Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ GƏNCƏ DÖVLƏt universiteti
Yüklə 8,21 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XOŞ XATİRƏLƏRİM VƏ İPƏK DUYĞULARIM
- Аzərbaycan Folklor İnstitutunun elmi əməkdaşı Prof. Dr. Sədnik Paşa Pirsultanlı (Paşayev)
- EL 03 00036 8 036.30.11.2012 I HİSSƏ
- Mir Cəlal Rəsul Rza Muxtar Avşarov “ Ərik ağacı” hekayəsi haqqında xatirə
- 25 may 2008-ci il Rəsul Rza haqqında bir xatirənin yaddaşımda izləri
- GÜNƏŞDƏN GƏNCLİK İSTƏDİM
- Nigar Rəfibəyli Muxtar Avşarovun obrazlar qalereyası
- II HİSSƏ UNUDULMAZ ÜÇ SƏNƏTKAR HAQQINDA İPƏK DUYĞULARIM
- Cəfər Cabbarlı Mirzə İbrahimov Əli Tudə Cəfər Cabbarlıya
- Sədnik Paşa Pirsultanlının (Paşayev Sədnik Xəlil oğlu) qısa tərcümeyi-hal
- Sədnik Paşa Pirsultanlıya həsr olunmuş kitablar
- M Ü N D Ə R İ C A T I hissə
- Sədnik Paşa Pirsultanlı Filologiya elmləri doktoru, professor XOŞ XATİRƏLƏRİM VƏ İPƏK DUYĞULARIM
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ GƏNCƏ DÖVLƏT UNİVERSİTETİ SƏDNİK PAŞA PİRSULTANLI XOŞ XATİRƏLƏRİM VƏ İPƏK DUYĞULARIM Gəncə Dövlət Universitetinin Nəşriyyat şöbəsinin 30 noyabr 2012-ci il tarixli qərarı ilə çap olunur GƏNCƏ - 2012 
Redaktor: SAHİBƏ PAŞAYEVA, Аzərbaycan Folklor İnstitutunun elmi əməkdaşı Prof. Dr. Sədnik Paşa Pirsultanlı (Paşayev) “Xoş xatirələrim və ipək duyğularım” Bu xatirələrdə mənim gənclik illərim yaşayır. Həyata marağım yaşayır, dünənim, bu günüm yaşayır. Xatirələr mənim ötüb-keçən ömrümün yaddaşında yaşayan səhifələridir. İpək duyğularıma bükülmüş şeirlər ciyərimin parça-parasıdır. Mən onları ürək qanımla yazmışam. Qoy oxucular bilsin ki, hansı xatirələr, hansı ipək duyğular mənim üçün əziz və unudulmazdır. Bunların gəncliyə çatdırılmasını 83 yaşımda zəruri hesab etdim, ehtiyac duydum. EL 03 00036 8 036.30.11.2012
I HİSSƏ BİR YAZIÇI, BİR ŞAİR VƏ BİR AKTYOR HAQQINDA XOŞ XATİRƏLƏRİM   
Mir Cəlal Rəsul Rza Muxtar Avşarov “Ərik ağacı” hekayəsi haqqında xatirə H  örmətli yazıçımız Mir Cəlal müəllimin “Ərik ağacı” haqqındakı hekayəsi bizim xəyalımızı çox uzaqlara apardı. Dahi söz sənətkarının hekayəsi dərin dərya, misilsiz xəzinədir.
Ulu babamız Pirsultan Abdal XVI əsrdə Türkiyənin Banaz köyündə Hızır Paşa tərəfindən boğazından asıldıqdan sonra tayfamızın bir qismi öz doğma yurdundan ayrılıb, Təbriz yaxınlığına gəlmişdir. Şah İsmayıl Xətai tərəfindən onlar üçün Pirsultan kəndi salınmışdır. Bu kənd təbii gözəlliyə malik olmuşdur. Uzun illər burada yaşadıqdan sonra nəslimizin on iki ailəsi Pirsultan kəndindən Gəncə şəhərinə gəlmişdir. Babam Səmədin bacısı Gövhər əri tutulduqdan sonra Gəncənin Ozanlar küçəsində məskən salmışdır. Nə iləsə əlaqədar Mir Cəlal müəllim gənclikdə bu ailəyə gəlmişdi. Bir qədərdən sonra Gəncədə qalmayan Gövhər bibi dörd oğlunu da götürüb Köşkü kəndinə gəlir. Bibimin geniş həyəti, bağı-bağatı olur. Onun həyətindəki bağ insana gözəl təsir bağışlayırdı. Mir Cəlal müəllim ara-sıra bu evə gəlirdi. Nədənsə birdən-birə əlaqə kəsildi. O, bir də müharibə qurtarandan sonra, yəni 1945-ci ilin avqustunda kəndə Gövhər arvada qonaq gəlir. Bir stolu qabağına, birini də yanına qoyur. Mir Cəlal müəllim nə isə yazır. Bibim deyir: -Söhbət etsənə, nə yazırsan? -Ərik ağacı haqqında hekayə yazıram, ay Gövhər xanım. -Sənin gördüyün ərik mənim bu əriklərimdən çox qəşəngdir? -Yox, Gövhər xanım, sənin əriklərin də qəşəngdir. Ancaq o ərik ağacını, onun tingini gəncliyimdə mən yerə basdırmışam. Mən müharibəyə gedib qayıdana qədər əlimlə basdırdığım kiçik ting, barlı-bəhərli böyük ağac olmuşdur. Mən ağacdan alyanaqlı