələbatlarını ödəmək üçün müntəzəm dəyişikliyə məruz olan və inkişaf edən bir sistemdir. Halbuki, iqtisadiyyatın qloballaşması zamani biznes münasibətləri də dünyəvi xarakter daşıyır. Bu səbəb əsasən də iri biznes əməliyyatlarını həyata keçirən maliyyə informasiyaları da qloballaşır. Ona əsasən də, bu informasiyaları özündə cəmləşdirən maliyyə hesabatları da dəyişikliyə məruz qalır və onların dünyavi səviyyəsində qəbul edilmiş standartlara harmonizasiyası zərurətə çevrilir. Pul vəsaitləri ekvivalentləri adətən investisiya və ya başqa niyyətlər üçün deyil, azzamanına maliyyə öhdəliklərini həyata keçirilmək üçün istifadə edilir. Həqiqilə vurğulamalıyam ki, investisiyalar pul vəsaitlərinin ekvivalenti formasında sadalanırləşdirilmək üçün hər hansı məbləğdə pul vəsaitlərinə asanlıqla yönəltmək qabiliyyətinə malik olmasıdır və dəyərin dəyişməsi səbəbindən vacib riskə məruz qalmtabelidır. Buna əsasən investisiyalar, pul vəsaitlərinin ekvivalenti formasında ancaq o vaxt tanınır ki, birinci tarixdən 3 ay və ya daha da az zamanlı ödəmə zamanına malik olsun. Məlum oldugu kimi, mühasibat (maliyyə) uçotu faydalananlar (meneceri, investoru, kreditorı, istehlakçıları, hökumət orqanları və s.) maliyyə hesabatlarından vacib olan məlumatlar toplayir və bu məlumatlara adətən qaydalar qəbul edilirdilər. Mühasibat uçotu sisteminin və hesabat formalarından qəbul edilmiş tamamilə prinsiplərə və standartlar yığımına istinad etməsi faydalananlara uyğun, etibarlı, müqayisə edilən informasiyalar əsaslıında düzgün qərar qəbul etməklərinə şərait yaradır. Ona əsasən də, magistr üçün “Pul vəsaitlərinin və onun ekvivalentinin uçotda və hesabatda əks etdirilməsi” mövzusunun seçilməsi onun aktuallığını təşkil edir.

Problemin öyrənilmə vəziyyəti. Pul ekvivalentlərinin tamamilə prinsipləri və metodları və bu səmtdə problemlərin tədqiqedilməsi iqtisadi inkişafda bazar münasibətlərinin yaradılması problemlərinin tərkib parcası sayılmaqla bir çox iqtisadçı alimlərin işlərində öz əksini tapmışdır. Bunlara Azərbaycanın iqtisadçı alimlərin sayilan Səbzəliyev S.M., Abbasov Q.Ə., A.K., Əliyev H.H., Hacıyeva M.C., Rzayev Q.R., Sadıqov Ə.A., Salahov Ə.S., Səmədzadə Z.Ə., və başqalarınında işlərini buna misal göstərmək olar.

Tədqiqatın məqsəd və vəzifələri. Müəssisədə bir neçə hesablaşma əməliyyatlardan tabeli olduğu ünsürlır vardır. Bunların sırasında pul üzrə hesablaşmaları, kreditlərin həyata keçirilməkni həqiqilə qeyd etmək lazımdır.

Tədqiqatın nəzəri və metodoloji sübutları. Bu magistr işinin nəzəri və metodoloji səbəbdən iqtisad elminin tərkib parcası olan mühasibat uçotunun nəzəri sübutları, bir çox məşhur iqtisadçı alimlərin tamamiləlikdə mühasibat uçotu və hesabatına məxsus nəzəri, metodoloji və praktik işləri, məqalələri, Azərbaycan dövlətində ali və qanunauyğun hakimiyyət orqanlarında normativ və metodoloji materialların, hökumət qərarlarının və normativ sənədlərinənin əsasında qurulmuşdur.

