Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti Fakültə: Biologiya Kafedra

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ
Fakültə: Biologiya
Kafedra: Molekulyar biologiya və biotexnologiyalar

Biologiya ixtisası III kurs 129A qrup tələbəsi

Mirzəzadə Şəbnəm Ceyhun qızının

“Genetik kod və onun əsas xüsusiyyətləri”

mövzusunda
KURS İŞİ
Təhvil verildi________________
Müdafiə tarixi_______________
Qiymət_____________________
Kafedra müdiri: b.e.d., prof. Məmmədov Z.M
Elmi rəhbəri: dos., Həsənova S.A
Bakı – 2022
MÜNDƏRİCAT
Giriş..........................................................................................................................3
Fəsil 1. Genetik kod haqqında ümumi məlumat....................................................4
Fəsil 2. Genetik kodun əsas xüsusiyyətləri...........................................................14
Nəticə......................................................................................................................22
Ədəbiyyat................................................................................................................23



Giriş
Genetik kod canlı hüceyrələr tərəfindən genetik materialda (nükleotid üçlüyü və ya kodonların DNT və ya mRNT ardıcıllığı) kodlaşdırılmış məlumatı zülallara çevirmək üçün istifadə olunan qaydalar toplusudur. Tərcümə, amin turşularını daşımaq və mRNA-da üç nukleotidi oxumaq üçün transfer RNT (tRNA) molekullarından istifadə edərək, xəbərçi RNT (mRNA) tərəfindən müəyyən edilmiş ardıcıllıqla proteinogen amin turşularını birləşdirən ribosom tərəfindən həyata keçirilir. Genetik kod bütün orqanizmlər arasında çox oxşardır və 64 girişlə sadə bir cədvəldə ifadə edilə bilər.Kodonlar zülal sintezi zamanı növbəti amin turşusunun əlavə olunacağını müəyyənləşdirir. Bəzi istisnalarla nuklein turşusu ardıcıllığında üç nukleotidli kodon tək bir amin turşusunu təyin edir. Genlərin böyük əksəriyyəti tək bir sxemlə kodlanır (RNT kodon cədvəlinə baxın). Bu sxem tez-tez kanonik və ya standart genetik kod və ya sadəcə genetik kod adlanır, baxmayaraq ki, variant kodlar (məsələn, mitoxondriyada) mövcuddur.Zülalların necə kodlandığını anlamaq cəhdləri 1953-cü ildə DNT-nin strukturu kəşf edildikdən sonra başladı.
Genetik kodun vacib xüsusiyyətlərindən biri onun kolinearlığıdır, yəni nuklein turşuları kodlarının ardıcılıqları ilə polipeptid zəncirində aminturşularının ardıcıllıqlarının müvafiq olması.DNT və RNT-nin fəaliyyəti sayəsində hər bir orqanizmə xas olan spesifik zülallar sintez olunur. Hüceyrədə zülal sintezi prosesi olduqca mürəkkəbdir. Nuklein turşuları heteropolimer quruluşa malik zəncirdən ibarətdir. Lakin bu zəncirin həlqələri eyni deyil – 4 cürdür. Daha doğrusu bu polimer 4 cür nukleotidin birləşməsindən meydana gəlir. Zülal molekulları DNT-dən RNT vasitəsilə göndərilən informasiya əsasında qurulur. Maraqlıdır ki, orqanizmlərdə olan müxtəlif züllalar 20 tip amin turşularının müəyyən ardıcıllıqla birləşməsi sayəsində meydana gəlir. Deməli zülal "dilimin" quruluşu 20 cür müxtəlif sözdən təşkil olunur. Bu baxımdan nuklein turşularının "dili" cəmi 4 sözdən (nukleotiddən) qurularsa, onda 4 nukleotid cəmi 42=16 müxtəlif ilkinnukleotidli birləşmələrdən ibarət olacaq. Başqa sözlə, hərfin (nukleotidin) uzlaşmaları 20 cür amin turşularının zəncirindən ibarət olan zülal dili üçün kifayət etməyəcək(1).