ərikləri dərib yeyəndə dünya xatirimdə oyandı. Məktəbin bağ-bağçasında çox ağaclar gördüm. Amma, yenə də məni özünə cəlb edən ərik ağacı idi. Ərik ağacını köşkülü Nəbi dayı məndən yadigar olduğu üçün göz bəbəyi kimi qoruyub saxlamışdır. Mən bunu, yəni ərik ağacını hekayə adlandırsam da, ölməz bir xatirədir. Mən Həsən bəy Zərdabi adına Gəncə Dövlət Universitetində dosent olarkən Bakıya, universitetdə Mir Cəlal müəllimin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasına təkmilləşdirmə kursuna getmişdim. Kafedra müdirinin müavini professor Firidun Hüseynov da burada idi. Mənim Gəncədən gəldiyimi bilib, mənimlə söhbətə başladı. Ulu babamızın Pirsultan Abdal olduğunu bildirdikdə Mir Cəlal müəllim dedi: -Oğul, sən Gəncəyə yaxşı bələdsənmi? Ozanlar küçəsini tanıyırsanmı? Pirsultanlılardan orada nurani bir arvad yaşayırdı. O, məndən təxminən, iyirmi yaş böyük olardı. Onun evində çörək kəsmişəm. Bilmirəm ki, Pirsultanlı Gövhər arvad indi yaşayırmı, yoxsa vəfat edibdirmi? Gövhər xanım gözəl insan idi, çox xeyirxah və qonaqpərvər ana kimi hörmət qazanmışdı. Mən bildirdim ki, mən də Pirsultanlılardanam, həm də Gövhər arvad anamın bibisidir. Səməd babamın bacısıdır. Gövhər bibim, təxminən, 60-cı illərdə vəfat etdi. Ayrılarkən Mir Cəlal müəllim əlimi sıxıb dedi: -Sizin nəsil məşhur və təmiz nəsildir. Mənimlə əlaqə saxlayın, Bakıya gələndə mənimlə görüşməmiş olmayın. Lakin, Bakıya gələndə çox zaman Mir Cəlal müəllimi Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasında görə bilmirdim. Ürək sözümü Firidun Hüseynova çatdırırdım və deyirdim ki, mənim salamımı Mir Cəlal müəllimə yetirin. Deyin ki, onu görmək arzumdur. Mən həmişə Mir Cəlal müəllimi görüb söhbət edəndə zənginləşirdim. Ona görə ki, Mir Cəlal müəllim qayğıkeş, vətənpərvər, humanist, əməksevər, zəngin mənviyyatlı, fitri istedadlı alim, gözəl insan, müdrik tarixi şəxsiyyətdir. Bir dəfə kafedrada Mir Cəlal müəllim tək idi. Onunla xeyli söhbətimiz oldu. O, mənə dedi: -Sən həm alim, həm də yazarsan. De görüm, mənim hansı əsərlərim xoşuna gəlir? -Mir Cəlal müəllim, bütün əsərləriniz xoşuma gəlir və sevə-sevə oxuyuram. Lakin, bədii idrakınızın ən mükəmməl əsəri “Füzulinin sənətkarlığı” haqqında elmi monoqrafiyanız çox dəyərli sənət incisidir, zəngin ümmandır, bilik mənbəyidir. Bu əsər oxucuya gözəl təsir bağışlayır. O gülümsündü. Onun gülümsər baxışı, yazıçı-alim siması bu gün də gözümün qabağındadır. Mən bütün ömrüm boyu görkəmli yazıçı, ədəbiyyatşünas, mütərcim, publisist və mahir pedaqoq, Əməkdar elm xadimi, professor Mir Cəlal Əli oğlu Paşayevi qəlbimdə əbədiyaşar bir sima kimi xatırlayır, ona dərin hörmət və məhəbbət bəsləyirəm. Mir Cəlal müəllimin məzarı milyonlarla insanların ziyarətgahına çevrilmişdir. Mən həmişə onu ziyarət eləyir, məzarının üzərinə gül dəstələri qoyur və deyirəm ki: “Məzarın nurla dolsun! Yaratdığın zəngin ədəbi irsinlə ölümsüzlüyün parlaq zirvəsində əbədi yaşa!” Professor Mir Cəlal Paşayevi yaratdığı zəngin ədəbi irsi onu tanıyanların, qohumlarının, dostlarının, işlədiyi ali məktəblərdəki yoldaşlarının, yetişdirdiyi elmlər namizədlərinin, elmlər doktorlarının və professorların qəlbində əbədi yaşadır, ona dərin hörmət və məhəbbət bəslədir. Əməkdar elm xadimi Mir Cəlal müəllim mənim qəlbimdə əbədi yaşayır və yaşayacaqdır.
Bunlardan biri də var. İstedadlarına, Qələmlərinə, Nəfəslərinə güc verən üzlərində Allahın nuru da var. Şirvanda deyilmi... Kim tanımır Xızırın tapdığı Diri Baba çeşməsin?! Heç ola bilməz ki, Torpaq onun, Yer onun, Rəsul gəlib O çeşmədən içməsin.