Tədqiqatın informasiya bazası. Magistr işinin yerinə yetirilməsi zamanı Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyində olan məlumatlardan, Maliyyə Hesabatın Beynəlxalq Standartlarının, onların əsaslıında duzəliş edilmiş Milli Mühasibat Uçot Standartı, və başqa metodiki xarakterli mənşəyrindən istifadə olunmuşdur.

Tədqiqatın elmi yeniliyi. Magistr işinin elmi yeniliyindən danışarkən qeyd etməliyəm ki, magistrın elmi yeniliyi aşağıdakılardan ibarətdir: 1. Pul ekvivalentləri sistemində bilinən çatışmazlıqların hər hansısı olunması və həqiqi bir diqqətlə tədqiqedilməsi; 2. Pul vəsaitlərin və hesabatının təkmilləşdirilmə istiqamətlərinin və bu səmtdə çağırışlərin hər hansı olunması; 3. Müəssisədə və təşkilatlarda kompyuterin vasitəci ilə mühasibatın tətbiqi məsələsinin tədqiqedilməsi.

Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti. Tədqiqat səbəbindən mövcud pul vəsaitləri sistemində olan çatışmazlığın araşdırılması və mühasibat uçotunun və hesabatının sisteminli təkmilləşdirilməsi istiqamətində çağırışlər irəli sürülmüşdür. Bu çağırışlərin qiymətləndirilməsi mühasibat uçotunun mövcud sistemi daha da ətraflı qiymətləndirməyə şərait yarada bilər. Pulun və onun məxsus oldugu sənədlərinən qəbul edilməsi, qorunması üçün müəssisələrdə hər vəsaitəylə təmin olunmuş bina olmalıdır. Bu binada əlavə kənar adamların daxil olması tamamilə qadağandır. Pul və müəssisəyə məxsus olmuş kağızlar seyfdə gizlin bir formada saxlanmalıdır. Tamamilə sənədlər və pullar əhəmiyyətli məsuliyyət və diqqət əsaslıında qorunması üçün bunlara kassir təyin edilməlidir. İdarə rəhbəri ən vacib və əhəmiyyətli vəzifəsi kassir işə götürüldükdən sonra onu işə büsbütünbir halda tanış etmək, işin hər bir detalınl izah etməli, başa salmaq və lazımlı sənədlərə qol çəkdirməlidir. Bunlardan başqa həqiqi qeyd etməliyəm ki , o tamamilə işlərə əhəmiyyətli dərəcədə məsuliyyət daşıyır. İşlərə büsbütünolaraq fərdi halda yanaşmalıdır, həm də kassir işçiləri qanunları adətən orada olan ümumi qiymətlilərin büsbütünəhəmiyyətli bir cavabdehliklə qorunması, toxunulmazlıq, saxlanılması büsbütünbir formada təmin etməlidir . Bundan başqa bilməlidi ki, gördüyü işdə hər hansı bir məsuliyyətsizliklər göstərdiyi zaman müəssisəyə vurduğu balaca bir ziyan üçün ciddi formada məsuliyyət daşımasıdır. Müəəsisəyə məxsus olan kassasına bəzi yollarla müəyyən məbləğdə pul daxil ediləa bilər. Bunlara misal olaraq işçilər tərəfindən borcun ödənilməsi, bir neçə şəxslərdən təhtəlhesabları köməyi ilə gələn pul və s. Halda gələn pullar daxildir .

Dissertasiya işinin quruluşu və həcmi. Dissertasiya işi işin tamamilə xarakteristikası, 3 fəsil hissədən , nəticədən və ədəbiyyat siyahısından ibarətdir. İşin əsaslı mətni 70 kompyuter səhifəsi formasinda yazılmışdır. İşdə mətnin daxilində 39 cədvəl verilmiş və 33 ədəbiyyat mənbəyindən istifadə edilmişdir.

