Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti FƏnn sillabusu
Yüklə 83,73 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 1
BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ FƏNN SİLLABUSU Təsdiq edirəm k.e.d., prof. S.R.Hacıyeva (kafedra müdiri) İmza: _______________________________ Tarix: “_____” __________________20____ -ci il
Ekoloji kimya
Fakültə: Ekologiya və torpaqşünaslıq
I. Fənn haqqında məlumat Fənnin adı: Ekoloji kimya
Tədris yükü (saat) cəmi: mühazirə_______seminar 60 praktik (laboratoriya)______ Tədris ili 2015/2016 Semestr II Bölmə
a/b
Kredit sayı (hər 30 saata
1 kredit)
3
(Soyadı, adı, atasının adı, elmi adı və dərəcəsi) Məsləhət günləri və saatları: ______________________________________________________ E-mail ünvanı:
Vusala_chem@mail.ru
İş telefonu:___________________––_________________________________________________ III. Tələb olunan dərsliklər və dərs vəsaitləri: Əsas: 1. Астафьева Л.С. Экологическая химия. М., 2006, 224 с.
2. Ложниченко О.В., Волкова И.В., Зайцев В.Ф. Экологическая химия.М., 2008, 272 с. 3. Чибисова Н.В., Долгань Е.К. Экологическая химия: Калининград, 1998. 113 с. Əlavə: 1. Егоров В.В. Экологическая химия. «Лань», 2009. 192 с.
2. Воронова Г.А., Юрмазова Т.А. Химические элементы в биосфере: Томск: 2010. 94 с.
2
Fənnin təsviri və məqsədi: (Fənn haqqında qısa məlumat, onunla şərtləşən fənlər (bilavasitə bağlı olan/uyğun gələn), fənnin tədrisinin məqsədləri. Bu fənni öyrənməklə tələbələrin nəyi biləcəkləri, nəyə nail olacaqları və hansı vərdişlərə yiyələnəcəkləri qeyd edilir) Kursun qısa təsviri: Ekoloji kimya insan fəaliyyəti də (təsərrüfat, sənaye, hərbi və s.) daxil olmaqla ətraf mühitdə baş verən kimyəvi prosesləri tədqiqini, birbaşa və dolayı yolla insanlara təsir edən və geosferdə (atmosfer, hidrosfer və litosfer) baş verən kimyəvi proseslər öyrənir. Ekoloji kimya fənni ümumi və qeyri-üzvi kimya, üzvi kimya, neft kimyası və s. fənləri ilə sıx əlaqədardır.
çirkləndirici maddələrin ətraf mühitə təsirini qiymətləndirmək və ətraf mühit faktorlarının təsirindən onların özünü aparmasını, yayılmasını və digər maddələrə çevrilməsini proqnozlaşdırmaq, çirkləndirici maddələrin canlı orqanizmlərə təsirinin nəticələrini müəyyən etmək və sənaye məhsulları misalında kimyəvi maddələrin ekoloji qiymətləndirilməsini müəyyən etməkdir.