Bunların özləri və yaradıcılıqları məni hardan ilgiləndirmişdir? 1954-cü ildə institutu bitirib Daşkəsən rayon partiya komitəsində işləyirdim. Bir gün əslən Qubalı olan raykomun I katibi Şıxsəid Kərimov məni səhər-səhər kobinetinə çağırdı. Mən içəri daxil olarkən gülə-gülə dilləndi: “Bax, bu görkəmli şairimiz Rəsul Rza, yanındakı da yazıçı Ənvər Məmmədxanlıdır”. Mən onsuz da onları yaxşı tanıyırdım. Hər ikisinin əlini sıxıb, “Bizim bu dağlara xoş gəlmisiniz”-dedim. Katib tapşırdı ki, bunları ən gözəl mənzərəsi olan kəndlərə apar. Hörmətli şairimiz Rəsul Rza dilləndi: -Yox, bizi ən qədim qalaları, divarları olan kəndlərə aparsın. Biz raykomun vilisi ilə Alünit dağdan keçib Əmirvar kəndinə gəldik. Burada qədim Qaraxan şəhərinin darvazasının uçub-dağılmış divarına, daşına baxdıq. Oradan Durnalı yaylağına çıxdıq, Arpa dərəsini seyr etdik, “Qazanbatan bulağı”ndan su içdik, “Qara inək zağası”nda möcüzəli daşlarla, yerin altı ilə axan çay-bulaqla, onun üst yanındakı “Ayğır bulağı” ilə tanış olduq. Maşınla Güney kənddən Tapan kəndinə (bu kəndin 2-ci adı Ərəzbəridir) tərəf gəldik. Düzlərə səpələnmiş xırda daşlar içərisində üzərində yəhər və insan şəkli olan iri bir daş vardı. Yerli camaata görə, bu qəbirlər Dağ Yunusun və onun əsgərlərinin qəbrləridir. Yerli camaat Babilistan hökmdarı Diyaqiyanusu Dağ Yunus adlandırırlar. Hətta, “Qara inək zağası”na leysanlar yağanda sel qədim əşyalar gətirir. Onların içərisinədn tapılan qızıl pula yerli camaat “Dağ Yunusun pulu” deyirlər. Tapan kəndində kolxoz sədri Həmidin evinə gəldik. Onun çox sayda lətifələri dildə-ağızda gəzən qardaşı Karağan Usub da burada idi. Görünür, raykom katibi getdiyimiz istiqaməti nəzərdə tutub kolxoz sədrinə zəng vurub tapşırıq vermişdi. Bu kənd axar-baxarlı, bir tərəfi Xəlpərəng meşələri, bir tərəfi Şəmkir çayı, bir tərəfi başı yaz-yay aylarında yığnaqlı olan “Qudur bulağı” idi. Meşə odunu ilə yan-yana neçə-neçə ocaq qalanmışdı. Qadının biri sacda yuxa yayırdı, o biri isə xamralı çörəyi bişirirdi. Bir başqası isə təndirə çörək yapırdı. Dünyada çörəyin ətrindən gözəl ətir harda var? Heç bir güldə, çiçəkdə çörəyin ətri qədər ətir ola bilməz. Cöngə, qoç və quzu kəsilmişdi. Qadınlar kiçik-kiçik toyuq çolpalarının tükünü yolurdular. Elə bil ki, bir toya, bayrama hazırlıq görülürdü. Şair və yazıçı bu mənzərəni heyranlıqla seyr edirdilər. Onlar bir kənara çəkilib dağların başındakı ağ buludlara baxıb həzz alırdılar. Biz böyük bir süfrə arxasında əyləşdik. Cöngə ətindən kəkotu vurulmuş basdırma hazırlanmış, qoç ətindən kabablar çəkilmiş, quzu ətindən göbələyə bənzər buğlama hazırlanmışdı. Yerli adamlar buğlamanın yanında içərisinə sarımsaq döyülmüş yekə qabda qatıq qoyurlar. Burada toyuq çığırtmasını və qayğanağı çim yağın içərisində bişirirlər. Heç kəs dinib-danışmırdı. Karağan Usub-“Bismillah deyin”-dedi. Hamı əlini süfrəyə uzatdı. Amma Rəsul Rza və Ənvər Məmmədxanlı doyunca xörək yemədilər. Bu nemətlərin hərəsindən bir tikə daddılar. Onlar bu yerin təbii insanlarını mehribanlıqla seyr edir, öz baxışları ilə minnətdarlıqlarını bildirirdilər. Onlar yerli camaatdan çox çətinliklə ayrıldılar. Biz yola düşdük. Qabaqtəpə kəndinin tən ortasında Alban abidəsinə baxdıq. Təzəkəndə, Xoşbulağa gəldik. El yaylağa təzə-təzə gəlirdi. Xoşbulaqdakı Həmənli (Əmənli) yurd yerini göstərib dedim: - Rəsul müəllim, yaz-yay aylarında, yazın burnu qanayanda (Gəncədə qızılgülün açmasına belə deyirlər) başqaları kimi Nigar xanımgilin ailəsi əvvəlcə Pirsultan dağına, onun yaylaq yerinə gəlib alaçıq qurardılar. O müddətdə, bax, bu Həmənli (Əmənli) yurdu qorunardı ki, onlar Pirsultandan enəndə öz alaçıqlarını burda çəmənin, çiçəyin içərisində qursunlar. Rəsul Rza bu sözü eşidən kimi maşından düşdü, başladı gülləri, çiçəkləri ot qarışıq şehli-şehli yolmağa. Bir qucaq çiçək-ot yığdı. Sizi inandırıram ki, şair dizinə qədər otların