Azərbaycan respubllkasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan əM Ək və sosial münasiBƏTLƏr akadem iyasi g.İ.İsmayilov



Yüklə 24,32 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/62
tarix01.04.2018
ölçüsü24,32 Kb.
#35693
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   62


AZƏRBAYCAN  RESPUBLlKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ 
AZƏRBAYCAN  ƏM ƏK VƏ SOSİAL  MÜNASİBƏTLƏR 
AKADEM İYASI
G.İ.İSMAYILOV
DÜNYA 
İQTİS ADİ Y Y ATININ 
NƏZƏRİ ƏSASLARI
Azarbaycan  Əmək və  Sosial Miinasibətbr 
Akademiyastmn  Elmi  Şurasının  «28» 
aprel  2006-ci  il  tarixli  iclasının  «08» 
saylı qərarı ih  təsdiq edilmişdir.
BAKI  -  2006


Tərtib etdi:
i.e.n
., 
dosent
 G.USMAYILOV
Rəyçilər:
Azərbaycan Iqtisad Unİversiteti,  i.e.d., professor, 
aməkdar  elm  xadimi,  Elmi  işlər  üzrə  prorektor 
A.Ş.ŞƏKƏRƏLİYEV
Əmək  və  Sosial Münasibətlər Akademiyası,  Elmi 
işlər üzrəprorektor, i.e.n
 F.F.MEHBALIYEV
Elnd redaktor:
Azərbaycan  İqtisad  Umversiteti  «İqtisadiyyat  və 
əməyin  təşkili»  kafedrasmm  müdiri,  i.e.d.,  pro- 
fessor,  əməkdar elm xadimi,
 T-A.QULlYEV
M ü əllif İsmayılov  Güloğlan  İskəndər  oğlu  iqtisad  elmləri 
namizədi,  dosent
 
-
 
Azərbaycan  Əmək  və  Sosial  M ünasibətlər 
Akadem iyasm ın  «İqtisadiyyat» fakültəsinin  dekam  vəzifəsində 
çahştr.
© İsmaytlov, 2066


GİRİŞ
Dünya  iqtisadiyyatı  -   daim  dəyişiklikdə  olan  mürək- 
kəb,  mütəhərrik  sistemdir.  Xüsusilə  böyük  dəyişikliklər 
əsrin  son  dörddə  birində  baş  vermişdir.  Əsasında  sahib- 
karlıq  kapitalının  qovuşması  duran  istehsal  güclərinin 
beynəlmiləlLəşdirilməsi,  qloballaşması  prosesi  yeni  səviy- 
yəyə  çatmışdır.  Transmilli  korporasiyalar  (TMK)  və 
transmilli banklar (TMB) dünya təsərrüfatmm əsas struk- 
tur  yaradıcı  amihnə  çevrilmişdir.  Transmilli  kapital,  öz 
mənşəyini  götürdüyü  dövlətin  hududlan  xaricində  qlobal 
fəaliyyət  göstərərək,  istehsal  güclərinin  yerləşdirilməsində 
nisbi üstünlükbrdən  geniş  istifadə edir.  Onun  təsiri  altın- 
da  xarici  ticarət  artımı  istehsal  artımmı  xeyli  arxada  qo- 
yur.  Beynəlxalq  əmək  bölgusünün  genişləndirilməsi  ayrı- 
ayrı  dövlətlərin  milh  təsərrüfatlarını  bir-birinə  daha  sıx 
bağlayır.  A yn-ayrı  ölkələrin  qarşılıqh  asılıhğmm  və  qar- 
şıhqlı  fəaliyyətinin  güclənməsi  baş  verir.  Xarici  ticarət 
sferası  milli  təsərrüfatlara  nisbətən  daha  sürətlə  inkişaf 
edir.
Regional səviyyədə,  dünya təsərrüfatırun  beynəlmiləl- 
ləşdirilməsinə  inteqrasiya  prosesləri  kömək  edir.  90-cı 
illər,  Şimah  Amerika qitəsində azad  ticarət zonasınm  ya- 
radılması ilə əlamətdar olmuş  Şərqi Asiya rayonunda ka- 
pitalların  qovuşması  və  ticarət  axınlarının  təmərkuzləş- 
məsi inkişafdadır.