V. Fənnin təqvim planı: Həftələr Mövzunun adı və qısa icmalı Mühazirə Məşğələ Saat Tarix
Mövzu №1. Ekoloji kimyanın predmeti və əsas analyışları. Qısa icmalı: “Ətraf mühit kimyası”, “Ekoloji kimya” və “Kimyəvi ekologiya” fənlərinin müqayisəli izahı, ekoloji kimyanın predmeti, məqsədi vəzifələri, ekoloji kimyada maddələrin analizində istifadə olunan bir sıra metodlar, kimyəvi ekoloji faktorlar haqqında məlumat verilir. Laboratoriya işi 1 Laboratoriya ilə tanişliq. İçməli və ya texniki suda Fe-in fotometrik metodla təyini
Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Астафьева Л.С. Экологическая химия. М., 2006, c. 5-12 2. Чибисова Н.В., Долгань Е.К. Экологическая химия: Калининград, 1998. C. 4-12 Laboratoriya 2
Mövzu № 2. Kimyəvi çirkləndirici maddələr, onların mənbələri və biosferdə yayılması Qısa icmalı: “Çirklənmə” anlayışı, ekosfer, təbii və antropogen çirklənmə mənbələri, çirkləndirici maddənin təbiətinə (fiziki, kimyəvi və bioloji), aqreqat halına (bərk, maye və qaz), davamlılığına (parçalanan və parçalanmayan), təbii mühitdə yayılmasına (atmosfer, hidrosfer, litosfer), insan orqanizmininə daxil olma üsullarına görə (qida, dəri, nəfəsalma), ekosistemə təsir xarakterinə görə təsnifatı, pollütantlar, lokal, Laboratoriya 2
3
regional və qlobal çirklənmələr haqqında məlumat verilir. Laboratoriya işi Laboratoriya ilə tanişliq. İçməli və ya texniki suda Fe-in fotometrik metodla təyini. (işin davamı) Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Чибисова Н.В., Долгань Е.К. Экологическая химия: Калининград, 1998. C. 18-25
Mövzu № 3. Canlı orqanizmlərə təsir xarakterinə görə maddələrin təsnifatı Qısa icmalı: Xemosfer, biosidlər, ksenobiotiklər, ekzogen maddələr, ekotoksikantlar, superekotoksikantlar, radioaktiv maddələr. Xemosfera maddələrinin təsnifatı (I qrup, II qrup, III qrup, IV qrup), canlı orqanizmlərə təsirindən asılı olaraq maddələrin tipi (lazımlı maddələr, stimulyatorlar, terapevtik agentlər, inert maddələr, toksiki maddələr), toksiklik və kanserogenlik, molyar toksiklik, toksikantların əlverişliliyinə, mənimsənilməsinə və orqanizmə təsirinə müxtəlif amillər təsiri və kanserogenez haqqında məlumat verilir. Laboratoriya işi 2 Unun və südün turşuluğunun təyini Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Чибисова Н.В., Долгань Е.К. Экологическая химия: Калининград, 1998. C. 30-46
Laboratoriya 2 Mövzu № 4. İnsan orqanizminə təsir dərəcəsinə görə zərərli maddələrin təhlükəlilik sinfi Qısa icmalı: İçməli-təsərrüfat və məişətdə istifadə olunan su hövzələrini çirkəndirən üzvi və qeyri-üzvi maddələrin təsnifatı (çox təhlükəli maddələr, yüksək təhlükəli maddələr, təhlükəli maddələr, az təhlükəli maddələr, zərərli maddələr birlikdə təsirinin xarakteri (sinergizm, additivlik, antaqonizm), çirkləndirici maddələrin canlı orqanizmlərə təsirinin növləri (sitotoksiki, teratogen və genetik), mutagen və kanserogen xassəli maddələr, kəskin və xroniki (uzunmüddətli) zəhərlənmələr, metabolizm və detoksikasiya haqqında məlumat verilir. Laboratoriya 2
4
Laboratoriya işi 3 Müxtəlif nümunələrdə titrləmə metodu ilə suyun codluğunun təyini
Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Чибисова Н.В., Долгань Е.К. Экологическая химия: Калининград, 1998. C. 53-72
Mövzu № 5. Biosfer komponentlərində kimyəvi çirkləndirici maddələrin yol verilən qatılıq həddi Qısa icmalı: Hədd səviyyəsi, ətraf mühitin keyfiyyətinin normallaşdırılması prinsipləri, ətraf mühitin keyfiyyətini müəyyən edən ekoloji normativlərə əməl olunmasının üstünlükləri, yol verilən qatılıq həddi (YVQH), zərərli maddələrin atmosferə yol verilən tullantı həddi (YVTH) və su hövzələrinə yol verilən axıntı həddi (YVAH), YVQH i.z.
,YVQH m.b.
,
YVQH o.s. ,YVQH
s , YVQH
b.s , suyun inteqral göstəriciləri (oksigenin bioloji sərfi, oksigenin kimyəvi sərfi) və təqribi yol verilən qatılıq (TYQ) haqqında məlumat verilir. Laboratoriya işi 4 Müxtəlif nümunalərdə radioaktivliyin təyini Воронова Г.А., Юрмазова Т.А. Химические элементы в биосфере: Томск: 2010. 20-27 Laboratoriya
Mövzu № 6. Canlı orqanizmlərin kimyəvi tərkibi
Qısa icmalı: Biogen elementlər (makroelementlər, mikroelementlər), ultramikroelementlər, orqanogenlər “həyat metalları”, V.V.Kovalovski təsnifatı (həyat üçün vacib olan (əvəzolunmayan) elementlər, daimi qarışıq elementlər, qarışıq elementlər), biogen elementlər, ikinci dərəcəli elementlər, Makro- və mikroelementlərin fərqləndirildiyi başlıca kriteriyalar, endemik xəstəliklər haqqında məlumat verilir. Laboratoriya işi 5 Xromatoqrafik analiz metodları Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Чибисова Н.В., Долгань Е.К. Экологическая химия: Калининград, Laboratoriya
5
1998. C. 28-37 2. Воронова Г.А., Юрмазова Т.А. Химические элементы в биосфере: Томск: 2010. 8-19
Mövzu № 7. Canlı orqanizmlərin əsas kimyəvi birləşmələri
Qısa icmalı: İnsan orqanizmi molekulyar səviyyədə, suyun orqanizmdə rolu, hüceyrədaxili və hüceyrəxarici, suyun iştirakında baş verən proseslər, üzvi maddələr (zülallar, nuklein turşuları, yağlar, lipidlər, karbohidratlar), biopolimerlərin parçalanma məhsulları (karbohidrogenlər, spirtlər, aldehidlər, efirlər, aminlər və s.), plastik və energetik maddələr qeyri-üzvi maddələr, toksiki təsirin təbiəti, orta öldürücü doza (LD 50 ) və orta öldürücü qatılıq (LQ 50 ) haqqında məlumat verilir. Laboratoriya işi 6 Torpaqda neft məhsullarının xromatoqrafik analiz metodu ilə təyini Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Астафьева Л.С. Экологическая химия. М., 2006, c. 12-18 Laboratoriya 2
Mövzu № 8. Təbii mühitdə kimyəvi elementlərin miqrasiyası və onların insan orqanizminə daxil olması Qısa icmalı: Kimyəvi elementlərin biokimyəvi miqrasiya tsikli, produsentlər, konsumentlər, redusentlər, antropogen çirklənmənin miqrasiyası, çirkləndiricilərin su mühitində miqrasiyasının daxili və xarici faktorları, təbii suların kimyəvi tərkibi (I qrup, II qrup, III qrup, IV qrup, V qrup maddələr), təbii suların turşuluğu, təbii suların temperaturu, çirklənmənin miqrasiya sxemi haqqında məlumat verilir. Laboratoriya işi 7 Kolbasa məhsullarında fenolun fotometrik metodla təyini Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Астафьева Л.С. Экологическая химия. М., 2006, c. 18-30 Laboratoriya 2
Mövzu № 9. s-Elementlərinin və onların qeyri-üzvi birləşmələrinin biokimyəvi rolu və toksiki xassələri Qısa icmalı: Elementüzvi birləşmələr, bioqeyri-üzvi birləşmələr, metalların üzvi Laboratoriya 2
6