arasında suya batmışdı. Rəsul Rza ilə Nigar xanımın məhəbbətinin gücünü orda gördüm. Oradan Amanı (Əməni) bulağa gəldik. Mən bildirdim ki, Xoşbulaq yaylağına gələndə Nigar xanım bu bulağın gözündən çox su içib. Rəsul Rza və Ənvər Məmmədxanlı bulağın suyundan içdilər, əl-üzlərini yudular. Rəsul Rza üzünü mənə tutub dedi: -A komsomol, nə olaydı, Tapan kəndindəki yeməklər burda olaydı. Bilirdim ki, hörmətli şair bu nemətlərdən az dadıb. Ona görə də, mən bu nemətlərin hamısından süfrəyə bağlayıb gətirmişdim. Biz maşını bulağın yaxınlığındakı Sarıçiçək dağının ətəyinə sürdürdük. Süfrə salıb iştahla yemək yeməyə başladıq. Rəsul Rza tez-tez məni sorğu-suala tuturdu. Qənşərdəki Zağalı kəndi idi. Çayın o tayındakı mənim doğulduğum Qazaxyolçular kəndidir. O uca görünən bizim Pirsultan dağlarımızdır. Biz böyük təəssüratla rayon mərkəzinə gəldik. Mən o gündən üzübəri Rəsul Rzanın insanlığına, sevgisinə, həyata münasibətinə, hünərli bir insan olmasına vurğunluğumu gizlədə bilmirəm. 1946-cı ildən, yəni, orta məktəbdə oxuyarkən öz şeirlərimlə qəzetlərdə çıxış edirdim. Aşağıdakı şeir parçası o günlərin yadigarıdır:
Fərəhlənir, coşa gəlir. At keçməzdi bu yerlərdən, Avtomaşın qoşa gəlir. Azərbaycan poeziyasında mövcud olan bütün şeir janrlarında qələmimi sınamışam. 1954-cü ildən üzü bəri ara-sıra sərbəst formalı, ona yaxın, bənzər şəkilli şeirlərdə yazıram. Ümumiyyətlə, Azərbaycan poeziyasında sərbəst şeir dedikdə Rəsul Rza yada düşür. Onu sərbəst şeirin korifeyi olaraq tanıyıram. Sərbəst şeir dinlədikdə elə bil ürək riqqətə gəlir, insanın ürəyi ilə nəbzi bir vurur. Poeziya səni yaşadır, poeziyada sən yaşayırsan. Sərbəst şeirdə müşahidə, xalq dilinin incəliklərinə, onun fikir dünyasına, deyimlərinə və duyumlarına gərək dərindən bələd olasan ki, onu dərindən duya biləsən. Sərbəst şeirin xəmiri fikirlə, düşüncə ilə yoğrulmuşdur. Sərbəst şeir fikrin qabağında dağ kimi dayanmır, əksinə dağ kimi fikrin arxasında dayanır. Şair sözünü, fikrini sərbəst demək üçün ona cəsarət verir, ilham verir. “İnciyərsən” adlı sərbəst, oynaq şeirimin bir parçasında ifadə etdiyim obrazlı fikrə diqqət edək: Qəlbi qəlbə calayar, Ancaq dilsiz baxışlar, Sevgini ürəklərə
bağışlasa, o bağışlar. Sevgi hissdi, duyğudu.
O düşüncə, ağıl deyil. İstək bir içim sudu, Bir gecəlik nağıl deyil.
“Məhəbbətin yuxusu var” adlı sərbəst şeirimdə fikrimi aşağıdakı şəkildə biçimləndirmişəm: Gəl çıxaq Kür üstünə, o yerlərdə, tər bənövşə qoxusu var. Çağırıram, oyanmırsan, Nərgiz kimi Gözlərində Məhəbbətin yuxusu var.
Siz tərəfdən bir əsim külək də yoxdu, Bəlkə heç ürək də yoxdu. Ətir də gəlmir, bağınızda çiçək də yoxdu.
Sevinciylə qəmi qoşa dünya! Sən böyük bir səhnəsən, əski zamanlardan bəri. Faciə,
dram, komediya
oynanır səndə. Hər cür
tamaşa dünya! Biz bir neçə şeir nümunəsi ilə kifayətlənirik. Rəsul Rzanın bir kitabının adı “Üzü küləyə” adlanır. Bilirsinizmi, bu nə deməkdir? Kənd camaatı yaxşı bilir ki, axşam çöldə qalan, itən qoyun sürüsü dərədə, düzəngah yerlərdə qalmır. Düz dağın, təpənin başına çıxır və qoyunlar üzü küləyə tərəf yatışırlar. Hamı tərəfindən bilinməyən, senzuranın gözündən yayınmağa imkan verən, sözün zaman daxilində vətəndaşların üzü küləyə doğru yatmalarına işarədir. Rəsul Rza yaradıcılığında Mirzə Ələkbər Sabir sayağı belə deyimlər, eyhamlar çoxdur. Rəsul Rza xoşbəxt sənətkardır. Dünyaya xoşbəxt gəldi, xoşbəxt həyat qurdu, xoşbəxt həyat sürdü, dünyadan da xoşbəxt getdi. Lakin, şairin qəlbində bir nisgil, bir kədər də getdi. Bu, Mikayıl Müşfiq kimi istedadlı gənc şairin yarı yolda ömrünün, yaradıcılığının qırılmasından, dünyadan nakam getməsindən doğan bəşəri kədər idi. “Qızılgül olmayaydı” poemasının adını oxuyan kimi insanın canına bir üşütmə gəlir, əzələləri sızıldayır, insanın bütün varlığı lərzəyə gəlir. El bayatısının birinci misrası “Qızılgül olmayaydı” dərhal Kərəmin qoşmasını, el bayatısının son misralarını yada gətirir, insanı duyğulandırır, düşündürür:
Heç biri olmayaydı. Rəsul Rza şeirlərinin fəlsəfi qatı, folklor ruhu çox dərindədir. “Rəsul Rza və onun folklor təfəkkürü” ayrıca bir elmi əsərin mövzusudur. Rəsul Rza yaradıcılığını tam anlamaq üçün onu dönə-dönə oxumaq, şairin zəngin şeir dünyasını doğrudan-doğruya dərk etmək lazımdır. Biz hələlik bu kiçik qeydlərlə kifayətlənirik. XƏYAL Nə xoşdur çırpınmaq bahar eşqiylə, Nə xoşdur ayrılıq, nə xoşdur vüsal... Bağlayıb günləri, ayları ilə, Sən yenə uçursan cilovsuz xəyal... Sular lillənəndə, çaylar daşanda, Bahar nazlı-nazlı yaxınlaşanda, Sən, coşğun xəyalım, tapmırsan məkan, Nə doymaz əjdaha olurmuş insan... Gör aləm nə xoşdur, en gəl, xəyalım, Yetər, yolçuluqdan dincəl, xəyalım... Çırpınma demirəm, sən ki bir quşsan, Bu geniş dünyada yüksəl, xəyalım... GÜNƏŞDƏN GƏNCLİK İSTƏDİM Günəşdən gənclik istədim, Dənizdən coşğun həvəs. Meşədən dinclik istədim, Küləkdən ilıq nəfəs. Güllərdən ətir istədim, Quşlardan iti qanad. Yarpaqdan çətir istədim, Ömürdən coşğun həyat. Dağdan əzəmət istədim, İnsanlardan məhəbbət. Nə istədim, nə istədim- Verdi mənə təbiət... Nigar Rəfibəyli Muxtar Avşarovun obrazlar qalereyası  Xanəndə, müğənni sənətə məlahətli səsinə və coşğun həvəsinə görə gəlir. Aktyor da belədir. O, əvvəlcə tamaşalara baxır, onda səhnəyə vurğunluq yaranır, yeni maraq oyanır. Haqqında söhbət açdığımız aktyor Muxtar Avşarovun sənət yolu da belə başlanır. O da əvvəlcə Gəncə dəmiryolunda yaranmış dram dərnəyinin təşkil etdiyi tamaşalara baxır. Dərnəyə görkəmli aktyor Ülvi Rəcəb rəhbərlik edirdi. O, bir gəncin ardıcıl olaraq tamaşalara gəldiyini, həvəs göstərdiyini diqqətindən yayındırmır. Ülvi Rəcəb Muxtar Avşarovu dəmiryolçuların Gənc Tamaşaçılar Teatrına aktyor qəbul edir. Elə o gündən Muxtar Avşarovun səhnə həyatı başlanır. İlk günlərdən Muxtar Avşarov məharətli rejissorlardan Həbib İssmayılovun, Rza Sarabskinin diqqətlərini cəlb edir. Onu Moskvaya aktyorluq kursuna göndərirlər. Qısa bir müddətdə Muxtar Avşarov püxtə sənətkar kimi sənət aləmində ad-san qazanır. Onu Gəncə Dövlət Dram Teatrına işə dəvət edirlər. Cəlil Məmmədquluzadənin “Ölülər”, Səməd Vurğunun “Vaqif”, Cəfər Cabbarlının “Nəsrəddin şah”, “Yaşar”, “1905-ci ildə”, “Almaz” əsərlərində böyük və kiçik, baş və epizodik rollarda oynayır. Hər bir tamaşada öz tərzi-hərəkəti, səhnə məharəti ilə teatr tarixinin parlaq səhifələrinə öz adını yazır.
İstər baş rol olsun, istərsə də epizodik rol – Muxtar Avşarov üçün fərqi yoxdur. O, hər bir obrazı səhnədə yaşaya-yaşaya oynayır və hər şeydən əvvəl, canlandırdığı obrazın daxili aləminə, xarakterinə dərindən bələd olur. Ona görə də, onun səhnədə həyat verdiyi hər bir obraz təbii, orijinal bir personaj kimi tamaşaçıların hafizəsinə həkk olunur. Məsələn, C.Cabbarlının “Nəsrəddin şah” əsərində Nəsrəddin şah baş rolunda, eyni müəllifin “Solğun çiçəklər” əsərində Əbdül əmi epizodik rolunda çıxışı buna əyani sübutdur. Maraqlı cəhət burasıdır ki, o, hər iki rolu eyni həvəslə ifa etsə də, Əbdül əmi roluna güclü məhəbbət bəsləyir. M.Avşarovu ona görə xarakterik bir aktyor kimi tanıyırıq ki, o, təzadlı obrazları öz tərzi-hərəkətlərində, eyni səhnədə, eyni kollektivdə fərqli şəkildə müvəffəqiyyətlə oynaya bilir. O, həm faciəvi, həm də komik obrazı öz orijinallığı ilə bir-birindən fərqli şəkildə çox gözəl ifa edir. Məsələn, Nazim Hikmətin “Kəllə” əsərində Dalbanezo komik rolunu elə məharətlə oynamışdır ki, Nazim Hikmət özü tamaşaya baxıb əl çalmış, onun istedadına, məharətinə heyran qaldığını bildirmişdir. Seyfəddin Dağlının “Adı sənin, dadı mənim” tamaşasında Qəlyanlı obrazını oynayan sənətkar “Solğun çiçəklər”də Əbdül əmi kimi bədbin bir rolu qəm-kədər içərisində ifa etmişdir. M.Avşarov 1961-1962-ci illərdə Səttar Axundovun “Məzəlizadələr” komediyasında Hacıbaba Bağırovla, eyni zamanda “Qaçaq Nəbi” filmində