Təkcə  xarici  iqtisadi  fəaliyyət  deyil,  ölkənin  daxili 
inkişafım da maliyyələşdirməkdən ötrii borc kapitalı yük- 
səlmə  sürətlə hərəkət  edir.  Sərhədləri  aşan  maliyyə  vəsai- 
tinin  həcmİ  son  on  ildə  çox  böyük  dərəcədə  artmışdır. 
Beynəlxalq  hesablamalar  bankın  qiymətləndirmələrinə 
görə,  beynəlxalq kredit bazarlannm gündəlik ümumi döv- 
riyyəsİ  1995-ci  iJin  sonunda  1200  mlrd.  dollar  təşkil  et- 
mişdir ki,  bu gündəlik səviyyəli ümumi dünya məhsulunu 
(ÜDM)  14,8 dəfə üstələyir.
Valyuta -  kredit münasibətlərinin inkişafı  istehsalı və 
ticarəti  arxada  qoyurdu.  Ssuda  kapitallanmn  dünya 
bazan  dünya  təsərrüfat  sisteminin  mərkəzi  elementlərin- 
dən  birinə çevrilmişdir.  O,  dünya iqtisadiyyatınm  beynəl- 
miləlləşdirilməsini  sürətləndirib,  iqtisadi  münasibətlərin 
çevikliyini  artırır.  İntəhası  bir  çox  kredit  sövdələri  təsər- 
rüfatın  real  ehtiyaclannı  əks  etdirməyərək,  müstəqil  və 
möhtəkirlik xarakteri daşıyır ki, bu, ayn-ayrı mərhələlər- 
də  dünya  təsərrüfat  əlaqələrinin  sabitsizləşdirilməsinə  gə- 
tirib  çıxanr.  Maliyyə  bazarlan  dəfələrlə  nümayiş  etdir- 
mişlər  ki,  onlar  milli  iqtisadiyyatlann  təhlükəsizliyınə 
meydan oxuya bilərlər.
80-cı  illər  dünya  iqtisadiyyatında  tayı-bərabəri 
olmayan  hadisə — beynəlxalq borc böhranı ilə xarakterizə 
edilirdi.  Onlarla  ölkə  borclarm  ödənilməsi  imkanmdan 
məhrum  oldu.  Və  hərçənd  borc  böhranmın  daha  kəskin 
mərhələsi  ötüşsə  də,  inkişaf  etməkdə  olan  və  Şərqi 
Avropa  ölkələrinin  beynəlxalq  borcunun  ümumi  məbləği


artmaqdadır.  1997-ci  ildə  o,  1,8  trln.  dollar  təşkil  etmİş- 
dir.  Borc  öhdəliklərinin  ödənişinə  inkişaf  etməkdə  olan 
ölkələrin  ixrac  mədaxiilərinin  20%-i  sərf  olunur  ki,  bu, 
borclu ölkələrin iqtisadiyyatmın inkişafına sabitsizləşdiri- 
ci  təsir  göstərir,  dünya  təsərrüfatında  təkrar  istehsal  pro- 
seslərinin dayanıqsızlığını artırır.
Təsərrüfat  mexanizminin  xarakterində  dəyişikliklər 
baş  vermişdir.  Ümumtəsərrüfat  proseslərinin  tənzimlən- 
məsİndə  ABŞ-ın  aparıcı  mövqelər  tutduğu  Beynəlxalq 
valyuta  fondunun  (BVF)  rolu  güclənmiş  və  Qərbin  iqti- 
sadi  cəhətdən  apancı  yeddi  dövlətinin  rəhbərlərinin  mü- 
şavirələrinin  əhəmiyyəti  azalmışdır.  80-a  illərdə  Qərbin 
hakim  dairələrində dünya  təsərrüfat  proseslərinin  kollek- 
tiv  tənzimlənməsinin  məhdudlaşdınlması  xeyrinə  Övqat- 
lar fəallaşdı.  Təcrubədə bu,  qəbul  oJunan qərarlann məc- 
burihyinin  zəifləməsinə  səbəb  oldu,  özünün  davranış xət- 
tinin  müəyyənləşdirilməsində  dövlətin  imkanlarım  geniş- 
ləndirdi.  İntəhası  dərin  iqtısadi  yöndəmsizliklərə  qlobal 
problemlərin kəskinləşməsi beynəlxalq tənzimləmənin da- 
ha effektiv forma və metodlarmın axtanşına rəvac verir.
Böyük  irəliləyişlər  istehsal  güclərinin  inkişafında  ol- 
muşdur.  Dünya  istehsah  əhali  artımını  demək  olar,  iki 
dəfə  ötürmüşdür.  Dünya  istehsal  güclərinin  keyfiyyət  də- 
yişiklikləri  elmi-texniki  tərəqqinin  (ETT)  təsiri  altında 
baş  verir.  Sənaye  ölkələrində  texnoloji  inqilab  gedir  -  
informatika və  rabitə,  müasir  avtomatlaşdırma və  robot- 
lardan  istifadə,  polimerlər,  kompozitlər,  keramika  kimi


Yüklə 24,32 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   62




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə