2
Giriş
3
Fəsil I.Azərbaycan Respublikasında Milli Hesablar Sisteminin (MHS)
tətbiqinin müasir vəziyyəti və inkişaf perspektivləri 7
§1.1. MHS iqtisadiyyatın makrostatistik modelidir 7
§1.2. Azərbaycan Respublikasında MHS-in tətbiqinin müasir vəziyyəti, onun
inkişaf perspektivləri və makroiqtisadi təhlildə istifadə istiqamətləri 15
Fəsil II. Azərbaycan Respublikasında MHS-in regional göstəri-
cilərinin hesablanması və təhlili metodları 23
§2.1. MHS-in regional göstəricilərinin hesablanmasının əsas prinsipləri,
metodları və xüsusiyyətləri 23
§2.2. RÜDM-un hesablanmasında istifadə olunan statistik vahidlərin
rolu və əhəmiyyəti 32
§2.3 MHS-in istehsal hesabının əsas komponentləri və RÜDM-ə onların təsiri 37
Fəsil III .
Regionların ÜDM-un statistik təhlili və proqnozlaşdırıması 47
§3.1 Azərbaycanda ÜDM-un dinamikasının statistik təhlili 47
§3.2 Regionların ÜDM-un artırılmasının əsas istiqamətləri və
prqnozlaşdırıması 54
Nəticə 69
İstifadə olunmuş ədəbiyyat 73
3
GİRİŞ
Mövzunun aktuallığı. Milli Hesablar Sistemi (MHS) iqtisadiyyatın
makrosəviyyədə vəziyyəti və inkişafının təsviri və təhlili üçün bütün dünyada istifadə
edilən qarşılıqlı əlaqəli göstəricilər və təsnifatlar sistemidir. MHS müasir iqtisadi
statistikanın ən mühüm bölməsidir. Onun əhəmiyyəti birincisi, ən mühüm
makroiqtisadi göstəriciləri özündə əks etdirməsində, ikincisi isə, bütün iqtisadi
statistikanın harmonikləşdirilməsi və inteqrasiyanın səmərəli aləti olması ilə
müəyyənləşir: iqtisadi statistikanın müxtəlif bölmələrində istifadə edilən təriflər,
təsnifatlar və göstəricilər MHS-in müvafiq tərifləri, təsnifat və göstəriciləri ilə bir
araya gətirilmişdir. MHS öz inkişafında iqtisadi proseslərin müxtəlif aspektlərini
əhatələməklə genişlənərək, iqtisadiyyatın sektor və sahələri üçün hesablar tətbiq
etməklə (bütövlükdə iqtisadiyyat üçün hesablara əlavə olaraq) təhlilləri
dərinləşdirərək, sistemin müxtəlif bölmələri və makroiqtisadi statistikanın müvafiq
sahələri arasında harmonikliyə cəhd edərək bir neçə mərhələdən keçmişdir. Müasir
MHS makroiqtisadi statistikanın ümumi konsepsiyalar, təriflər və təsnifatların
köməyi ilə ən mühüm bölmələrinin göstəricilər bloklarının məcmusudur.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində ən geniş yayılmış ölçü vahidlərindən biri dəyər
ölçü vahididir. Müxtəlif istehlak dəyərlərinə malik olan hadisələrin ümumi həcmini
dəyər ölçü vahidində ifadə etmək mümkündür. Belə ki, beynəlxalq təcrübədə qəbul
edilmiş milli hesablar sistemində mühüm dəyər göstəricilərindən biri ümumi daxili
məhsuldur. Bu dissertasiya işində Milli hesablar Sistemi, onun tərkib hissələri,
Azərbaycanda Milli Hesablar Sisteminin tətbiqi, onun hesablanması yolları, Ümumi
Daxili Məhsul, Azərbaycanda ÜDM-un dinamikası ətraflı şəkildə tədqiq olunur.
ÜDM milli hesablar sistemi əsasında müəyyən edilir, bütün rezident istehsal
vahidlərinin fəaliyyətinin son nəticələrini xarakterizə edir. İqtisadi istehsal
konsepsiyası çərçivəsində mərkəzi makroiqtisadi göstərici ümumi daxili məhsul
(ÜDM) və ümumi milli gəlir (ÜMG) göstəricilərdir. Bu göstəricilər ölkədə iqtisadi
fəallığın və əhalinin rifahının ümumi indikatoru hesab olunur. Onlar iqtisadiyyatın