Həsən Turabovla tərəf-müqabil olmuşdur. O, kimlə tərəf-müqabil olursa-olsun, öz aktyorluq qabiliyyəti ilə həm tərəf-müqabilini, həm də tamaşaçıları həmişə razı salmışdır. Təbii ki, bu hal hər bir sənətkara nəsib olmur. Bunun üçün M.Avşarov kimi həssas səhnə mədəniyyətinə sahib bir aktyor olmaq lazımdır. Bu, elə-belə qazanılan müvəffəqiyyət deyildir. Gərgin zəhmət tələb edir. Mən öz müşahidələrimə əsasən deyə bilərəm ki, M.Avşarov özünə güvənən, səhnədə tərəf-müqabilindən, ümumilikdə kollektivdən, tamaşaçıdan basılıb-sıxılan aktyor deyildi. Ona görə ki, onun diksiyası, nitq mədəniyyəti, dərin yaddaşı, duyumu ona sərbəstlik bəxş edirdi. O, hər bir obrazı səhnədə həyatda olduğu kimi yaşamağı bacarırdı. Buna görə də, M.Avşarov tamaşaçının hüsn-rəğbətini qazana bilirdi. Onun hər bir ifası alqışlarla qarşılanırdı. M.Avşarov hər aktyorla tərəf-müqabil olmurdu. Bunun səbəbini qabaqcadan rejissora təklikdə izah edirdi. Çünki o, mahir aktyor olmaqla yanaşı, psixoloji aləmləri, duyumları öz müşahidəsi ilə görə bilirdi. Ona görə də, onun bu sahədə seçimi özünə və tərəf müqabilinə fayda verirdi. Bu kimi düşüncəli hərəkətlər M.Avşarovu kollektivin gözündə ucaldırdı. Mən 1950-ci ildən üzü bəri Gəncə Dövlət Dram Teatrı ilə ünsiyyətdəyəm. Maraqlı tamaşalar, onların müəllifləri, aktyorlar diqqətimi daim cəlb etmişdir. Mənim üçün teatr həyat universitetidir. Bədii əsərləri oxuduqda daxilən zənginləşirsən, söz xəzinən yeni incilər qazanır, fikrin, xəyalın qol-qanad açır. Lakin eyni əsərə səhnədə baxdıqda obrazlar zehninə, şüuruna, yaddaşına elə canlı şəkildə həkk olunur ki, həmin obrazların və ya onların bənzərini hər addımbaşı əyani olaraq görmək istəyirsən. Bax, aşağıdakı canlı ifadələr səhnədən gəlir. Bir xəsis adam mübahisəyə girişəndə deyirsən: “Hacı Qaralıq eləmə”, birisi əndazədən çıxanda deyirsən: “Məşədi İbad kimi özündən çıxma”. Bax, M. Avşarovun 65 il ərzində oynadığı rollar bu şəkildə yadda qalan obrazlardır. Biz səhnədə M.Avşarovun məntiqsiz bir ifadəsinə rast gəlməmişik. M.Avşarov Gəncə teatr səhnəsində canlandırdığı S.S.Axundovun “Eşq və intiqam”, C.Cabbarlının “Solğun çiçəklər”də oynadığı Əbdül əmi obrazı M.Avşarovun ifasında mənə elə təsir göstərmişdir ki, etiraf edirəm, onun səhnədə aldığı yazıq görkəmi, Sara haqqında canıyananlıqla söylədiyi sözlər, ifadələr olduğu kimi yadımda qalıb. M.Avşarovun yaratdığı həmin səhnə mənim varlığımı elə sarsıtmış, qəlbimi elə göynətmişdi ki, uzun illər ötməsinə baxmayaraq, getdikcə solğunlaşan çiçəklər, M.Avşarovun oynadığı Əbdül əmi rolunun timsalında həmin tamaşada hələ də öz canlılığını saxlamaqdadır. M.Avşarovun kino həyatı da səhnə həyatı ilə müqayisə oluna bilər. O, burada da öz məharətini, bacarığını göstərə bilmişdir. “Dəli Kür”, “Atları yəhərləyin”, “Gözlə məni”, “Kişi sözü”, “Güllələnmə təxirə salınır” filmlərində bir-birindən dəyərli obrazlar canlandıra bilmişdir. Bir məsələni xüsusi vurğulamaq lazımdır ki, teatrda zəngin təcrübə qazanmış aktyorlar kino həyatında daha böyük müvəffəqiyyətlər qazana bilirlər. “Kişi sözü”ndə adi naxırçı olan ata öz peşəsini, naxırını gənc oğlunun davam etdirməsindən iftixar hissi duyur. M.Avşarovun bir aktyor kimi daxili aləmi o qədər safdır ki, orada hər bir obraz öz həllini tapır. İlyas Əfəndiyevin “Unuda bilmirəm” pyesində Arazın qırağında xəyala dalan qəhrəman – M.Avşarov Arazın o tayına-bu tayına baxır, öz-özünə sual verir: “Niyə belə olsun?”