I FƏSİL. PUL VƏSAİTLƏRİ VƏ ONLARIN EKVİVALENTLƏRİNİN UÇOTU


1.1Pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinin müəssisənin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətində rolu və əhəmiyyəti
Qeyd etmək vacibdir ki, pul vəsaitləri bank köməyi ilə saxlanan və hər hansı tələblərə adətən verilən pul vəsaitləridir. Pulla bağlı olan əməliyyatların yoxlaması hökmən halda aparılır. Pulun fəaliyyəti ekvivalentlərinin daxil və xaric olmasıdır. Müəssisənin əsaslı gəlir gətirən başqa fəaliyyəti əməliyyat fəaliyyətidir. İnvestisiya kreditlərinın və pul vəsaitləri ekvivalentlərinə məxsus olmayan xaric edilməsidir. Pulun saxlanması prosesi və hesablaşmaların getməsi banklarda hökmən bir halda bank hesabı açılmalıdır. Bundan başqa da hesablaşma hesabı açıla bilər. Hesablaşmalarda bank köməyi ilə əməliyyatlar çox əsaslı sayılır. Hesablaşmaların bu forması ona üçün əsaslı sayılır ki, bir neçə satqı kimi əməliyyatında, həmçinin də də təsərrüfat sistemi ilə bağlı olan əməliyyatlarda bu hesablaşma formalarından çox əsaslılı bir surətdə istifadə edilir. Respublika əhatəsində mövcud olan qaydalara əsasən mülkiyyətin növlərindən tabeli olmayaraq istər birgə olsun , istər xüsusi , istər kollektivi , istər səhmdar , istər kooperativlə , istərsə də məxsus olan pul vəsaitləri bank müəssisələrinin koməkliyi ilə saxlanılmalıdır.

Kassalar köməyi ilə nağd pulu saxlamaq mümkündür . Müəssisələrdə tamamilə prosesslər bir-birindən sıx bir halda bağlıdır, əsasda hesablaşma əməliyyatlarından tutmuş, həmçinin də pul əsasında aparılan əməliyyatlar və kredit prosesslərinə qədər.

Pulun və hesablaşma sənədlərinənin hər hansı hüququna malik olmuş iki şəxs imzalamalıdır. Əsas olaraq birinci imza rəhbərə, müəssisənin tamam işlərini təşkil edən şəxs, ikinci imza isə mühasibat işini təşkil edən şəxsə məxsus olmalidir.

Pulun vəsaitlərin birinci sənədlərinə hüquqi və ya fiziki şəxlərə verilir. Əməliyyatlarda iştirak olanları qeydiyyat almaq üçün bu vəzifəni rəsmişlədirən şəxs işləri sırasına daxildir.

Sxem 1. Pul vəsaitlərinin kassada saxlanması

Ilk sənədlərdə olan düzəlişlərə tamamilə hec bir halda yol verilmir. Kassa və banka məxsus olan sənədlərinən heç birində təzədən düzəlişə icazə verilmir.

Sənədlər hökmən halda dəqiqliklə və qeyd olunan vaxta qədər saxlanılmalıdır. Sənədlərinən qorunub saxlanmasina və arxivə göndərilməsinə baş mühasib nəzarət edir ki, birinci hesab edilən uçot hesabatlarına nəzarəti prosesi Maliyyə Nazirliyinin büsbütün öhdəliyindədir. http://documents.tips/documents/rar557210b0497959fc0b8d8e1f.html

Bazar iqtisadiyyatı zamanı müəssisələr valyutadan istifadə edilirdilər. Buna görə də bank köməyi ilə valyuta hesabı açırlar.

Bununla yanaşı əgər müəssisə valyuta hesabı istədiyi bank köməyi ilə açmaq istəyirsə hökmən halda ərizə yazmalıdır və bunlarada da baş mühasibin imzası olmalıdır. Hesablar açilan əməliyyatlar bir neçə məsrəflər nəzərə alınır.




Diaqram. Rəsmi valyuta ehtiyatları
Valyuta hesablarındakı valyutaların bank göstəricisinə uyğun edilərək qiymətləndirilməsi zamanı yüksələn göstəricinin fərqi eyni valyuta hesabları ilə bir neçə hesablaşma prosseslərində qeyd edilir. Bank prossesi, hesablaşma həyata keçirilən valyuta əməliyyatı, xarici valyuta vasitəsi ilə ölkə daxilində malların dəyəri, qeyri-aktivlərin, kağızların və əmlaka məxsus olan bir neçə növlər, Mərkəzi Bankın gündəmdə olan göstəriciləri vasitəsi ilə uçotda hökmən halda göstərilir. Banklar tamamilə hesabların, qiymətli kağızların və s. kimi hesabatlar valyutanın bu kimi klassifikasiyası mövcuddur:

Birinci tipə – müəyyən bir ölkədənin kursunun sakitləşdirilməsi və dəqiqləşdirilməsi. Bunlara da daxili qiymətləri başqa dünya qiymətlərinə nisbətdə artırır, həmşini sabit valyutadan imtina olunur.

İkinci tipə – Çoxlu dövlətin borcunun toplanması ilə bağlıdır. Bunlarada kapitalın “qaçışı” olur.

Üçüncü tipə – özəl bölmələrlə əlaqədardır.

Dördüncü tipə- borcun çox toplanması ilə bağlıdır.

Axırda borcu verə bilməmək inflyasiya və devalvasiyaya gətirib çatdıra bilər. Böhran məfhumun bir traktovkası yoxdur və kreditə uyğun edilərək öz xarici borcunu verə bilmir , çünki bu qabiliyyəti özündə cəmləndirə bilmir. Daxili investisiyalaşdırma birbaşa olaraq xarici borclanma ilə birbaşa halda bağlıdir.Dövlətin maliyyələşməsi , keçirilən bir neçə islahatlar , borc öhdəlikləri bu ərəfədə meydana çıxan ən əhəmiyyətli problemlərdir ki, bu problemlərin həlli çox əhəmiyyətli məsuliyyət tələb edir və vaxt itgisinə gətirib çatdıra bilər. R. Xasbulatov qeyd edir ki,böhranının kəskinləşməsinin əsaslı amillərinə aşağıdakıları nümunə göstərmək mümkündür.

1. Borcu ölkənin siyasət seçiminin düz olmaması

2. Bazar siyasətində faiz dərəcəsinin xeyıli azalması

3. Bazar riskinin çox zaman Bunlaraxdığı səhvləri

Fond böhranı –qiymətli kağızlarda düşmə ilə yaşanan və yaradılan bir böhran hesab edilir. Dünyada ən çox tanınan bir böhran 1929-1933-cü illərdə yaşanmışdır. Liberallaşma ilə böhran arasında arasıkəsilməz bir əlaqə vardır. Liberallaşmanın mövcud olmuş dövlətlərdə bir neçə kanallar var. Bu kanallar köməyi ilə banklarda həqiqi neqativ hallar yaranır. Bunlara da kreditlərin faiz dərəcəsi müəyyən olmalıdır. Buna da əsas liberallaşma icazə verir. Ədəbiyyatlarda böhran anlayışı mövcud deyil. Valyuta və maliyyə böhranları bir-birilə sıx şəkildə əlaəlidir. Qarşılıqlı əvəz edilən anlayışlardır. Böhranın baş verməsi valyuta bazarındakı vəziyyəti də ağırlaşdırır .Bu gərginlik özünün devalvasiya və revalvasiyada özünü göstərir.Maliyyə münasibətləri bir çox hallarda , qarşıdurmanı daha da da kəskinləşdirir.BPF-nin verdiyi tərifə əsasən bu böhran faizlərin və qiymətlərin hədsiz dərəcədə qalmasına səbəb olur. Real mübadilə bu böhranı hər hansıləşdirən ən əsaslı böhrandır. Bu böhran bəzən “ikiqat böhran” adlanır.(twin crises) . Böhranların indikatorlarının qarşılıqlı əlaqəsi Bunlarada həqiqi halda əks olunmməxsusır. Valyutanın devalvasiyası bir çox hallarda çaxnaşmanı yaradır.Böhranın bir növü də borc böhranıdır.Alimlər qeyd edir ki,bpöhranın təbiətini geniş .halda araşdırmaq lazımdır. Borc böhranı kreditorıın qabağında öz məsuliyyətini və vəzifələrini lazımi halda yerinə yetirmir. Borc böhranı,bank böhranı ilə çox oxşardır. Fərqləri isə münasibətlərin subyektidir. Bunlarada bank institutlarını yoxlasaq, əsasən ki bunun dövlətlə əlaqəsi tamamilə yoxdur. Bank böhranı kredit böhranı deməkdir, bunun problemlərini öyrənir . Borc böhranı debitorun sabit olmamağını işarə edir.

1.2 Kassada olan milli və xarici valyutaların sənədləşdirilməsi qaydası və uçotu

Qeyd etməliyəm ki, tamamilə müəssisələrdə nəğd pulun qorunması və bu pul ilə bir neçə hesablaşmaları həyata keçirmək üçün kassa yaradılır. Ölkəmizdə kassa əməliyyatlarının həyata keçirilmək Mərkəzi Bankın 1993-cü ildə qəbul edilmiş “ Təsərrüfat sahəsində kassa prossesslərinə nəzarət” ə dair qanunla tənzim olunur.

Cədvəl 3.

Əməliyyatların məzmunu

Əməliyyatların məzmunu	Debet	Kredit	Məbləğ
Qeyri-rezident şəxsdən valyuta hesabına pul daxil olub (satılmış malın dəyəri -122100 ABŞ dolları x kurs 0,8000 manat).	225	171	12000
Valyuta hesabından xarici valyutada olan pul konvertasiya olunub və hesablaşma hesabına keçirilib.	223	225	12000
Bankdakı besaö!aşmahesabına bankdan alınmış kredit daxıl olub.	223	501	10000
Bankdakı hesablaşma hesabından çıxarılan nağd pul kassaya daxil olub	221	223	3000
Bankdakı hesablaşma hesabından mal satanlara pul köçürülüb {alınmış materialların dəyəri).	531	223	6000
Bankdakı hesablaşma hesabından bank xidməti haqqı silinib.	531	223	25
Kassadan təhtəlhasab şəxsə pul verilib.	244	221	2210
Kassadan işçilərə əmək haqqı verilib.	533	221	2100
Təbtəfhesab şəxs müəssisənin maisatanlara olan borcunu ödəyib	531	244	6221

Eyni sözlərin sayı : 18http://documents.tips/documents/rar557210b0497959fc0b8d8e1f.html

Vurğulamaq lazımdır ki, kassalarda olan nəğd pul və bu pullardan istifadə qaydalarına bank müəssisələri tərəfindən duzəliş olunur. Lazım gəldikdə məbləğin kəmiyyəti ilə bağlı olan qaydalar təzədən gözdən keçirilərək təzələmək də bilər.

Pulun və ona məxsus olan sənədlərinən qəbul olunması, qorunması üçün müəssisədə hər vəsaitlə təmin edilmiş bina olmalıdır.Bu binaya əlavə kənar adamların daxil olması tamamilə qadağandır. Pul və müəssisəyə məxsus olan kağızlar seyfdə gizlin bir halda saxlanmalıdır . Bu sənədlərinən və pulların bunlara da əhəmiyyətli bir cavabdehliklə və diqqətlə qorunması üçün bunlara kassir təyin olunmalıdır. İdarə rəhbərinin ən əsaslı və əhəmiyyətli vəzifəsi kassiri işə qəbul etdikdən sonra onu işlə büsbütün bir halda tanış etməli, işin hər bir xirda elementini izah etməli, başa salmalı və eyni zamanda lazımi sənədlərə qol çəkdirməlidir. Bunlarda başqa yanaşı xüsusilə qeyd etməlidier ki , o bu işlərə əhəmiyyətli məsuliyyət daşıyır. İşlərə büsbütün fərdi halda yanaşmalıdır. Kassir işçilərə həmçinin də qanunlara adətən orada olan tamamilə qiymətlilərin büsbütün əhəmiyyətli bir cavabdehliklə qorunması, toxunulmazlığını, saxlanılmasını büsbütünbir halda təmin etməlidir . Bununla yanaşı bilməlidir ki, işində hər hansı bir məsuliyyətsizlik göstərdiyi halda, müəssisıəyə vurduğu kiçik bir zərər üçün ciddi halda məsuliyyət daşımaqdadır.Müəəsisəyə məxsus olan kassaya bir neçə yollarla hər hansı məbləğdə pul daxil ola bilər . Bunların sırasında işçilərin borcunun ödənilməsi, bir neçə şəxslərin təhtəlhesablarından gələn pul və s. formada gələn pullar daxildir . Kassaya pulun gəlməsi orderin yaradılması və müdiriyyətin, kassada oturan şəxsion , mühasibin imzası ilə qeydiyyata alınır.
Qeyd etməliyəm ki, kassaya məxsus olan order müdiriyyətin və mühasib tərəfindən hökmən bir halda imza olunmalıdır. Kassadakı ordere isə pulu alan şəxs qol çəkməlidir. İşçilərə müəyyən bir bir sosial təminatın ödənilməsi üçün və ya pensiyanın verilməsi üçün , həmçinin də müxtəlif ödənişlərin ödənilməsi üçün 3 gün vaxt verilir. Kassaya daxil edilən dənədlər hesabata artırılmadan əvvəl mədaxil və məxaric summa kassa kitabçasında qeydiyyatdan keçirilməlidir

Müəssisədə kassa kitabı ancaq bir dənə olmalıdır. Kitabdan istifadəyə başlanan kimi onda hökmən nömrələnmə aparılmalıdır, şunurlanmalı və möhürlə möhürlənməlidir.

Korrekturada müəyyən bir düzəliş gedsə, onlara müdiriyyət tərəfindən təsdiq olunmalıdır.Kassa kitabının ikincisi kəsiləndir.

Kassir günün sonunda həyata keçirdiyi tamamilə hesablar haqqında hesabat verməli və yerdə olan qalığı çıxarmalıdır. Mühasibata təqdim olunan kassada sənədlərinən birinci yoxlanılması hökmən halda həyata keçirilməlidir, bundan sonra isə lazımi mühasibatlıq yazılışları duzəliş olunmalıdır.Kassada olan pulun qalığını hesablamaq üçün həqiqilə 221 saylı«Kassa» araşdırılmışdır.

«Kassa» hesabının birinci qalığı ayın əvvəlinə, sonuncu qalığı isə ayın sonunda göstərilir.Ayın sonunda inventarlaşma hökmən halda, dəqiqliklə aparılır.Kassadakı inventarlaşma əksik olduğda eyni summa kassirin maaşından tutulur və rəsmiyyətə salınır.Artıq məbləğ yarandıqda isə ( bu cür hallara da tez –tez rasty gəlinir) « Mənfəət və zərər» ə rast gəlinir. Zərərə silinən borc məbləği heç də itməsi demək deyildir. Bu borclunun əmlak halı dəyişəndən sonra beş il zamanına hökmən halda balansarxası hesabda əks olunur.