liqandlarla kompleksləridir. misal olaraq canlı orqanizmlərdə madələr mübadiləsi reaksiyasını sürətləndirən metalfermentləri göstərmək olar. IA yarımqrup elementlərinin (Li, Na, K, Rb, Cs və Fr qələvi metallar) bioloji rolu və toksiki xassələri, IIA yarımqrup elementləri (Be, Mg, Ca, Sr, Ba və Ra qələvi-torpaq elementləri) bioloji rolu və toksiki xassələri haqqında məlumat verilir. Laboratoriya işi Kolbasa məhsullarında fenolun fotometrik metodla təyini (işin davamı) Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Астафьева Л.С. Экологическая химия. М., 2006, c. 32-38 Mövzu № 10. p-Elementlərinin və onların birləşmələrinin biokimyəvi rolu və toksiki xassələri Qısa icmalı: p-elementlərinin Dövri sistemdə mövqeyi, IIIA yarımqrup elementlərinin (B, Al, Ga, In və Tl) bioloji rolu və toksiki xasssələri, IVA yarımqrup elementlərinin (C, Si, Ge, Sn və Pb) bioloji rolu və toksiki xasssələri, tetraetilqurğuşun, VA yarımqrup elementlərinin (N, P, As, Sb, Bi) bioloji rolu və toksiki xasssələri, VIA yarımqrup elementlərinin (O, S, Se, Te, Po) bioloji rolu və toksiki xasssələri, VIIA yarımqrup elementlərinin (F, Cl, Br, I, At) bioloji rolu və toksiki xasssələri haqqında məlumat verilir. Laboratoriya işi 8 Torpaqdan çixarilmış tullantı suyunun pH- nın təyini Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Астафьева Л.С. Экологическая химия. М., 2006, c. 38-58 Laboratoriya 2 Mövzu № 11. d-Elementlərinin və onların birləşmələrinin biokimyəvi rolu və toksiki xassələri Qısa icmalı: d-elementlərinin Dövri sistemdə mövqeyi, keçid elementləri,IB yarımqrup elementlərinin (Cu, Ag və Au) bioloji rolu və toksiki xassələri, IIB yarımqrup elementlərinin (Zn, Cd və Hg) bioloji rolu və toksiki xassələri, IIIB və IVB, Laboratoriya 2 7
VB, VIB, VIIB, VIIIB yarımqrup elementlərinin bioloji rolu və toksiki xassələri haqqında məlumat verilir. Laboratoriya işi Torpaqdan çixarilmış tullantı suyunun pH- nın təyini (işin davamı)
Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Астафьева Л.С. Экологическая химия. М., 2006, c. 58-77
Mövzu № 12. Üzvi birləşmələrin toksiki xassələri Qısa icmalı: Üzvi birləşmələr – karbohidrogenlər və onların müxtəlif funksional törəmələri kimi, ekzogen (yad mənşəli) kimyəvi maddələrin bioloji təsir xarakterinə görə təsnifatı, mənşəyinə görə üzvi birləşmələrin qrupları, alkaloidlər, üzvi birləşmələrin toksiki xassələrinin onların tərkibindən və quruluşundan asılılığı, homoloji sırada toksikliyin dəyişməsi, Ricardson qaydası, karbon zəncirinin tipinin toksikliyə təsiri haqqında məlumat verilir. Laboratoriya işi 9 Torpaqda neftin təyini.
Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Астафьева Л.С. Экологическая химия. М., 2006, c. 86-95 Laboratoriya 2
Mövzu № 13. Karbohidrogenlər Qısa icmalı: Karbohidrogenlər (alifatik və tsiklik birləşmələr), tsiklik karbohidrogenlər alitsiklik (tsikloalkanlar, tsikloalkenlər) və aromatik karbohidrogenlər (arenlər), karbohidrogenlərin tətbiq sahələri (daxili yanma mhərriklərində, raket mühərriklərində və qazanxanalarda yanacaq, müxtəlif yağlar, sürtkü yağları və həlledicilər, kauçukların və digər polimer materialların və karbohidrogenlərin müxtəlif sinif törəmələrinin alınmasında), karbohidrogenlərin insan orqanizminə daxil olmasının əsas yolları haqqında məlumat verilir. Laboratoriya işi Torpaqda neftin təyini. (işin davamı) Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): Laboratoriya 2 8
1. Астафьева Л.С. Экологическая химия. М., 2006, c. 95-100 Mövzu № 14. Karbohidrogenlərin halogenli törəmələri Qısa icmalı: Mono-, di- və polihalogen törəmələr, tsiklik halogentörəmələr və halogenarenlər, polifunksioanl halogenli törəmələr, halogenlitörəmələrin tətbiq sahələri hogenlitörəmələr insan orqanizminə daxil olması, dehalogenləşmə prosesi, xlordibenzo-p-dioksinlər (dioksinlər), 2,3,7,8-tetraxlordibenzo-p-dioksin (2,3,7,8- TXDD) 2,3,7,8-tetraxlordibenzofuran (2,3,7,8-TXDF) ayrılır, dioksinlərin əmələ gəlmə mənbələri, dioksinlərin qeyri-adi fiziki-kimyəvi xassələri, unikal bioloji aktivlik və kimyəvi davamlılıqları haqqında məlumat verilir. Laboratoriya işi 10 Nəticələrin statistik işlənməsi Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Астафьева Л.С. Экологическая химия. М., 2006, c. 100-105 Laboratoriya 2
Mövzu № 15. Funksional qruplu üzvi birləşmələrin toksiki xassələri Qısa icmalı: Funksional qruplu üzvi birləşmələr (spirtlər, karbon turşuları, sadə efirlər, aminlər alkilhidrazinlər, nitrobirləşmələr), funksional qrupun növündən və sayından asılı olaraq toksikliyin dəyişməsi, spirtlər orqanizmə daxil olması və çevrilməsi, spirtlərin narkotik xassələri, karbon turşularının orqanizmə zərərli təsiri, aminlər ammonyakın alkiləvəzli törəmələri kimi, etilenimin mutagen, embriogen və teratogen zəhər kimi, alkilhidrazinlərin və nitrobirləşmələrin toksiki təsiri haqqında məlumat verilir. Laboratoriya işi 10 Nəticələrin statistik işlənməsi (işin davamı) Oxu materialları (kitabın adı, müəlliflər və lazımi səhifələr göstərilməklə): 1. Астафьева Л.С. Экологическая химия. М., 2006, c. 105-117 2. Ложниченко О.В., Волкова И.В., Зайцев В.Ф. Экологическая химия.М., 2008, c. 241-249
Laboratoriya 2 9
VI. İmtahanın keçirilməsi forması -yazılı, şifahi, dialoq və ya test. VII. Semestr ərzində qiymətləndirmə və bal bölgüsü: Balların maksimum miqdarı – 100 bal. A) Semestr ərzində toplanan maksimum bal – 50 bal. Dərsə davamiyyətə görə 10 bal Tələbələrin sərbəst işinə (referat, prezentasiya, tədqiqat işi və s.) görə Qeyd: Plagiat halları qəti qadağandır! Sərbəst işlə əlaqədar bütün tapşırıqların qısa təsviri, təqdim olunma şərtləri, vaxtı və qiymətləndirmə üsulu dəqiq göstərilir. 10 bal
Seminar (məşğələ) və ya laboratoriya dərslərinin nəticələrinə görə (eyni fəndən həm seminar (məşğələ), həm də laboratoriya dərsləri nəzərdə tutulduğu halda onların hər birinə 10 bal ayrılır). Əgər fənnin tədrisi yalnız mühazirə, seminar (məşğələ) şəklində nəzərdə tutularsa bu zaman davamiyyətə və sərbəst işə ayrılmış ballar istisna olmaqla qalan 30 bal tədrisin bu növ göstəricilərinə görə hesablanır. 20 bal Kurs işinin hazırlanmasına və müdafiəsinə görə (fənn üzrə kurs işi (layihəsi) nəzərdə tutulmayıbsa, ona ayrılan 10 bal seminar (məşğələ) və ya laboratoriya dərslərinə əlavə olunur). 10 bal
Hər biletdə – 5 sual, hər suala – 10 bal verilir Qeyd: Tələbənin imtahandan topladığı balın miqdarı 17-dən az olmamalıdır. C) Semestr nəticəsinə görə qiymətləndirmə (imtahan və imtahana qədər toplanan ballar əsasında): 91 – 100 bal əla A 81 – 90 bal çox yaxşı B 71 – 80 bal yaxşı C 61 – 70 bal kafi D 51 – 60 bal qənaətbəxş E 51 baldan aşağı qeyri-kafi F Müəllim:______________________________________ İmza:____________________ (soyadı, adı, atasının adı) Tarix: _________________________ Yüklə 83,73 Kb. Dostları ilə paylaş:
|