. Xarakterik aktyor olan M.Avşarov faciə ilə komediyanı, sevinclə kədəri, nikbinliklə bədbinliyi, bütün təzadlı obrazları bir-birindən fərqli şəkildə oynamağı bacaran, böyük obrazlar qalereyası yaradan ən istedadlı aktyorlarımızdan biridir. M.Avşarov Gəncə Dövlət Dram Teatrında işləyərkən aktyorlardan Ələkbər Seyfi, Həsən Ağayev, İsmayıl Talıblı, Ələddin Abbasov, Əşrəf Yusifzadə və başqaları ilə dostluq edərdi. Mən onunla 1958-ci ildə C.Cabbarlının “Solğun çiçəklər” pyesinin tamaşası zamanı yaxından ünsiyyətdə olmuşam. Ona bildirdim ki, mənə görə Əbdül əmi obrazını səndən əvvəl belə canlı oynayan olmayıb. O, mənə təşəkkürünü bildirdi və dedi: - Doğrudan da, tamaşaçılardan oynadığımız obraz haqqında xoş sözlər eşitmək biz aktyorlarda fərəh hissi doğurur. Onun 1963-cü ildə Səttar Axundovun “Məhəbbət” pyesində canlandırdığı Murtuz obrazı kənd həyatı ilə bağlı gerçəkləri gün işığına çıxarırdı. M.Avşarov həmin obrazı da yaddaqalan şəkildə oynamışdır. Aktyorun məharəti onda idi ki, o, hər bir obrazın xarakterini səhnədə aça bilirdi. M.Avşarov varlığı ilə bağlı olduğu, sevdiyi səhnədə heç də həyatını, fəaliyyətini rəvan keçirə bilməmişdir. Təqiblərə məruz qalmışdır. Bəzən ona “düşüncən yanlışdır” damğası vurub, həbs etmişlər, “yaşın 60-a çatıb” deyərək, doğma səhnəsindən ayırmışlar. Lakin onun sənətkar iradəsi, qüdrəti kiçik fasilələrlə olsa da, onu yenidən səhnəyə qaytara bilmişdir. 90 illik ömrümün 65 ilini səhnədə keçirmiş, gec də olsa “Əməkdar artist”, “Xalq artisti” adlarına, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünə layiq görülmüşdür. M.Avşarov bir-birindən qiymətli və maraqlı obrazlar yaratmaqla teatr tarixində elə bir iz qoymuşdur ki, heç vaxt yaddaşlardan silinəcək deyildir. M.Avşarovun pərəstişkarlarını saymaqla qurtarmaq olmaz. Mən özümü onların sırasında bəlkə də birinci hesab edirəm. O mənim üçün unudulmaz, sevimli və xarakterik aktyordur. II HİSSƏ UNUDULMAZ ÜÇ SƏNƏTKAR HAQQINDA İPƏK DUYĞULARIM   
Cəfər Cabbarlı Mirzə İbrahimov Əli Tudə Cəfər Cabbarlıya Məhəbbətin ürəklərdə gül açmış, Çəmən solar, çiçək solar, o solmaz. Əzbər oxunursan dildə, ağızda, Səntək sənətkarı unutmaq olmaz. Sevilin sevilir, Gülüşün gülür, Yaşarın yaşayır, Yaqutun sağdır. Gülsabahın üstə güllər tökülür, Yaratdığın səhnə güllü bir bağdır. Baxdıqca yüksələn, gülən elimə, Səni sağ görürəm, cavan görürəm. Gözlərində eynək, əlində qələm, Mən səni yaradan, yazan görürəm. 1954 Araz nəğməsi (Xalq yazıçısı Mirzə İbrahimova ithaf) Bir millətin harayından qopmusan, Varlığına, mənliyinə hopmusan. Əzəl gündən Araz çalıb laylanı, Sən Arazın ha tayından qopmusan? Yoxsa, Qorqud ox-yayından qopmusan?
Yordu bizi bu tay nədi? İki həsrət qovuşanda, Aralıqda bir çay nədi? Öz nəfəsi, öz üzü var Qorqudun, Öz nəğməsi, qopuzu var Qorqudun, Al qopuzu, bu elləri harayla, Çal qopuzu, bu elləri harayla, Nəğmələrin sularına qarışsın, Çal qopuzu, çal, Arazı harayla, A yurdumun sərraf gözü, harayla.
Bitdi yarpız sızladı. Oğlan bu tayda qaldı, O tayda qız sızladı. Qoyma küsə, al könlünü Arazın, Qopuza çək, çal könlünü Arazın. Tamarzıdır, “El havası” istəyir, Köklə sazı, çal könlünü Arazın, Oxşa, ustad, al könlünü Arazın.
Onu görmək murazdı. Köksü üstə körpü var, Gələn-gedən nə azdı?! Vətən, ay Vətən (Televiziyada istedadlı şair Əli Tudə haqqında verilişdən mütəəssir oldum) Gəl məni bu taydan o taya apar, Məni doğulduğum dünyaya apar! Hər kəsin bir eli, obası olur, Quş quşdu, quşun da yuvası olur, Sənə qurban olum, Vətən, ay Vətən! Mənim varlığım da, ruhum da sənsən!
Yüz yol təsəlli ver: “Ahın dağlara”, Dağlar necə dözsün bu qədər aha? Səbrin sonu yoxmu, bəs deyil daha? Savalan ağlayır, onda dözüm yox, Araza deməyə daha sözüm yox. Dərd verən dərmanın niyə gizlədir? Həsrətlisin ölənəcən gözlədir. Bütövlük istəyən Əli Tudənin, O günü gözləyən Əli Tudənin, Məzarı bu tayda, ruhu o tayda, Elə millət varmı dərdi bu boyda?! Sədnik Paşa Pirsultanlının (Paşayev Sədnik Xəlil oğlu) qısa tərcümeyi-hal
1955-ci ilin iyul ayından “Bilik” cəmiyyətinin, 1960-ci ilin iyun ayından Jurnalistlər Birliyinin, 1989-cu ilin aprel ayından Aşıqlar Birliyinin, 1998-ci ilin oktyabr ayından Azərbaycan Vətən Müharibəsi Veteranlar Birliyinin (fəxri), 2003-cü ilin iyun ayından Yeni Azərbaycan Partiyasının, 2004-cü ilin aprel ayından Yazıçılar Birliyinin üzvüdür.
15. Kitablarının siyahısı
55 səh. 10.000 nüsxə
60. “Azərbaycan yazarlar aləmində əfsanə inci- ləri”. Bakı, 2010, 360 səh. 200 nüsxə 61 “Azərbaycan aşıq poeziyasında və yazılı poe- ziyada təcnisin inkişaf tarixi”, Bakı. “Azər- nəşr”, 2010, 156 səh, 200 nüsxə 62. Azerbaycan Türklerinin Halk Efsaneleri, Bakü, 2010, Azerneşr yayınevi, 427 sayfa, 200 adet 63. “Xəstə Qasımın ədəbi irsinin tədqiqi”, Bakı, “Azərnəşr”, 2011, 250 səh. 200 nüsxə 64. “XXI əsrdə Azərbaycan folklorundan incələ- mələr”. Gəncə Dövlət Universiteti nəşriy- yatı, 2010, 130 səh. 200 nüsxə 65. “Molla Nəsrəddin varislərinin lətifələri”, Gəncə Dövlət Universiteti nəşriyyatı, 2011, 120 səh. 200 nüsxə 66. Lilpar Çeşmesi (Türk dilinde) Gence 2011, Pirsultan yayınevi, 157 sayfa, 100 adet 67. “Poeziyamızda Sarı Aşığın bayatı zirvəsi” Azərnəşr, 2011, 142 səh. 100 nüsxə 68. “Azərbaycan türklərinin xalq rəvayətləri”. Azərnəşr. 2011. 630 səh. 100 nüsxə. 69. “Aşıq Nabat”. Bakı, Azərnəşr. 2012. 70. “Azərbaycan ağız ədəbiyyatında təmsil”. Bakı, Azərnəşr. 2012. 71. “Azərbaycan ağız ədəbiyyatında bayatılar”. Gəncə, 2012.
1. Ələsgər Əlioğlu. “Sədnik Paşanın yaradıcılılıq yolu”. “Səda”, Bakı, 1996. 52 səh. 100 nüsxə 2. Elm və sənət adamları Sədnik Paşa Pirsultanlı haqqında. I hissə “Pirsultan”, Gəncə, 2003, 410 səh. 300 nüsxə 3. Seyfəddin Rzasoy. “Azərbaycan folklorşünaslıq tarixi və Sədnik Paşa Pirsultanlı”. “Nurlan”, Bakı, 2008. 212 səh. 500 nüsxə 4. Qasım Qırxqızlı. “Sədnik Paşa Pirsultanlının bədii yaradıcılığı”. “Pirsultan”, Gəncə, 2010, 130 səh, 100 nüsxə 5. Şakir Albalıyev. “Sədnik Paşa Pirsultanlı poeziyasına bir baxış”. “Pirsultan”, Gəncə, 2011, 80 səh, 100 nüsxə 6. Köçəri Cəfərli. “Sədnik Paşa Pirsultanlının təqdimatında: Melodik musiqi çeşməsi və Aşıq Şəmşir”. Bakı, “Azərnəşr”, 2011, 126 səh, 200 nüsxə 7. Elm və sənət adamları Sədnik Paşa Pirsultanlı haqqında. II hissə Gəncə Dövlət Universiteti nəşriyyatı, 2011, 234 səh. 100 nüsxə 8. Abbas Səmədov. „Filologiya Elmləri doktoru, professor Sədnik Paşa Pirsultanlının Elmi-nəzəri ideyası”, Azərnəşr, 2012. 745 səh. 100 nüsxə.
“Ərik ağacı” hekayəsi haqqında xatirə.......................4 Rəsul Rza haqqında bir xatirənin yaddaşımda izləri...8 Muxtar Avşarovun obrazlar qalereyası.......................19 II hissə Unudulmaz sənətkarlarımız haqqında ipək duyğularım....25 Cəfər Cabbarlıya.........................................................26 Araz nəğməsi...............................................................27 Vətən, ay Vətən...........................................................29 Sədnik Paşa Pirsultanlı Filologiya elmləri doktoru, professor XOŞ XATİRƏLƏRİM VƏ İPƏK DUYĞULARIM Korrektor: Nəzakət Arifqızı Operator və dizayner: İlhamə Novruzova Yığılmağa verilmişdir: 10.10.2012. Çapa imzalanmışdır: 30.11.2012. Qiyməti müqavilə yolu ilə Tiraj: 100
Yüklə 8,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
53 il bundan əvvəl Rəsul Rza haqqında yaddaşıma yazılmış xatirə hər dəfə zehnimdə təzələndikcə məndə yeni duyğular oyadır. Mən bu duyğularıma cavab olaraq aşağıdakı yazımı yazmışam. Sərbəst şeirin özünəməxsus deyim tərzi və intonasiya çalarları vardır. Hər hansı bir məna və məzmun bu şeirdə münasib formada, dilimizin ahənginə uyğun şəkildə ifadə olunur. Azərbaycan poeziyasında sərbəst şeir yaradıcılığının çoxillik tarixi ənənələri olduğu hamıya məlumdur. Bu ənənə özünün daha çox xalq şeirində-xüsusilə, bəzi mərasim nəğmələrində, düzgülərdə, tapmacalarda və bilməcələrdə göstərir. Azərbaycan poeziyasında bu şeirin ən görkəmli nümayəndələrindən biri də xalq şairimiz Rəsul Rzadır. Mən bu münasibətlə bir şeirimdə yazmışam:
